Alþýðublaðið - 12.03.1942, Blaðsíða 4

ALÞVÐUBLAÐIP
Fimmtndagur 12. nan IMt.
Útgefandi: AlþýSuflokknrinn
Ritstjóri: Stefán PjetoraMn
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og-
4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Eimskipafélags
hneykslið.
ÞAÐ var áSur vitað að stríðs-
gróðagræðgin er ekki
vönd að meðulum. Og það var
einnig áður vitað, að Eimskipa-
félag íslands hefir ekki látið
nein venjuleg meðul ónotuð,
sem verða máttu til þess að
gera stríðsgróðahlut þess sem
ríflegastan. Það hefði annars
ekki grætt á fimmtu milljlón
króna á einu einasta stríðsári,
árið 1940. En engu að síður set-
ur menn hljóða við þær upplýs-
ingar, sem Geir H. Zoega út-
gerðarmaður, til skamms tíma
umboðsmaður hins enska skipa-
félags Culliford & Clark Ltd.
hér á landi, gaf um vinnubrögð
jþessa „óskabams þjóðarinnar“,
í viðtali við Alþýðublaðið í gær.
Því að fyrir því hafði menn
ekki órað, að þessu fyrirtæki
væri stjómað af eins gráðugum
stríðsgróðahug og af öðm eins
skeytingarleysi uih skyldur þess
við þjóðina.
Það er víst enginn íslending-
ur til, sem ekki hefir frá upp-
hafi verið hlýtt til Eimskipafé-
lags íslands og allt fram á
þennan dag viljað því, þjóðar-
innar vegna, allt hið bezta. Það
hefir verið hlúð að því meira
en að nokkru öðru fyrirtæki,
það látið njóta skattfrelsis og
þar á ofan opinbers styrks, þó
að þess muni engin þörf hafa
verið; því að það hefir hagnazt
vel og þó aldrei neitt nálægt
því eins mikið og nú síðan stríð-
ið hófst,, eins og hinn fáheyrði
gróði þess árið 1940 sýnir, enda
hækkaði það farmgjöld sín mjög
fljótt eftir ófriðarbyrjun um
hvorki meira né minna en'200%
Og þó fáum við nú að vita, að
þetta allt hefir ekki þótt nóg.
„Óskabarnið" hefir í stríðs-
gróðahug sínum ekljd kynokað
sér við því, að snúa sér í kyr-
þey til erlends skipafélags, sem
heldur uppi siglingum hingað,
með áskorun um að þáð hækki
farmgjöld sín" á vörum til ís-
lands um 100%, til þess að það
sjálft, „óskabamið", gæti einnig
bætt því álagi ofan á þau
200% sem bæði félögin vora
éður búin að leggja á farm-
gjöldin milli Englands og ís-
lands. Því myndu fáir hafa trú-
að áður, að Eimskipafél. ísl. yrði
til þess að vega þannig aftan að
þjóð sinni, sem hefir alið það og
hlúð að því frá upphafi. Og það
er hart að þurfa að segja frá því,
að hið erlenda skipafélag skuli
hafa reynzt þeim mun heiðar-
legra í viðskiptum sínum við
okkur, framandi þjóð fyrir það,
Haraldur Ouðniunchson:
.. t
FraalelðslHtækjim'leykjavfkDr hrað-
fækkar, en verzlaisaia stór fjðlgar.
C JÁVARÚTVEGUENH, fisk-
veiðarnar, er tvímælalaust
undirstöðuatvinnuvegur Reyk-
. víkinga, sá atvinnuvegur, sem
mest á veltur, því að aðrar at-
vinnugreinar, svo sem iðnaður,
verzlun og byggingar, eru reist-
ar á honum.
Sjálfstæðismenn guma löng-
um af því, að í þeirra hópi sé
gnægð stórhuga athafnamanna,
og telja hlutverk bæjarstjórnar
einkum það að hefta ekki á
nokkurn hátt einkaframtak
þessara manna. Á þann hátt sé
atvinnu og afkomu bæjarbúa í
heild bezt borgið.
