Alþýðublaðið - 15.04.1942, Blaðsíða 6

____________ALÞYÐUBLAfHÐ_________
Árbók Ferðafélagsins 1941
GERÐARDÓMSLÖÍiIN
Frh. af 4. síðu.
einstakra manna og félaga.
Öðru máli er að gegna um út-
kjálka landsins. Þar er kaup-
gjaldið lægst, þar er vinna
paanna stopul, þar er eftirspurn
lítil eftir vinnuafli. Þar búa fá-
tækir fjölskyldumenn við lág
laun, sem eiga erfitt með að
komast í burtu frá heimilum
sínum.
Gerðardómslögin leggjast á
þessa menn, með öllu sínu
þunga ranglæti. Einhleypingar
sem búa á þessum stöðum flýja
hingað til Reykjavíkur, til þess
að réyna að bæta kjör sín. Fjöl-
skyldumennirnir eiga hinsvegar
varla heimangengt. Þeir verða
að vera þar sem þeir eru komn-
ir, þeir búa við stopula vinnu
og gerðardómurinn bannar
þeim að fá hækkað grunnkaup-
ið. Að því leyti sem „gerðar-
dómslögin“ eru framkvæman-
leg verða þau þessvegna rang-
lát. Þau níðast beinlínis á þeim,
sem minnsta hafa vinnu og
lægst kaup. Grunnkaupið er
undir kr. 1.20 á tímann, þar
sem þessir menn eiga heima,
og þar er engin eftirspurn
eftir vinnu almennra verka-
manna, sem brýtur niður lög-
gjöfina. Þingmenn sem ekki
vilja sjá þetta og viðurkenna
eru haldnir flokksblindni. í
lagafrumvarpi ríkisstjórnar er
gert ráð fyrir að lögin gildi allt
árið 1942, en þriggja mánaða
reynsla er þegar búin að for-
dæma þau. /
Fái réttlætiskennd þingmanna
og dómgreind að njóta sín fyr-
ir flokksböndum og ofríki
ríkisstjórnar getur ekki svo far-
ið að „gergardómslögin" verði
samþykkt, í neinu þvílíku formi
og þau koma frá ríkisstjórninni.
HANNES Á HORNINU
Frh. af 4. síðu.
krafðir um þetta verð ,enda nær
pað ekki nokkurri átt. Það er við-
urkennd nauðsyn, að koma börn-
unum í sveit, og það verður að
marka afstöðu ríki.sstjórnarinnar
og bæjarstjórnarinnar.
„GRÓÐABRALLIÐ grípur um
sig,“ skrifar „sjómaður" mér í
gær. ,,/yilir vita um húsabraskið,
jaraðbraskið og bílabraskið — og
nú eru smádrengir byrjaðir
gróðabrall í stórum stíl og þar er
álagningin ekki klipin við nögl-
ina. Ég vildi fara í bíó í gærkv.
og gat ekki farið neitt annað
kvöld að sinni. Ég reyndi að fá
miða, en tókst ekki. Svo var mér
sagt, að það ætti sér stað að mað-
ur gæti fengið miða hjá strákum
við innganginn.“
)
„ÉG FÓR ÞVÍ niður eftir og
brátt rakst ég á smásvein, sem
hafði miða til sölu. Ég spurði
hann, hvort hann vildi selja mér,
og var hann fús til þess, en mið-
amir kostuðu 10 krónur hvor.
Pilturinn hafði greitt rúmar 4 kr.
fyrir þá. Ég keypti miðana, því
að það er ekki svo oft, sem ég
get farið í kvikmyndahús, en
þetta þykir mér ískyggilegt á-
stand, þegar smábörn eru farin
að okra.“
Breiðfirðingafélagið
heldur fund í Alþýðuhúsinu
annað kvöld kl. 8%. Gengið inn
frá Hyerfisgötu. Fundarsalnum er
lokað kl. 9,30.
Reybjavíkurannáll h.f.
sýnir revyuna Halló, Amerika!
í kvöld kl. 8.
EINHVERNTÍMA á lífsleið-
irmi grípur sjálfsagt flesta
áköf löngun til þess að hleypa
heimdraganum, taka sér nesti
og nýja skó og sjá sig um í
veröldinni. Menn hafa jafnan
haft, og hafa enn, þá trú, að
sá, sem hefir „fjöld af farit“, sé
vitrari og víðsýnni en sá, sem
slitið hefir öllum sínum skóm
í heimahögum, — eða, hahn
hafi að minnsta kosti skilyrði
til að vera það. Þessi trú birt-
ist í hinu alþýðlega máltæki:
„Heimskt er heima álið barn,“
En hjá flestum er lífskjörun-
um þannig háttað, að „fótur
vor er fastur, þá fljúga vill
önd“. Ferðalög eru dýr og fá-
tæklingum -ofviða. Auk þess
fjötra annirnar margan mann-
inn, og þá eigi síður konuna,
við sama hreiðrið ár og æfi.
