Alþýðublaðið - 08.05.1942, Blaðsíða 4

«
ALÞY0UBI40H)
Föstudagur 8. oxaí 1942.
JÓN BLðNDAL:
Reynslan af gerðardéminnm.
■ZW. ....♦ ■
fUjrijðublaötó
Útffefandí: Alþýðuflokknrinn
Kitstjóri: Stefán Pjetursson
Ritstjórn og afgreiðsla i Al-
þýðuhúsiiiu viö Hverfisgötu
Símar ritstjómar: 4901 og
1 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
AiþýSup rentsmiöjan h. L
;ivað uaríf til að
tnggja framgang
hjðrdæmaiálsins?
- ðð
ENGUM, nema ofstækis-
fyllstu og óbilgjörnustu
Framsóknarmönnum, dettur í
'hug að neita því, að breyting sú
á kjördæmaskipulaginu og kosn-
ingafyrirkomulaginu, sem gert
er ráð fyrir í hinu umtalaða
frumvarpi Alþýðuflokksins,
væri í samræmi við réttlætis-
ikröfu yfirgnæfandi meiribluta*
allra kjósenda í landinu og
myndi í reynd verða þýðingar-
mikið spor á áttina til fullkom-
ins stjórnarfarslegs lýðræðis
með þjóðinni.
Þetta er svo augljóst, að því
verður ekki neitað með neinum
skynsamlegum. rökum. Það hef-
ir um langt skeið verið hrein og
foein háðung við yfirlýst jafn-
rétti kjósenda, að í reynd skuli
fylgismenn eins flokks í land-
inu, Framsóknarflokksins, hafa
haft allt að því tvöfaldan kosn-
ingarrétt á við kjósendur allra
•hinna flokkanna. Og gersamlega
óþolandi er slíkt ranglæti orðið
síðan sá flokkur, sem byggir
völd sín á því, hefir farið inn á
Jxrautir fullkomins ofríkis og
gerræðis við aðra flokka og þær
stéttir þjóðarinnar, sem að þeim
standa, eins og Framsóknar-
flokkurinn hefir gert í þessu
stríði, og ek!d hvað sízt í vetur,
að vísu studdur hingað til af
valdamikilli ’klíku í Sjálfstæð-
isflokknum.
Sem sagt: Um þessa hlið kjör-
dæmamálsins er varla nokkur á-
greiningur milli þeirra, sem
ranglæti eru beiítir í krafti
hinnar gömlu kjördæmaskipun '
ar og kosningafyrirkornulags.
'Þetta er meira að segja viður-
fcennt af ölluixx hinum frjáls-
lyndari og réttsýnni Framsókn-
armönnum. Sn það er ekki öll-
am, sem eru fylgjandí kjör-
dæmábreytinguhni, jafn Ijóst,
hvað til þess þarf, að koma
henni fram.
Til þess, að hægt sé að breyta
kjördæmaskipulaginu og kosn-
ingafyrirkomulaginu, þarf
stjórnarskrárbreytingu. Og hún
;nær ekki lagagildi fyrr en búið
er að samþykkja hana á tveimur
þingum og að fram förnum al-
mermum kosningum á milli
þeirra. Ef kjördaemaskipunar-
frumvarp • Alþýðuflokksins á
fram að ganga, verður ,því að
samþykkja það fyrst á þessu
þingi, rjúfa því næst þing,
•ganga til almennra kosninga í
vor, kalla saman þing í sumar,
strax að þeim afstöðnum, og
samþykkja kjördæmaskipunar-
frumvarpið í annað sinn þar. En
eftir það myndi umboð þing-
manna < að sjálfsögðu falla
niður og alþingiskosningar
verða látnar fara fram aftur, í
fyrsta sinn við hina breyttu kjör
dæmaskipun og kosningafyrir-
komulag. Þá fyrst væri breyt-
ingin raunverulega komin til
framkvæmda.
Eins og menn sjá á þessu, get-
ur kjördæmabreytingin því að
eins náð fram að ganga, að
meirihluti sé fyrir hendi bæði á
þessu þingi og á því þingi, sem
saman kæmi eftir* kosningar,
•til þess að samþykkja það.
