Alþýðublaðið - 21.05.1942, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLttPIÐ
ALEXANDER QUÐMUNDSSON:
Frankvæmd alnrðasðlnlaganna.
Framsóknarflokknnm hefir algerlega mistekist að ráða
fram úr vandamálum aftirðasolunnar.
4
, iStuetaSI: AÍJ ý»afli*kkMrlM»
Itsístíérf: SwÆ m PJetarssoa
m&sktörn eg tdgreiðsla I A3-
£#-Suhiisxna 'if> Hverfisgðta
Síprmr ritsijfti aar: 4901 og
4.S»2
Stmar afgrelBslu: 4900 og
4906
Verð í lausaiídlu 25 aura.
ö
| Al}iý®k{srt«ifcpfái#Jaa fc. t.
Sðasfs sprnarröö-
síöfií! larmanns.
T M ekkert hefir eins xnikið
veriS talað síðustu dagana
®g það tilteld Herxnanns Jónas-
œmzz, íjenx í gær var ógilt af
Sbinni rýju stjórn, að leigja
éitt af stærstu fyrirtækjum rík-
isins, ríkispxæntsmiðjuna Gut-
enberg, án þess að hafa til þess
nokkra lagaheimild, eða láta
yfirleitt svo lítið, að leita álits
aiþingis þar sam hann sat þó
daglega, meðan haxxn gekk
fra þessu máli. Er slíkt hneyksli
alveg einstakt dæmi þess hvaða
virðingu sá stj ómmálamaður
her fyrir lögum og lýðræði í
Jandinu.
í>að var í raun og veru algert
aukaatriði í þessu móli, með
hvaða kjörum þessi ríkiseign
var leigð, þó að senni-
lega hefði Hermann Jónasson
Imgsað sig betur um, áður en
hann hefði leigt út jafn
verðmæta sjálfseign fyrir aðra
eins smámuni og ihaxm gerði
leigutaka að greiða fyrir
afnot ríkjsprentsmiðjunnar. En
hún er nú talin eirniar milljón
króxia virði, þó að bókfaert verð
hennar sé ekki ixema 200 þús-
undir. En við það síðamefnda
var leigumálinn miðaður og átti
að greiða 514% af því fyrir af-
not allrar eignarinnar, en auk
þess 10% af nettóágóðánum af
rekstri henxxar, en hann varð á
síðasta ári 100 þúsund króiiur!
Það var einnig algexrt aukaat-
riði í þessu xnáli, þó að prent-
smiðjan væri leigð nokkrum
starísmönnum hennar sjáKr-
ar, prerxturunum. En það var
vitanlega ekki nenaa mannlegt
og skiljarxlegt, þó að þeir tækju
slíku kostaboöi, þegar þeim
bauðst það, og það því fremur,
sem þeir eiga Mut sinn að rétta
síðan í vetur, að sanngjamar
kauphækkunarkröfur þeirra
vora bældar niður með ofbeldi
af tíkisstjórn Hermanns Jón-
assonar og ríkisprentsmiðjan
œeðal annars notuð til þess.
'Það var aðalatriðið í þessu
máli, að með gerræði Her-
manns Jónassonar var framiö
bæði stjóoiarskrárbrot og stór-
hættuiegt fordæmi gefið um á-
byrgðarlausa meðferð á eign-
«m og íyriríækjum hins opin-
bera.
f 35. greia stjómarskrárinn-
ar er svo fyrir mælt: „Engan
skatt má á ieggja, né breyta, né
af faka, nema með lögum; ekki
má heldur taka lán, er skuld-
bindi ríkið, né selja eða með
öðra móti láta af hendi neina
af fasíeignum landsins, né af-
notarétt þeirra, nema samkv.
Niðurlag.
