Alþýðublaðið - 20.05.1942, Blaðsíða 6

6.
AUÞÝÐUBLAÐIÐ
Miðvíkndagur 20. maí .1942.
Framkvœmd afnrðasðlolaganna.
Revyan 1942.
Ní er Dað svart, maðnrS
Sýning í kvöld kl. 8.
Sala aðgöngtaniða hefst í dag kl. 2
Leikfélagg ReytelavgkBar .
„GULLNA HLIÐ
Sýning annað kvöld kl. 8.
> ’
Aðgöngumiðar seldrr frá kl. 4 í dag.
Framh. af 4. síðu.
unnust samtals 5 au. á mjólkur-
Ktrann, sem báðum var ihagur
að, framleiðendum og neytend-
um. En illu heilli hverfa Fram-
sóknarmenn fljótt af ,þessari
tvímœlalaust einu réttu leið um
lausn málsins og inn á hinn
breiða veg verðhækkunarinnar,
án minnsta tillits til kaupgetu
almennings og þeirra agnúa á
mjólkurvörusölunni, er vitað
var og til mátti ná þá frá leið.
Virðast Framsóknarmenn þaðan
í frá litlu öðru skeyta, en að ná
sem stærstum fjárfúlgum í
verðjöfnunarsjóð, og svo hat-
ramlega var að því gengið, að
á S—4 árum þrefaldaðist skatt-
urinn og nemur á reikningi sam-
sölunnar 1939 hvorki meira né
minna en 10 au. á hvern mjólk-
urlítra. Verðjöfnunarskattur 4
au. + 6 au. sölugróði á lítra,
sem einnig gengur til verðjöfn-
unarsjóðs. Það ár nam hinn
beini dreifingarkostnaður
mjólkurinnar tæpum eyri á lítr-
ann, en sá kostnaður var, áður
en framkvæmd laganna hófst,
um 8 au. á lítra. Hefði verið bú-
ið, árið 1939, að skera fyrir þau
mein, er kröfðust uppbóta úr
verðjöfnunarsjóði, var þetta ár
hægt að greiða bændum 10 aur-
tun hærra verð á lítra en gert
var. Þetta talar skýru máli um
það, að í sjálfum verðjöfnunar-
skattinum er engin endanleg
lausn fundin á mjólkurmálinu,
þótt hann sé hins vegar nauð-
synlegur til jöfnunar á tekjum
framleiðenda meðan óhjá-
kvæmilegar aðgerðir fara fram
á þeim meinum, er mjólkurvöru
vinnsluna þjá. Með einhliða
verðuppbótum eins og nú, er
bændum ekki aðeins mismunað
hvað arð snertir af skipulaginu,
Meldur nokkur hluti þéirra
beinlínis skattpíndur, þar eð
margir af þeim, þeir er vinnslu-
mjólkina framleiða, eru settir á
eins konar skylduframfæri stétt-
arbræðra sinna í næstu héruð-
um með hóflitlum verðuppbót-
um á vimisluvöruna, án minnstu
umleitunar á að gera þá grein
mjólkurbúanna arðbæra.
Alþýðuflokksmenn halda því
fram, að verðjöfnunarskattur-
inn megi ekki verða til þess að
drepa þá dáð manna að leita or-
sakanna fyrir nauðsyn hans og
komast jafnframt fyrir þær.
Enda ekki annað sjáanlegt, með
tilliti til verðlags á vinnsluvör-
um mjólkurbúanna, en að þetta
megi takast. Við hæfilegan tíma,
er með þyrfti, til lagfæringar á
rekstri þeirra, eiga verðuppbæt-
umar að miðast og annað ekki.
Hér er að finna höfuð rökvillu
Framsóknarmanna í fram-
kvæmd mjólkurlaganna. Hið
fullkomna aðgerðaleysi þeirra,
jafnvel andúð, á allri rannsókn,
er lýtur að því að færa til betri
vegar og gera hagnýta mjólkur-
vöruvinnsluna. ) ^
Hér á eftir skulu ræddar þær
tillögur til lausnar mjólkurmál-
inu, er flokksfélög Alþýðu-
flokksins hafa rætt og gert á-
lyktanir um á undanförnum ár-
um, en síðan birt í Alþýðublað-
inu þeim til athugunar, er um
inál þessi fjalla. .