En á því þingi, sem nú sit-
ur, getur málið ekki talizt tryggt
nema það hafi ákveðið fylgi ekki
aðeins Alþýðuflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins, heldur og Kom-
múnistaflokksins. Þetta verður
ljóst af núverandi skipun efri
deildar. Þar eiga að vísu 8 Al-
þýðuflokksmenn og Sjálfstæðis
menn (2 og 6) sæti á móti 7
Framsóknarm. En jafnvel
þótt gengið væri út frá því, að
allir Sjálfstæðismennirnir væru
fyigjandi frumvarpinu, er þessi
meirihluti svo lítill að ekki einn
einasti maður má forfallast, og
16. maðurinn í deildinni, sem er
kommúnisti, gæti fellt málið
með því að greiða atkvæði gegn
því. Það væri þá fallið í efri
deild með jöfnum atkvæðum, 8
á móti 8. Og ennþá meiri óvissa
ríkir um framgang málsins á því
þingi, sem saman mundi koma
að afstöðnum kosningum. Þar
gæti framgangur málsins alveg
oltið á afstöðu kommúnista og
jafnvel Bændafiokksins. Það er
því knýjandi nauðsyn, að einnig
fylgi þeirra við málið sé tryggt
þar til það faefir fengið fulln-
aðarsamþykkt.
En ekki einu sinni slík trygg-
ing nægir. Framsóknarráðherr-
arnir hafa lýst því yfir, að þeir
muni þegar í stað segja af sér,
ef kjördæmamálinu verði ekki
vísað frá við aðra umræðu í
neðri deiid. Þá yrði sá meiri-
hluti, sem að kjördæmabreyt-
ingunni stendur, að vera reiðu-
búinn til að tryggja myndun
nýrrar stjórnar, sem væri
breytingúnni fylgjandi, á þann
hátt að hindra vantrausts-
yfirlýsingu á þeirri stjóm frá
Framsóknarflokknum þangað
til kjördæmábreytingin hef-
ir verið samþykkt til fulln-
ustu á sumarþinginu. Og
með tilliti til þeirrar óvissu,
sem X'íkir um skipun þess
þings, nægir í því éfni ekkert
minna en aS allir andstöðu-
flokkar Framsóknar séu reiðu-
búnir til þess: Alþýðuflokkurinn
Sjálfstæðisflokkurinn, Komm-
únistaflokkurinn og Bænda-
flokkurinn.
Framgangur kjördæmabreyt-
ingarinnar útheimtir því bráða-
birgðasamíök míili flokka, sem
í mörgum málum standa á önd-
verðum meið, en í þessu eina
máli hafa sameiginlega réttlæt-
iskröfu að geíra gildandi. Slík
samtök verður að tryggja. Sé
það ekki gert, eða skerist ein-
hver úr leik, er sigri réttlætis-
ins í þessu máli telft í fullkomna
tvísýnu.
L
ERÐARDÓMSLÖGIN svo-
kölluðu hafa nú verið í
gildi í 4 mánuði. Á þessu tíma-
bili hefir vísitalan staðið í stað.
Höfundar gerðardómslaganna
benda á þessa staðreynd og
segja: Vorum það ekki við, sem
höfðum á réttu að standa, að
nauðsynlegt skilyrði til þess að
hægt væri að halda niðri dýr-
tíðinni væri að lagt væri bann
við grunnkaupshækkunum
verkam. og annarra launþega?
Hefir ekki reynslan slcorið úr
þessu deiluatriði okkur í vil?
Þessu var óspart haldið á loft
af fulltrúum Sjálfstæðismanna,
sem til sín létu heyra í sam-
bandi við hátíðahöldin 1. maí,
bæði í ræðu og riti. Samt voru
þeir furðu fáir, launþeganxir,
sem lögðu leið sína niður að
Varðarhúsinu til þess að þakka
Sjálfstæðisflokknum fyrir bann-
ið á grunnkaupshækkunum. Er
kannske eitthvað bogið við þessa
ályktun, að gerðardómslögin
hafi haldið dýrtíðinni í skefjum
síðan þau voru sett, eða er hér
um að ræða hið venjulega van-
þakklæti heimsins, svipað því,
sem listamennirnir sýna
menntamálaráði ?