Eins og áður er minnzt á, þá
var sölukostnaður mjóllturinnar
ca. 8 au. á Itr. Útsölustaðir voru
margir, heilt hundrað eða vel
það í Reykjavík. Heimsending
vinnufrek og starfsfólk margt
og kostnaður að sama skapi
mikill. Neyzla mjólkur frekar
lítil og olli óeðlilegu kapphlaupi
meðal framleiðenda um hinn
þrönga markað. Allt bar að ein-
uxn og sama brunni um það, að
framleiðsla mjólkur geti ekki
borið sig við sögu aðstæður þá
íram líði, og til yrðu að koma
róttækar umbætur á dreifingu
hennar. I átökum þeim, er fram
fóra vegna fækkunar útsölustað
anna, kom mjög berlega fram
andóf Sjálfstæðismanna gegn
hinum nýja sið, er dreifing
mjólkurinnar átti að lúta. Fækk-
un búðanna að því marki, er
mjólkursalan ein krafðist. Þrátt
fyxir allar hrakspár þeirra og
hugsanleg hrekkjabrögð, var að
því horfið, að leggja niður %
hluta búðaxma með þehn ár-
angri, að sölukostnaðurinn
lækkaði að sarna skapi þegar í
byrjun, eða í 2—3 au. á ltr. Nú
er hinn foeini sölukostnaður
mjólkurinnar hins vegar engirm
orðinn, vegna gróðans af annarri
vörusölu. Gróða, sem nú rennur
í sjóð bænda, en áður í vasa
þeirra, er búðirnar ráku og
mjólkursöluna höfðu til hjá-
tekna. Við fækkun . útsölustaö-
anna naut rnjög reynslu og
þekkingar fulltrúa Alþýðufl. í
mjólkursölunefnd, Guðmundar
R. Oddssonar, enda stóðu á hon-
ttm svo að segja öll járn and-
stæðinganna í þann mund.
Haldið var fram á hinn frekleg-
asta hátt, að h’onum gengi aðeins
ágirnd til og með þessu væri
hann að færa forauðasöluna í
fcænum á hendur Alþýðubrauð-
gerðarinnar. Af hálfu Alþýðu-
flokksmanns gæti ekki verið urn
neinn æðri né annan tilgang að
ræða- Áhugi á þessum efnum
sem öðrum hlyti að lúta valdi
einkahagsmunanna. En flóð-
bylgja þeirrar tortryggni, er
Sjálfslæðismenn opnuðu allar
gáttir fyrir hina fyrstu daga,
Brotnaði á bökum verkamann-
anna í bænum, sem stóðu í þétt-
skipaðri fylkingu með fram-
kvæmd laganna, þar eð þelm
Iagaheimild.“
Greinilegar er ekki hægt að
orða það. Samkvæmt bókstaf
stjórnarskrárinnar gat eng-
inn vafi leikið á því, að tiltæki
Hermanns Jónassonar var stjórn
arskrárbrot.
Og hvað '■ ■■■■■" r því leitt
ef slíkt hefðí * V ' i haldast
uppi? Hvað hefði jþá verið
hægt að segja. þó áð haldið
hefði verið áfram á þessari
braut og næstu skrefin orðið
til dæmis, að selja síldarverk-
smiðjur ríkisins á leigu, eða
tóbaksverzlun ríkisins um álíka
var fullkomlega Ijóst, að einmitt
afurðasalan var og er mál mál-
anna fyrir foændur landsins.
Síðar urðu þeir sem aðrir þó
vonsviknir yfir því úrræða- og
áhugaleysi Framsóknarmanna,
sem að endaðri þessari fyrstu
orrustu smokkuðu af sér brynj-
unni og lögðu hendur í skaut,
að því er virðist í varanlegu
skeytingarleysi um framgang
annarxa úrlausnarefna málsins
meðal aimars þeirra, er að fram-
an getur. Frekari yfirlýsinga
um afstöðu Alþfl. til þessa máls
á ekki að þurfa við, hún er svo
ljós og greinileg, að ekki verður
í efa dregin. Rétt og sjálfsagt er,
að bændur kunni á þessu full
skil. Fyrir geta þeir ekki dregið
rökréttar ályktanir um fram-
kvæmd mjólkurlagaxmá né gert
sér grein fyrir hveniig henni er
nú háttað. Niðurstöður þeirra
rannsókna þarf Alþfl. ekki að
óttast. Þær sanna ekki aðeins
það, að hann á hvað mestan þátt
í því, er áunnizt hefir, heidur
jafnframt hitt, að frá honum eru
flestar þær tillögur komnar,
sem varanleg lausn þessa máls
byggðist hvað mest á.