OÞað, sem aðallega hefir valdið
mjólkurbúunum örðugleikum á
undanförnum árum, er osta-
framleiðslan. Vegna miMÍlar
takmörkunar á sölu neyzlu-
mjólkur og skyrs hefir öll
mjólkurframleiðsluaukning orð-
ið að ganga til ostagerða, þar eð
í því formi var hægt að safna
birgðum á vinnustað. Ostana er
tiltölulega auðvelt að geyma,
flutningskostnaður þeirra er lít-
ill og þvi hægt um vik að ná til
fjærliggjandi markaða. En osta-
salan hefir ávalt verið treg. í
fyrsta lagi eru ostarnir dýrir í
smásölu og í öðru lagi er þjóðin
óvön neyzlu þeirra. Til þess að
losna við gamlar birgðir varð
því að grípa til útflutnings, en
hann gaf hins vegar sáralitið í
aðra hönd.
Til þess að bæta úr þessu hef-
ir aðallega verið bent á þrjár
leiðir: hækkun smásöluálagn-
ingar, aukna 'skyrneyzlu og
framleiðslu þurrmjólkur til
brauðgerðar og annarra iðnað-
arþarfa. Skal þetta nú, hvað út
af fyrir sig’, athugað dálítið
nánar.
Smásöluálagning á ost er
mikil. Áður en núverandi verð-
bólga hófst var hún t. d. sem hér
segir:
20% kr. 1,40 kr. 2,00 kr. 0,60
30% — 1,70 — 3,00 — 1,30
45?! — 2,20 — 3*50 — 1,30
1
Þetta svarar til að dreifingar-
kostnaður mjólkurinnar. sé sem
næst 4,6 au. á lítra. Smásölu-
álagning er nú nokkru hærri
eða allt að kr. 2,00—2,50 pr. kg.
Eins og sjá má er hér nauð-
syn nokkurra umbóta. Þessi
kostnaður þarf að lækka all-
verulega, t. d. um helming. Og
sé mögulegt að selja 20%, ost
með 60 au. álagi á kg., sbyldi
það þá ekki einnig geta nægt
fyrir aðrar tegpndir osta, þar
sem varan er í raun og veru sú,
sarna, geymsluh. edns o. s. frv.?
Með nokkru aðhaldi um álagn-
ingu á osta í smásölu ætti hvoru
tveggjk að geta tekizt, lækkun
smásöluverðs, örari afsetning og
hækkun framleiðsluverðs til
bænda.
Þá hefir í sambandi hér við
verið stungið upp á því, að
mjólkurbúin hefðu í íteykjavík
sameiginlega ostasölu, þar sem
ostarnir væru seldir í stærri
stykkjum og heilu lagi á heild-
söluvbrði. Og hefir sú tilaga að
nokkru verið tekin til greina hin
síðari ár og gefizt vel.
Með hliðsj ón af ostasölunni til
útlanda var hér til mikils að
vinna. Fyrir mjólkina í útflutn-
ingsostinum fengust einir 10 au.
á ltr., en það svaraði til smjör-
verðs ihennar á markaði innan-
lands og tæplega þó. Fyrir önn-
ur efni hennar fékkst ekkert.
Eitt árið var ,þessi útflutningur
1 millj. lítrar mjólkur, og var
þá krafizt 115 000 kr. verðupp-,
bóta úr verðjöfnunarsjóði, eða
sem næst 11,5 au. á lítra. Nam
þessi skattur það ár 2,3 au. á
ihvern lítra mjólkur seldan til
neyzlu í Reykjavík. 1
Hér var það, sem skórinn að- |
allega kreppti. Til lagfæringar ®
á þessu, umfram þaö, er áður
getur um, lækkim sölugróðans í
í verzlunum innanlands, segir í
Alþýðubl. í marz 1938 eftir-
farandi
„Á vegum samsölunnar voru
seld sl. ár 233,5545 kg. af skyri
vi 80 au. veri. Svarar það til
ca. 4490 kg. sölu á viku. Eða að-
eins 0,6 kg. til hverrar 5 manna
fjölskyldu í 'bænum. Þetta er
ægileg staðreynd og eflaust bein
afleiðing af hinu háa verði, Væri
nú verð á skyri lækkað úr 80 au.
og í 60 au. á kg., um 25% frá
því sem er, og neyzla þess ykist
jafnframt um ca. 0,5 kg. á viku
á hverja meðalfjölskyldu, en sú
áætlun ætti að vera nærri sanni
þá mundi öll sú mjólk seljast,
sem út ér flutt í ostum, og
meira til, og verða fundið fé
fyrir mjólkurbúin og lándið allt.