Bæjarstjórnin hefir því bók-
staflega ekkert gert til þess að
efla þennan undirstöðuatvinnu-
veg í bænum að því frátöldu,
þegar lagðar voru fram smá-
vægilegar fjárapphæðir til
smíða á fjórum eða fimm fiski-
báfum í borgarstjóratíð Jóns
heit. Þorlákssonar.
Hefir þá sjávarútvegurinn,
fiskiveiðamar, staðið með svo
svo miklum blóma hér í bæn-
um ,að ekki hafi verið þörf ráð-
stafana af bæjarins hálfu, hon-
um til eflingar?
Bitað eftir sanataii
L YRIR nokkrum dögum birtist hér % blaðinu grein, sem
•* rituð var eftir samtali við Harald Guðmundsson og
fjallaði um húsnæðismál Reykvíkinga o. fl.
í grein þessari var sýnt fram á, að bæjarstjórn Reykja-
víkur hefði ékki' beitt orku sinni að þeim venjulegu verk-
efnum, sem enginn véfengir, að bæjarfélaginu beri skylda
til að leysa sameiginlega fyrir borgarana, svo sern byggingar
skóla, sjákráhúsa, gatna, leikvalla o. s. frv. Þá hafi bæjar-
stjórnin heldur ekki lagt fé eða órku í það að bæta ár hús-
næðisþörf almennings. Var þá spurt, hvort þetta stafaði af
því, að kröftunum hefði verio beitt til þess að tryggja und-
irstöðu atvinnulíjs í bænum og þá fyrst og fremst fisldveio-
anna, sem vegna legu borgarinnar hljóta að verða grund-
völlur alls heilbrigðs atvinnulífs í bænum.
Verður þessari spurningu svarað í eftirfarandi grein.
Hefir einkaíramtak hinna
„stórhuga athafnamanna'' séð
fyrir vexti fiskiflotans í sam-
ræmi við vaxandi íbúatölu í
bænum?
Samkvæmt skýrslu um fiski-
flotann í Reykjvík hefir tala og
stærð fiskiskipa, sem gerð hafa
verið út frá Reykiavík, verið
sem hér segir:
1920 23 tog. 7274 smál. 15 mótorsk. 1037 sm. alls 38 sk. 8300 sm.
1930 26 — 8887 — 13 _ 1391 — — 39 - - 10300 —
1937 23 — 7996 — 16 — 1058 — _ 39 - - 9100 —
1938 23 — 8086 — 21 — 1083 — — 44 - - 9200 —
1940* 20 — 7074 — 41 — 1736 — — 61 - - 8810 —
1941*17 — 31 — 48 - - 7585 —
1 Á árinu 1941 hefir því rýrn-
* I árslok. j un flotans orðið þessi, samkv.
að það neitaði að verða við
áskoran hins íslenzka félags.
*
En það er önnur hlið á þessu
hneykslisrnáli, sem ekki er síð-
ur alvarleg, en hln óþjóðlega
framkoma Eimskipafélagsins.
Það starfar eins og raenn vita
í nánu sambandi við stjórnar-
völd landsins, og þá fyrst og
fremst siglingamálaráðherrann,
en með embætti hans hefir
Ólafur Thors farið síðan fyrir
stríð. Það er ákaflega ólíklegt,
að Eimskipafélagið hafi farið að
ræða 100% farmgjaldahækkun-
við hið erlenda skipafélag án
vitundar hans, og það er því
ólíklegra, sem vitað er, að Ólaf-
ur Thors hefir alltaf litið á sig
sem einskonar málsvara Eim-
skipafélagsins í stjórn landsins
og harðlega neitað, að leggja
nokkur bönd á það um ákvörð- ! tíðin haldi áfram að vaxa. Og í
skýrslum Fiskifélags íslands:
í ársbyrjun: 61 sk. á 8810 rúml.