KJÖTEÖGIN
Eins og með mjólkurlögin, þá
kom til nokkurra átaka við
SjáKstæðisflokkinn um fram-
kvæmd kjötlaganna. Var and-
stáðan aðallega af þeim rótum
runnfn að þeir, sem kjötsöluna
önnuðust í bænum óttuðust, að
freklega mundi á rétt þeix*ra
gengið með ströngum fyrWiæl-
um um álagningu í smásölu. Það
vsýndi sig fljótt og greinilega,
að þessi hræðsla var ástæðulítil,
enda þögnuðu þær óánægju-
raddir von bráðar. Hins vegar
varð raunin sú, að dreifingar-
kostnaður kjötsins lækkaði ekki
frá því, sem áður var, neytend-
um til mikiliar gremju, sem
beinlínis hafði verið lofað um-
bótum á því sviði.
Þóít viðurkennt sé, að kjöt-
lögin hafi fært bændum björg
í bú í nokkrum mæli, árið 1934
tæpar 600 þús. kr. og árið 1935
rúmlega 500 þús. kr. miðað við
kjötverðið 1933, þá hefir Alþfl.
frá byrjun haft ýmislegt að at-
huga við framkvæmd þeirra.
Þrennt er það eiAkum, sem ekki
hefir þótt við hlítandi, en það
langan tíma og við álíka hag-
felldum kjörum fyrir hið opin-
bera? Það er ekki að vita, að
það hefði endilega orðið starfs-
fólk þessara ríkisfyrirtækja, sem
fyrir slíku ihappi varð. En hver
gat mælt í móti' slíkum ráð-
stöfunum ríkisfyrirtækja' í
framtíðinni, sem látið hefði
fordæmið viðgangast óátalið?
Leiguináli Hermanns hefir
nú verið afturlu iaður, en það
má mikið vera, ef frumhlaup
hans á ekki eftir að baka rík-
inu stórátgjöld í skaðabætur til
prentaranna.
er smásöluálagningin á einstaka
hluta kjötkroppsins, hin rang-
láta flokkun kjötsins jafnframt
hinni mjög vanhugsuðu skipt-
ingu landsins í verðlagssvæði.
Öll hafa rök Alþflm. hnigið að
því að auka hlut bænda, og út
frá þeirri forsendu gengið, að
do. — — — afhögg
Haustverð á kindakjöti það ár
var ákveðið kr. 3,20 í heildsölu,
en það svarar til að bændur hafi
fengið ca. krónur 2,65 fyrir kg.
Nú er smásöluverðið hins vegar
þetta:
Smásölu v. pr. kg. — Dreitingark. pr. kg.
Súpukjöt kr. .1,10— j— — kr. 1,45 — —
Læri —4,70— — — — 2,05 — —
Hryggur —5,30—----— 2.55 — —
Kótelettur — 5,70 --— 3,05 — —
Afhögg — 3,65 — — 1.00 — —
Um afhöggið fer það að segja,
að það er sárasjaldan selt og er
venjulega notað til vinnslu á
ýmsum kjötvörum, einkum þó
til kæfugerðar. Ber því ekki að
taka tillit til þess við þær at-
hugasemdir, er gera verður um
smásöluálagninguna almennt.
ÍKISPRENTSMIÐJAN
GUTENBERG og hin
furðulega ráðstöfun Hermanns
Jónassonar á henni áður en
hann fór úr ráðherrastól er nú
aðalumærðuefni allra blaða.
Morgunblaðið skrifar meðal
annars:
„l*að mun eigi fjarri sanni, að
Ríkisprentsmiðjan Gutenberg sé
nú um milljón króna virði, nteð
öllum áhöldum, vélum og tækjum,
sem eru í eign prentsmiðjunnar.
Þessi eign ríkisins gaf árið nem
leið um 100 þús. króna hagnað.
Það er þessi eign ríkisins, sem
fyrrverandi foráætisráðherra, Her-
mann Jónasson, skuldbatt sig til
að leigja til 10 ára, fyrir um 1100
krónur á mánuði! Slík meðferð á
eign ríkisins er svo einstæð, að
erfitt er að skilja að maður and-
lega heilbrigður skuli geta fram-
kvæmt þenna verfcnað.“
Og á öðrám stað skrifar
Morgunblaðið:
„Hvaða hcimild hefir fyrrv. for-
sætisráðherra til að gera slíkar
ráðstafagir? spyrja menn.