Jafnframt er þáð vitað, að auk-
inni skyrsölu fylgir aukin
mjólkur- og rjómaneyzla, og því
sennilegt, að einmitt þetta rá@
muni haldbczt til lagfæringar
þeim öfugu hrutföllum, sem nú
eru milli sölu- og vinnslu-
mjólkur á framleiðslusvæðinu.“
Jafnframt var lágt til, að út-
söluverð rjómans yrði hækkað
hlutfalslega, svo framleiðendur
bæru sama úr býtum. Var sú
verðtilfærsla studd með því, að
skyrið væri bein nauðsyn heim-
ilannalog ætti að vera ó hyers
mans borði, rjóminn hins vegar
miðað við verðlag hans, nánast
munaðarvara og að litlu ráði
keyptur af almd'nningi. Illu
heilli var þessu ekki sinnt, held-
ur, jafnframt því að halda á-
fram miskunarlausri tollheimtu
meðal bænda, þeirri litlu kaup-
getur, er þó var meðal almenn-
ings áfram misþyrmt á frek-
legasta máta. Skal þá vikið að
þriðju tillögunni, framleiðslu
þurrmjólkurinnar eða mjólkur-
duftsins.
Á alþingi 1937 flytur einn
þingmanna Álþfl., Emil Jóns-
son, frumvarp til laga um heim-
ild fyrir ríkisstjómin til þess að
jyrirskipa þlöndun á þurrmjólk
í brauð í brauðgerðarhúsum, og
til þess að ákveða hámarksverð
á brauði og þurrmjólk.
í greinargerð flutningsm.
fylgiskjali I. segir þetta meðal
annars:
1. Fæða alls almennings mundi
bátna til stórra muna, jyrst
itm sinn reyndar einungis
, þeirra, sem % kaupstöðum
búa, en síðar meir vonandi
allrar þjóðarinnar.
2. Fenginn væri jyrst um sinn
millj. lítra af mjólk á ári, en
síðar sennilega jyrir tæpar
5 millj. I.
3. Innjlutningur væri sparaður
' um rúmar 100 þús. krónur
árlega.
Um kaup á vélasamstæðu og
annan stofnkostnað mjólkur-
þurrkunarstöðvar segir enn
fremur: „Vélar þessar með öllu
tilheyrandi,transportbandi, ele-
vator, myllu o. s. jrv. kosta vel
innpakkaðar komnar um borð í
skip í Rotterdam HM 7750,00
eða ejtir núverandi gengi ísl.
kr. ca. 24 þús.
Allar vélarnar þurfa um það
bil 45 fermetra góljjlöt.“ Þá
segir enn fremur frá því, að
mjólkurduftið sé fullkomlega
uppleysanlegt í vátni og bragð-
gott. En það út af fyrir sig er
mjög þýðingarmikið vegna
þurrmjólkumotkunar skipa á
höfum úti. Gert var ráð fyrir
tveirii teg. þurrmjólkur, feitri
og fitusnauðri.
Það hefði mátt ætla að ekki
ómerkari tillaga en þetta var
mjólkurmálinu til lausnar,
myndi tekin tveim höndum of
Framsóknarmönndm og þeir
hefðu léð henni fylgi sitt. En
það er síðtu: en svo. Þrátt fyrir
al|a bændaást gætir ekki
minnstu hrifningar meðal
þeirra yfir þessu úrræði í vand-
kvæðum mjólkurframleiðenda
og málið dagar uppi. Hvað vald-
ið hefir skal ósagt látið, þó
sennilegast sé að ætla að mestu
hafi ráðið um örlög frumvarps-
ins, að það var ekki frá þeim
sjálfum komið. Þeir hafi hér.við
greint nokkra hættu á því, að
forystan í málefnum bænda
væri að færast á annarra hend-
ur meira en góðu hófi gegndi.