Aukning; 4 — 354 —
65
17
- 9164
-1579
Rýmun:
í árslok: 48 — 7585 —
Rýrnun á þessu eina ári er
því: 13 skip (þar af 3 togarar)
á 1225 smál., eða 21,3% af tSl«,
skipa, og h. u, b. 14% a£
lestatclunrd.
Árið 1920 var íbúatala bæ|-
arins um 17 500, og vora þá 2
íbúar um hverja smálest fiski-
flotans. 1930 var íbúatala*
28 000, og vora þp nærri 3 íbúar
um smálestina. Nú er íbúatalaa
yfir 40 000, og þvi meira en 5
íbúar um hverja smálest.
Þetta er sorgarsaga, harður
dómur um ráðamenn höfuð-
borgarinnar. Bæjarstjómin hef-
ir horft á það aðgerðalaus, að
undirstöðuatvinnuvegur bæjar-
búa þverri ár frá ári. Skipunum
hefir fækkað, ekki aðeins mið-
að við íbúatölu bæjarins, held-
ur heíir bæði tala skipa og smá-
lesta beinlínis lækkað.
Það er ekki nóg með það, að
bæjarstjórnin hafi forðazt að
leggja fram nokkurn beinan
stuðning til útgerðarinriar,
heldur hefir hún einnig van-
rækt með öllu, að framkvæma
nauðsynlegar aðgerðir á höfn-
inni, til þess að fiskibátaflotinn
geti haft hennar not. Áratugír
em liðnir síðan höfnin var
byggð, en ennþá er ekkert sér-
stakt afdrep eða athafnasvæði
fyrir fiskibáta í henni. Því máli
er ekki lengra komið en svo, að
aðeins mun hafa verið gerður
uppdráttur að bátahöfninni fyr-
irhuguðu. Nú er svo ástatt við
Frh. á 6, síðuu
SEM kunnugt er
i
andi svör eru fram komin um
það, hvern þátt hann hefir átt
í hinni ábyrgðariaíisu og óþjóð-
legu málaleitun félagsins. Því
að þjóðin getur ekki við
það unað ,að hátt settir embætt-
ismenn hennar liggi undir þeim
grun, að hafa átt þátt í eða hald-
ið hlífðarskildi yfir eins stór-
brotlegu athæfi við hana og því,
sem hér er um að ræða.
Það er kapítuli út af fyrir
sig, hvaða ályktanir er hægt að
draga af upplýsingum Geirs H.
Zoéga um einlægni Ólafs Thors
og þeirra fyrirtækja, sem undir
hans yfirstjórn starfa, í barátt-
unni fyrir því að halda dýrtíð-
inni í skefjum. Enginn hefir
farið hjartnæfnari orðum um
það, en Ólafur Thors, hver
hætta þjóðinni sé búin, ef dýr-
un farmgjalda enda þótt honum
væri það skylt, samkvæmt dýr-
tíðarlögunum, sem samþykkt
voru á alþingi í fyrravor, því
að þar var beinlínis ráð fyrir
því gert, að tekið væri upp
strangt eftirlit með farmgjöld-
unum í því skyni, að halda dýr-
tíðinni í skefjum. Þess er að
vænta, að svo alvarlegur grun-
ur, sem við upplýsingar Geirs
H. Zoéga um vinnubrÖgð Eim-
skipafélagsins hefir fallið á Ólaf
Thors, verður ekki þaggaður
niður fyrr en skýr og fullnægj-
kúgunarlögunum til þess að
halda niðri kaupgjaldinu í land-
inu undir því yfirskyni, að
stöðva ætti dýrtíðarflóðið, átti
hann ekki hvað minnstan þátt-
inn. En á bak við tjöldin snýr
Eipiskipafélagið, sem starfar
undir hans verndarvæng og
yfirstjórn, sér til erlends skipa-
félags og skorar á það að hækka
farmgjöld á vöruflutningum til
landsins um 100%, til þess að
það geti gert það sama! Það er
dálagleg’ barátta gegn dýrtíð-
ínni, sem slíkir herrar heyja!