Það hefir því orðið hlutskipti
margra, sem kanna vildu ó-
kunna stigu,-sjá fjarlægar stöðv
ar og háttu fjarlægira manna,
að þeir urðu að. láta sér nægja
að „sitja kyrrir á sama stað,
en samt að vera að ferðast“.
Þeir hafa, eins og fátæk alþýða
hefir gert um allar aldir, orðið
að láta ímyndunaraflið bæta sér
það upp, sem raunveruleikinn
neitaði þeim xun.
Ég tel það vafalaust, að
Ferðafélag íslands sé þessi árin
að vinna starf, sem miðar til
þjóðþrifa og þjóðheilla. Það
hvetur landslýðinn, einkum
þann hlutann, sem í bæjunum
býr, til þess að auka kynni sín
af landi voru. og það reynir,
eftir fremsta megni að greiða
fyrir þeirri kynningu með ódýr-
ari ferðum, leiðsögu, sæluhús-
um o. fl,
Ferðafélaginu hefir eflaust
orðið allvel ágengt. En enn þarf
það að ná til miklu fleira fólks.
Það er ekki nóg að koma þeim
af stað, sem auðveldast er um
ferðalög ,það þarf að ná til
þeirra, sem erfiðast eiga með
að lyfta sér upp, t,il mannsins,
sem stritið og áhyggjurnar eru
að buga, til konunnar, sem varla
víkur út úr þröngu eldhúsinu.
Að þesu marki skilst mér, að
Ferðafélag íslands keppi, enda
það eina eðlilega.
En félag þetta hefir gert
fleira en það að gangast fyrir
ferðalögum, lengri og skemmri.
Það hefir líka haldið úti merki-
legu útgáfustarfsemi. Um fjór-
tán ára skeið hefir það gefið
úr árbækur, sem allar eru vand-
aðar og einkar fcæðandi um
landshluta og leiðir. Er þar eigi
einasta að finna ytri lýsingar á
landinu, heldur og djúptækari
fróðleik um náttúrufar þess og
dýralíf. Má þar einkum benda
á hina stóru fuglabók, sem var
árbók F. í. 1939, og orðið hefir
mörgum kærkominn leiðarvísir
um íslenzka fugla.
Fyrir skömmu er komin út
Árbók 1941, og tel ég mig ekki
gera lesendum neinn bjamar-
greiða með því að benda á hana
sem eina af betri bókum árs-
ins.
Efni Árbókarinnar er að
þessu sinni skiþt í tvo megin-
kafla. Er sá fyrri og meiri um
Kelduhverfi, en sá síðari og
skemmíri um Tjörnes, þáttur úr
jarðmyndunarsögu þess. Árni
Óla, blaðamaður, hefir samið
Kelduhverfis-kaflann, en Jó-
hannes Áskelsson jarðfr. Tjör-
ness-þáttinn. Auk þess eru í rit-
inu tvéer stuttar greinar, önnur
eftir Skúla ritstjóra Skúlason
um Skjaldbreiðarför á 100-ára
afmælisdegi Skjaldbreiðar-
kvæðis Jónasar Hallgrímssonar,
en hin eftir Steinþór mag. Sig-
urðsson um páskadvöl fjalla-
manna á Fimmvörðuhálsi.
Ritgerðin um Kelduhverfi er
á rúmlega 70 blaðsíðum og er
vel aðgengileg, skipt í kafla, en
þeim köflum aftur í aðra
smærri. Hér er gert fleira en
lýsa landslagi; líka er, eftir því
sem rúm vinnst til, staldrað við
merka atburði úr sögu héraðs-
ins og byrjað á landnámum og
þeim lýst all-ýtarlega. Það er
auðséð, að höfundur kann. á
mörgu góð skil þar nyrðra, því
að hann fléttax fjölda þjóðsagna
og munnmæla inn í frásögnina,
og gerir það hana lifandi og
læsilega, jafnvel þeim, sem al-
drei hefir Um Kelduhverfi farið.
Verður þetta því um leið dá-
lítið spegilbrot úr menningar-
sögu byggðarinnar ,enda virðist
greinarhöf. hafa ætlazt til þess,
öðrum þræði ^Sbr. t. d. þáttinn
um Kelduhverfisfiðluna, bls.