Sbr. vígorð þeirra nú og fyrr:
„Við einir erum sveitamenn.“
Virðist önnur skýring ekki nær-
tækari. ,
Þá er enn ein veigamikil til-
laga til lausnar þessu máli ó-
nefnd, en það er sala „matar-
mjólkur“, þ. e. mjólkur, sem úr
er búið að taka nokkurn hluta
smjörfeitinnar og sem seld yrði
tilsvarandi lægra verði en
venjuleg sölumjólk. Með sölu
þeirrar mjólkur yrði neytend-
um gert mögulegt að fá keypta
mjólk til margvíslegra þeirra
heimilanota, sem venjuleg sölu-
mjólk á „flöskum“ er ekld bein-
línis nauðsynleg til og um of
kostnaðarsöm, vegna smjörfeit-
Smjörframleiðslan yk-
| ist, en á því er hin mesta þörf,
jafnframt því að kaup heimil-
anna á mjólk, einkum hiima
efnaminni, mundi vaxa. Þá er
og þess að geta, að matarmjólk-
in sneiðir hjá þeim kostnaðar-
liðum í vinnslu, sem fyrirferð-
armestir eru á mjólkurbúunum.
Sala þeirrar mjólkur, er hér um
ræðir, er þekkt Um alla heim
og mjög tíðkuð, en það sannar
ótvíræðara en allt annað hve
slælega er enn á málum þess-
um haldið, að ekki skuli enn
hafa verið til hennar gripið hér.
Márgar aðrar mjög fram-
bærilegar tillögur hafa komið
fram í þessum málum, svo sem
sala á súrri mysu á greiðasölu-
stöðum o. fl., sem ekki fundu
neina náð fyrir augum ráðandi
manna innan mjólkursölu-
nefndar, hvar af má nokkuð
marka hæfni meirihlutans, er í
hana hefir valizt, til haldgóðra
úrræða í málinu í heild. En
eins sjálfsagt og það er, að
gagnrýna gerðir og aðgerða-
leysi mjólkursölunefndar, ber
og hins að geta, sem vel hefir
tekizt til um, en það er lækkun
hins beina sölukostnaðar mjólk-
urinnar frá því, sem áður var.
Niðurlag á morgun.
HANNES Á HORNINU
Framh. af 5 s.íðu.
bekkjunum, svo vondir eru þeir.
Ein afsökun kann þó að verða
færð fram fyrir þessu, en hún er
sú að ekki hafi unnizt „tími til að
útvega betri sæti vegna annríkis
allra fagmanna. En hvað er þá um
annað að segja?“
„AÐGANGUR bESSUM
'• þægindum er ekki seldur nema kr.
2,25. í Borgarnesi og víða úti um
land mun aðgangur kosta kr. 1,50
að .sams konar skemmtun, og mér
er sagt að það gefi góðan arð. Þá
er húsið oft svo yfirfyllt, að fólk
stendur meðfram öllum veggjum
og í hverju horni, og geta flestir
gert sér í hugarlund hvað þeir
öftustu munu sjá af myndinni.
Þeir, sem þannig er staflað aftan
við raðirnar, verða þó að greiða
sama gjald, kr. 2,25, þótt þeir
verði að standa allan tímann og
sjái ekkert af því, sem sýnt er en
kanhske er það réttlátt, því þeir
hafa þó eitt fram yfir þá, sem
fyrstir koma, að þeir sleppa við að
pínast í hinum illu sætum, sem mér
þætti nægileg refsing fyrir ,smá-
afbrot.“
„ÞÁ A'Ð SÍÐUSl’U, leikenda-
skrá, sem seld þefir verið á kr.
0,25 í Reykjavík, kostar nú hér kr.
0,50. Getur þú nú sagt mér, Hann-
es minn, hvort leikendaskrárnar
hafa hækkað í verði í Reykjavík,
eða hvort þetta er okur hér, eins
og fleira hjá þessari stofnun?“
LEIKENDASKRÁRNAR í Jcvik
myndahúsunum hér, í Rvík hafa
ekki hækkað í verði.
Ungbarnavernd Líknar
verður opin í þriðjudögum og
fimmtudögum kl. 3.15—4 fyrir
böm, sem búin em að fá kíghósta.
Vegna misritunar í hand-
riti í tilkynningu Trésmíða-
félags Reykjavíkur:
Átti að standa 5% í stað 5
a.ura pr. klukkustund, eins
og stóð í auglýsingunni.
Þetta leiðréttist hérmeð.
Stjórnin.
viðbótarmarkaður fyrir 2,5 > innar