í eftirfarandi hugleiðingum
mun ég leitast við að sýna fram
á með hvaða ráðum dýrtíðinni
hefir verið haldið niðri og hvern
þátt kaupgjaldsákvæði gerðar-
dómslaganna, sem deilan stóð
um fyrst og fremst, eigi í því, og
ennfremur mun ég ræða nokkuð
það viðhorf, sem skapazt hefir
í þessum málum einmitt að
verulegu leyti fyrir þeirra til-
verknað, og loks hvað fram und-
an er á þessu sviði, eftir því sem
bezt verður séð.
rr n.
Því skal ekki neltað, að að-
gerðir hins opinbera síðan um
áramótin hafi að nokkru leyti
verið þess valdandi, að vísitalan
hefir ekki hækkað síðan um ára-
mót. En það sem er aðalatriði
þessa máls er það, að allar þess-
ar aðgerðir Ixafði xíkisstjómin
fyllilega vald til þess að íram-
kvæma, áður en gerðardóms-
lögin voru sett, og standa þær á
engan hátt í sambandi við kaup-
gjaldsákvæði laganna. Sömu
niðurstöðu hefði því mátt ná, án
bess að banna hæklcun grunn-
kaups. Að þetta ér rétt sést þeg-
ar athugað er, á hvern hátt vísi-
tölunni hefir verið haldið niðri.
Það hefir verið gert á eftirfar-
andi hátt:
1. Lækkuð hefir verið álagn-
ing á ýmsum vörum og hert á
verðlagseftirlitinu. Til þessa var
fuiikomin heimild áður. Á það
skal bent, að það er mjög tak-
markað, hve lengi er hægt að
vega upp á móti verðhækkun á
erlendum vörum með því að
lækka álagningu þeirra.
2. Lagt hefir verið fram fé úr
ríkissjóði til þess að hindra ail-
mikla verðhækkun á kolum,
sem ella hefði komið. Heimild
til þess er ekki í gerðardómslög-,
I unum, heldur í eldri lögum, sem
ríkisstjómin hafði áður ekki
viljáð framkvæma.,
3. Lagt fram fé úr rxkissjóði
til þess að koma í veg fyrir
hækkun á erlendum áburði ,en
sú hækkun var talin mundu
hafa -í för með sér hærra verð á
landbúnaðarafurðum. Þessi ráð-
stöfun er óvxðkomandi gerðar-
dómslögunum.
4. Notuð heimild dýrtíðarlag-
an.ua til þess að afnema tolla á
kornvörum og hálfan sykurtoll-
inn. Þessi heimild var til áður.
5. Lolcs má nefna það, að dýr-
tíðin hefir að nokkru leyti verið
flutt til, í stað þess að koma í
veg fyrir hana, að 'vísu ekki í
stórum stíl enn þá. Þetta er gert
með því aðlækka aðeins verð og
álagningu á þeim vörum, sem
ganga inn í vísitöluna, en skeyta
ekki um hinar, sem ekki eru
teknar með í vísitöluna. (Endur-
skoðun á grxmdvelli vísitölunn-
ar, sem Ólafxxr Tho.rs hefir lofað,
hefir enn ekki verið fram-
kvæmd.) Enn fremur með því
að halda niðri farmgjöldum á
skömmtunarvörum, sem hafa
mikla þýðingu fyrir vísitöluna,
en leyfa hækkxm á öðrum vör-
unarfrumvarpi Alþýðxiflokksins
allt í einu uppgötvað, að þingið
sé umboðslaust, síðan kosning-
um var frestað í fyrravor, og
hafi þar af leiðandi ekkert vald
tii þess að samþykkja stjórnar-
skrárbreytingu.
Um iþetta farast blaðinu orð
á eftirfarandi hátt í gær:
„Verksvið þessa þings ein-
skoröast eingöngu yið styrjald-
armálin. Þingmenii geta með
nokkrum rétti inotað hið sjálf-
tekna vald til að ráða fram úr
þrýnustu úrlausnarefnum styrj-
aldarástandsins, en þeir geta
ekki tilgreint minnsíu átyllu, sem
réttlætir það, áð þeir noti sjálf-
tekið vald til þess að fást við ó-
tímabundin stórmál og breyting-
ar á stjórnarkerfi landsins.