34). Allt festiir þetta lýsingu
héraðsins betur í minni, enda
,er það svo, að enginn öðlast
staðgóða þekkingu á íslenzkum
byggðarlögum fyr en hann
kynnist þeim sögulegu minn-
ingum og þjóðsögum, sem tengd
ar eru bæjum og stöðum, veit
eitthvað uppruna örnefna, enda-
lok eyðibýla o. þ. u. 1. Þetta eru
nauðsynleg skilyrði þess að
geta lesið á landið.
Lýsing Kelduhverfis virðist
vera vel skýr, en illfært mun
vera að lýsa héruðum þannig
með orðum einum, að geró-
kunnugur maður fylgist með til
hlítar. Má telja það verulegan
galla á þessum hluta bókarinn-
ar, að ekki skuli fylgja kort
yfir stöðvar þær, sem þar er
lýst. Aftur á móti fylgir sæmi-
legt kort Tjörnesskaflanum og
er hann þó mun skemmri. Hins-
vegar eru þama margar ágætar
myndir úr Kelduhverfi.
Víða er lýsing Kelduhverfis
svo vel skrifuð að mikil skemmt
un er að lesa. Get ég ekki stillt
mig um að taka eftirfarandi
kafla til dæmis:
„Heiðin er einn samfelldur
skrúðgarðúr. Sér þar varla ó-
gróinn blett, nema þar sem
sundur sprungnir klettar og
hraunnibbur standa upp úr hin-
um háa, þétta og marglita
gróðri. Yfir að líta er heiðin
eins og flosdúkur, marglitur,
ofinn úr fögrum litum, og lita-
samræmið og samstilling þeirra
aðdáanlegt. í þessum dúki eru
stórir dökkbrúndr borðar og
sveiflur og hringar, piyndaðir af
beitilyngi, kögraðir og íþrædd-
ir ljósari teinum og kræki-
berjalyngi, sem vefjast um
dökkgræna bletti af sortulyngi
og fjalldrapa, og blágræna
bletti af eini bláberjalyngi og
aðalblábejalýngi. Og svo eru á
milli stórir ljósgulir og silfur-
bláir feldir. Það eru gulvíðis og
grávíðisrunnar. Og svo eru alls-
staðar innan um þetta dökkar
skuggamyndir með sólglitrandi
grænum kolli, það eru skógar-
runnarnir, birki og reyniviður
súms staðar. En þegar litið er
nær á þetta flos, og það grein-
ist í sundur, kemur fram ann-
;að litskrúð, rautt, blátt, hvítt,
gult, —- þúsundlitt. Það eru
heiðablómin, blágresi, hvítar og
gular sóleyjar, bleiki^, fjólublá-
ir og gullnir fíflar, geldinga-
hnappar, kattaraugu, lamba-
blóm, og óteljandi önnur blóm.
Um allt vefst reyrinn og angar,
öll grösin anga, skógurinn,
kjarrið, öll heiðin. í eyrum
manns ómar dillandi kór ótelj-
andi fugla. Það eru þrestir,
hrossagaukar, sólskríkjur,
auðnutitlingar, steinklöppur,
maríuerlur, lóur spóar og
rjúpur. Og allir syngja nátt-
úrunni lofsöng í hrifningu og
gleði lífsins."
Ætli flesta langi ekki til þess
að koma norður í þessa dásam-
legu heiði eftir að þeir hafa
lesið svo fagra lýsingu?
Seinast í kaflanum um
Kelduhverii ér Ásbyrgi og
Dettifossi, þessum fjölsóttu
ferðamannastöðum, gerð góð
skil, og mun sjálfsagt suma fýsa
að'lesa bókina vegna þess eins.
Kaflinn um Tjörnes er, eins
og áður sagði, miklu skemmri,
eða 14 blaðsíður. Tjömes er
mjög merkilegur staður í jarð-
fræðinni, og er þetta þáttur úr
myndunarsögu þess, skrifaður
af jarðfræðingi. Er efni gerð
góð skil, eftir því sem hægt er
í svo stuttu máli, og mun marg-
ur telja sig fróðari um gátu
Tjörness eftir lesturinn. Kafl-
anum fylgir kort af nesinu.
í árbókinni er að vanda f jöldi
ágætra mynda, sem prentaðar
eru á góðan pappír. Frágangur
má allur teljast góður og út-
gefendum til sóma.
Það má teljast víst, að með
útgáfu svo vandaðra ársrita
vinni Ferðafélag íslands stór-
virki í því að kynna íslending-
um sitt eigið land. Þeir, sem
lesa slíkar héraða- og leiðalýs-
ingar með athygli hafa með sér
veganesti, sem hlýtur að duga
þeim vel, þegar þeir fá þess
kost að ferðast um þær slóðir,
sem þeir lásu um.