afsalaðí
Halldór Kiljan Laxness sér
rithöfundarstyrk menntamála-
ráðs í fyrra og mun það hafa
verið ástæðan ,að styrkur hans
hafði þá verið lækkaður vera-
lega frá fyrra ári. í byrjun þessa
árs gerði Þórbergur Þórðarson
það sama ,að því er virtist til
þess að láta eitt yfir sig og Hall-
dór Kiljan ganga. Um þetta
skrifar F. B. eftirfarandi grein í
Tímann í gær:
„Nokkrir rithöfundar, sem
flæktir eru í net kommúnismans,
héldu einskonar kröfugöngufund
nýverið, til að láta í ljós óánægju
út af því, að þeir fengju of litla
peninga úr ríkissjóði. Halldór Kilj-
an Laxness var frummælandi. Fór
hann mörgum hörðum orðum um
þá þingmenn, sem ekki vildu opna
landssjóð mjög rausnarlega fyrir
andans mönnum úr flokki komm-
únista. Lagði hann til, að allir
rithöfundar og listamenn sýndu
geðvonsku sína með því að skila
aftur til ríkissjóðs hverri krónu,
sem þaðan væri komin.
Þá stóð upp Kristmann skáld
Guðmundsson: Kvað hann Halldóri
skáldbróðir sínum hafa mælzt vel
að vanda. Þó þætti sér innihaldið
í ræðunni minna nokkuð á hina
nafnkunnu dæmisögu um refinn,
sem hafði lent með skottið í boga,
og slitið það af sér, til að bjarga
lífinu. En svo sem kunnugt er,
gerðu aðrir refir spott mikið að
rófulausa refnum, og beið hann á-
litshnekki frá hálfu sinna jafn-
ingja fyrir þessa líkamlegu vöntun.
En með því að refurinn er viturt
dýr, tók sá rófulausi það til bragðs,
að kalla alla nálæga refi á fund.
Hélt hann þar ræðu og lýsti með
mörgum fögrum örðum því sælu-
ástandi, sem hann ætti nú við að
búa. Sérstaklega væri léttleikmn
óviðjafnanlegur síðan hann hefði
misst skottið. Ráðlagði hann öll-
um refum að höggva af sér skottið.
Þetta varð þó ekki, því að annar
mjög reyndur og ráðslyngur ref-
ur sagðist þess fullviss, að sá skott-
lausi mundi einskis óska fremur
en að fá hið týnda líffæri að nýju.
Var þá fundi slitið með refunum
og héldu allir skottum, sem þeir
höfðu. Kristmann líkti Halldóri
vini sínum við skottlausa refinn og
tillögur hans, og þótti þar hvergi
hallast á um líkinguna. Varð þá
hlátur mikill og ys í stofunni.
Urðu engir til nema Þórbergur a@
fylgja fordæmi meistarans.“
Frá sjónarmiði Tímans hlýt-
ur að vera einn ágalli á þessari
hnyttilegu ritsmíð. Fyrir tveim-
ur árum tók hann upp á því, aS
kalla þá rithöfunda, sem um
styrk sóttu til hins opinbera,
„grenjaskyttur". Nú eru þeir
allt í einu orðnir refir. Er þá
ekki nafn „grenjaskyttanna‘%
þar með af sjálfu sér komið
yfir á Jónas frá Hriflu og aðra
Tímamenn?
Morgunblaðið birti í gær
undir nafni „reykvískrar hús-
móður" svohlj óðandi kosningar-
hugvekju;
„Sjálfstæðisflokkurinn er eini
flokkurinn sem vill gjöra alla
frjálsa og lofa öllum landsins börn-
um að neyta krafta sinna og at-
orku, þess vegna kjósum við Sjálf-
stæðisflokkinn.
Skyldi ekki Tíminn geta Mrt
eitthvað líka kosningahvöt?
Eða stóð ekki Framsókn með
Sjálfstæðisflokknum að því, að
gera launastéttirnar frjálsar
með bráðabirgðalögunum frá 8.
janúar?