✓ ......
Það er enn ekki vitað til fulln-
ustu, hvort meirihluti þingmanna
ætlar að brjóta þann iýðræðislega
grundvöll kosningaírestunarirm-
ar, að binda starf sitt eingöngu
við vandamál styrjaldarinnar. —
Þeir hafa enp ekki sýnt það á-
kveðið í verki, að þeir ætli að mis-
nota hið sjálftekna vald sitt til
að hrófla við stjórnarskipuninni.
ihn geri þeir það, verður þjóð-
in að taka öjarflega í taumana.
Hún verður að kóma í veg fyi'ir
það háskalega fordæmi, að um-
boðslaust þing hrófli við stjóru-
i arskrá ríkisins."
Flest er hey x harðindum,
þegar hlað Framsóknarflokksins
ætlar nú að fara að núa þinginu
því um nasir, að það sé umboðs-
lausti Ekki fannst Hermanni
Jónassýni hann vanta umboð
til þess að svipta með bráða-
brigðalögum heilar stéttir í
HL
Af framanrituðu má sjá, að
allt það, sem þar um ræðir haf ði
ríkisstjórnin næga heimild til að
framkvæma, áður en „gerðar-
dómurinn”, sem framvegís á að
heita „dómnefnd", var settur á
laggirnar. En hvemig hafa svo
kaupgjaildsákvæði laganna
revnzt í framkvæmd?
í umræðunum um gerðar-
dómslÖgin um árámótin var af
andstæðingum þeirra lögð meg-
ináherzla á það fáheyrða rang-
læti, að meina hinum tekju-
lægstu þegnu þjóðarainnar að
bæta kjör sín, samtímis því sem
gróðamöguleikar atvinnurek-
endanna á svo að segja öllum
sviðixm voru nærri því ótak-
markaðir. Þær ráðstafanir af
hálfu hins opinbera, sem nefnd-
ar hafa veríð hér að framan,
hafa í engu, sem nokkru máli
skiptir, breytt hlutfallinu milli
gróðamöguleika launastéttanna
og atvinnurekendanna launþeg-
unum í vil. Þvert á móti. Þar er
því enn ríkjandi sama ranglæt-
ið, að svo miklu leyti, sem kaup-
gjaldsákvæði gerðai'dómsins
hafa verið x heiðrí höfð.
landinu lögfestum réttindum,
eins og ’hann gerði með aðstoð
Óiafs Thors í vetur — án þess
að bera það undir þjóðina við
afmennar kosningar. Og ekki
hefir honum fundizt þingið
vanta umboð til þess að sam-
þykkja þau bráðabirgðalög —
einnig án þess að þau væru bor-
in uxxdir þjóðina. En nú á þing-
ið allt í einu að vera orðið um-
boðslaust til þess að samþykkja
kjördæmaskipunarfrumvarpið,
enda þótt allir viti, að það verði
strax á eftir borið undir þjóð-
ina við almennar kosningar!
Finnst mömium það ekki. sítja
vel á Framsóknarblaðinu, að
brigzla þeim um brot ý lýðræð-
inu, sem skyldu veröa íil þess,
að samþykkja kjördæmasldpun-
arfrumvarpið og leggja umboð
eða umboösieysí alþingismanna
þar með aftur í hendur þjóðar-
innar?
"í-
Vísir gerxr í gær samnúxga-
umleitanir Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokksíns um -bráða-
bii'gðasamtök til þess að koma
kjördæmabreytingunni á að
umtalsefni og segir meðal ann-
ars: . , :f
„Það eru nú 11 ár síðan þexr
flokksfoi’ingjamir Jón heitinn
Þoriáksson. og Jón heitinn Bald-
vinsson töku höndum saman um
Iauan kjördæmamálsins. Þá hafði
aldrei fyrr dregið saman með
flokkum þessara manna. En það
er ekki vitað, að neinn hugsandi
maður, hvorki í Sjáifstæðisflokkn
um né Alþýðuflokknum hafi
nokkurn tírna hneykslast á því,
Frh. á 6 , síðu.
um.
Frh. af 6. síðu.
T
ÍMINN hefir nú í örvinglan
sinn yfir kjördæmaskip-