* R. Jóh.
Aðalfundur
Félags íslenzkra rithöfunda var
haldinn síðastliðinn sunnudag.
Stjómarkosning fór þannig, að
Friðrik Ásmundsson Brekkan var
kosinn formaður, Magnús Ásgeirs-
son ritari, Sigurður Helgason
gjaldkeri og meðstjórnendur Sig-
urður Nordal og Halldór Kiljan
Laxness. Á fundinum voru kosnir
fimm menn til að sitja fundi
Baridalags íslenzkra listamanna og
hlutu kosningu: Sigurður Nordal,
Magnús Ásgeirsson, Tómas Guð-
mundsson, H. K. Laxness og Frið-
rik Ásmundsson Brekkan.
Póstþjófarnir
heitir framhaldssýningin á
Gamla Bíó. Aðalhlutverkið leikur
George O’Brien.
Miðvikúdagur 15. aprfl 1942.
FUOT AM ÁLARÁÐHERR A
ROOSEVELTS
■ ■ ‘ : Í.l.-Slf:'-
Frh. aif 5. síðu.
á sig til þess að kynna sér mál-
in, en svo fór, að harm ávann
sér hylli og virðingu flotans.
Hann ferðaðist mikið og fór
langar flugferðir á haf út. Hann
gerðist hinn mikli málsvari flot-
ans en hatrammur ándstæðing-
ur einangrunarsinnanna. Hann
barðist fyrir flotann, fyrir land
sitt og bandamenn þess.Og hann
reyndist ekki lakari áróðurs-
maður en dr. Göbbels í Berlín,
þó að á annan hátt væri,
Knox flotamálaráðhrera er
mikill bardagamaður og loksins
var hann í essinu sínu og fékk
starf, sem hæfði kröfum hans
og þreki. Og þetta embætti full-
nægir vafalaust vél starfslöng-
un hans. Þar getUr hann notið
sín í innsta hring stjórnmál-
anna, þar sem hann getur altaf
sétið ráðstefnur með Roosevelt _
forseta á þessari stund hætt-
unnar. Knox er hinn karlmann-
legasti og tignarlegasti maður,
og vekur virðingu allra sem
umgangast hann. Hrakfarir
bandaríkska flotans í Pearl
Harbour kom Knox flotamála-
ráðherra mjög á óvart, eins og
öðrum. 'Hann hafði vérið að
berjast gegn kyrsetumönnum
og skrifstofustjórn, en krafizt
þess, að menn væru vakandi og
á verði andspænis hættunni. En
þarna kom sörniun þess, að
flotinn, flotinn hans, var ekki
enn þá búinn að áttá sig á því,
að ófriður var komimi á. Knox
varð ótta sleginn, þegar hann
fékk þessar fregnir. Auk þess
hafði harin sjálfur fáeinum mán-
uðum áður, staðið að því að
Kimmel flotaforingi yrði yf-
irforingi flotans. Knox brá
sér þegar í stað um borð í flug-
vél og fór nærri því hálfa leið
umhverfis'jörðina, frá Washing
ton til Pearl Harbor, til þess
að sjá með eigin augum, hvað
gerzt hafði, og þegar hann kom
heim var hann nógu djarfur til
þess að horfast í augu við erfið-
leikana og kannast við mistök-
in. En hann hófst þegar handa
um að bæta úr því, sem mis-
tekizt hafði.
Frank Knox er orðinn éinn
af merkustu og þekktustu
mönnum í Washington. Og hann
heldur í hendi sér völdunum
yfir flotanum, sem Bandaríkin
eiga svo mikið undír.
HVAD SEGJA HIN BLÖÐIN?
Frh. af 5. síðu.
lagði fram dýrtíðartillögur sínar á
andi játning upp úr ritstjóra
Framsóknarblaðsins:
„Þegar Framsóknarflokkurinn
haustþinginu 1941 var honum
ljóst, að ekki yrði hægt að halda
kaupgjaldinu og verðlaginu í
skefjum, ef setuliðin héldu áfram
að keppa við atvinnuvegina um
vmnuaflið og ,buðu ýms fríðindi,
eins og eftirvinnu og helgidaga-
vinnu.“
Eins og menn sjá af þessum
orðum, er það ekki aðeins
vegna skorts á vinnuafli hjá
innlendum atvinnuvegum, sem
Framsóknarflokkurinn hefir
barizt á móti setuliðsvinnunni.
Kaupkúgunarhugurinn hefir
fullkomlega átt sinn þátt í
þeirri baráttU. 0