Því er til að svara, að hann hef-
ir tvímælalaust enga heímild til
þess. Ríkið hafðí á sínurn tíma með
lögum (fjárlagaákvæði) samþykkt
að kaupa prentsmiðjuna Guten-
berg. Alþingi b.efir aldrei veitt
ríkisstjórn eða neinum ráðherra
neítt umboð til þess að ráðstafa
þessari eign ríkisins á þann hátt,
sem hór er gert. En vitaskuld er
það alþingi eitt, sem getur ráðstaí-
að eigninni.
Verknaður fyrrverandi forsætis-
ráðherra, Hermanns Júnassonar, er
Fixnmtudágur 21. maí 1942.
^ tilgangur laganna væri sá, að
öll sú verðihækkun, sem xieyt-
endum væri gert að greiða, áetti
til þeirra að renna. Lögin væru
bændaxma en ekki kaupmanna
né annarra milliliða, og við
hagsmuni þeirra ætti fram-
kvæmdin að miðast fyrst; og
fremst. Engu hefir þó verið
sinni enn sem komið ernema
því, að- landið var allt gert. að
einu verðlagssvæði haustið
1940. Mikil réttarbót að vísu
fyrir 'bændur, en minnst verð þó
af þeim, er að fráman eru nefnd-
ar. Verða þau atriði nánar rædd.
í ágústm. s. 1. sumar var.verð-
ákvörðun á.i kjöti og smásölu-
—1430 —--------— 0,90 — —
Það þarf enga spámannshæfL-
leika til að sjá, að þvílíkur. dfeif-
ingarkostnaður,. sem ihér er-
drepið á, getur ekki verið á
neinu viti byggður og hlýtur að.
vera allt of mikill. í kjötlögun-
um er beinlínis fyrirskipað, að
greiða eigi fýrir viðskiptum með
sláturafurðir, meðal annars með
því að hafa svo lítinn sem umrt
er allan kostnað utan við; bú
bænda..
Getur sú framkvæmd laganna
sem hér er roinnzt á heyrt undir
orðið fýrifgreiðsla? Er ekki
þvert á móti heimild' til þeirrar
álagningar;. sem nú er freklegt
brot á anda þeirra,. jafnvel bók-
Framh. á 6. síðu.
glöp.“-
Vísir skrifar í aðalritstjórn-
argrein um málið:
„Það er að vísu svo, að mál
þessi liggja enn ekki svo ljóst fyr-
ir sem skyldi, og vel líklegt, að
þannig hafi verið um hnútana bú-
ið, að hinn raunverulegi tilgangur
ráðstafana þessara tali ekki máli
sínu frá vélrituðum síðum í bréfa-
safni stjómarráðsins. Hitt er þó
upplýst, að forsætisráðherra hefir
algerlega upp á eindæmi, án þess
að spyrja aðra ráðherra, svo vitað
sé, og án þess að iráðfæra sig við
þingflokkana, ráðstafað einni af
stærstu stofnunum ríkisins á þann
hátt, sem að engu leyti samrýmist
hagsmunum ríkisins, sern ráðherr-
amim bar þó að gæta.
/
Þjóðin. á vissulega þá kröfu á
hendur þeim manni, sem hér hefir
að verki verið, að harrn leggi _öll
skjöl á borðið, en ef hann hefir
ekki manndáð til að gera það,
hlýtur ríkisstjórnin að láta fara
fram rannsókn á ráöstöfunum
þessum, sem fullnægjandi sé.“
Og Þjóðviljinn skrifar:
„Eins og vænta má eru prentar-
ar hinir ánægðustu með hvernig
kornið er.
Lagaleg heimild ráðherra til að
gera svona ráðstafanir og fordæm-
ið, sem það skapar, er hins vegar
sérstakt athugunarefni.“
Eins og menn sjá, á Hermann
formælendur fáa í sambandi við
þetta síðasta afrek sitt í ráð-
herrastóli.
Verð bænda pr. kg.
ca.. kr. 3,60 — 3.70 — —
isama — —
do. — —
do. — —
álagning sem hér segir:
Smásöluv. pr. kg. — dreiíingark.
kjöt, kr. 4,90 — — — kr. 1,30
læri — 5,20 — — — — 1,60
hryggur— 6,00 — — — — 2,40
kótelettur (hrygghluti og síða)
— 6.50 —---------— 2,90
P*- kg;
því hreiin lögleysa og embættisaf-