Alþýðublaðið - 12.08.1943, Qupperneq 4

4
Fimaatudagiaa 12- ágúst 1943.
(Ujri)dni>Cðfóð
Étgcfaudi: AlfrýSafUkkoriaa.
Rttsfgóri: Stefáa Péturssea.
Ritstjér* og afgreiðsJa í Al-
gýSukáaúau Yið Hverfisgötu.
Sí«ar ritstjóruar: 4901 og
Sfmar afgreiðslu: 4980 og
498*.
Ver9 í lausasöiu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjaa k.f.
Verðlagseftirlitið.
OÐRU HVERJU undanfarið
hafa blöðin flutt fregnir
af því, að ýmis verzlunarfyrir-
tæki hafi verið dæmd í fjár-
seiktir, sum allháar, fyrir að
brjóta löggjöf þá, sem sett hef-
ir verið um verðlag. Kaupsýslu
menn, sem gerzt hafa brotlegir,
hafa lagt meira á verzlunarvör-
ur sínar, en áðurnefnd löggjöf
ákveður, og eru því réttir og
sléttir lögbrjótar gegn lands-
lögum. Ef einhverjir lita svo á,
að fara eigi mýkri höndum um
þessi lögbrot en önnur, er það
hin mesta fávizka, sem bendir
á sljóleika gagnvart lögum og
rétti. Lggjöf sú, sem þarna er
verið að framfylgja, er mjög
mikilsvarðandi. Hún er ein þýð-
ingarmesta varnarráðstöfunin,
sem sett hefir verið til þess að
lækka risið á dýrtíðaröldinni.
Ef verðlaginu hefði verið gef-
inn laus taumur að öllu leyti,
hefði ringulreiðin og öngþveitið
vaxið stærri skrefum en verið
hefir. Að vísu þykir Alþýðu-
flokksmönnum engan veginn
nógu mikið hert á verðlagsá-
kvæðum og verðlagi, en þó verð
ur að telja það verðlagseftirlit,
sem nú er í gildi, stórum skárra
en ef ekkert hefði verið aðhafzt,
eins og sumir braskararnir og
fjárglæframennirnir hefðu
sjálfsagt helzt kosið.
Alþýðuflokkurinn benti strax
greinilega og fastlega á það,
þégar um þessar tillögur var
rætt á Alþirigi, að þarna skipti
mestu máli, hvernig fram-
kvæmdin yrði í verðlagsmálun-
um. Allt væri undir því komið
að ákæðum laganna yrði fram-
fylgt röggsamlega. Énda hafa
þessar bendingar Alþýðuflokks-
ins borið nokkurn árangur, og
verðlagsstjórinn virðist hafa
fullan hug á að verðlagseftirlit-
ið sé rækt vel.
Alþýðuflokkurinn á þingi og
Alþýðublaðið brýndu það enn-
fremur rækilega fyrir mönn-
um, hversu nauðsynlegt það
væri, að almenningur, viðskipta
mennirnir sjálfir, tækju sinn
þáijt í þ^ssu eftirliti. Aðstoð
almennings er ómissandi. Það
er skylda hvers manns að
kynna sér sem bezt verðlags-
ákvæðin og láta það ekki liggja
í þagnargildi, ef einhver verð-
ur þess var, að þau séu brotin.
Þá á tafarlaust að kæra til við-
komandi yfirvalda. Þessi lög eru
sett í þágu almennings og því
rangt að hyhna yfir með lög-
brjótum á þessu sviði. Þess-
vegna verða allir að gera skyldu
sína og aðstoða við þetta mikils-
verða eftirlit.

Vlllii. S. ¥Ílh|álBi»»OB i
Gamla fólkið o g barátta þess
þigurgeir higurjonsson
-v^hcBStaréttarmálaflvtningsmaður
Skrifstofutr'nl 10-12 og 1—6.
Aðalstrœ.ti 8
. ’Simi '1043
E83öt3E8352l3EÍ)
Xí*
DAGURINN er stundum
langur — og vegurinn oft
erfiður.
Fyrir mörgum árum sá ég
gamlan mann, næstum því á
hverjum degi, hvernig sem
veðrið var, koma niður Ing-
ólfsstræti og beygja inn í
Hverfisgötu. Hann gekk fynr
hornið og hvarf inn götuna.
Hann var hár og herðabreiður,
nokkuð lotinn með grátt efri-
vararskegg og hafði skygni-
húfu á höfðinu, alltaf sömu
húfuna.
Hann nam oft st'aðar á horn-
inu og skimaði í kringum sig
áður en hann hélt inn götuna.
Hann gekk við staf, og er
hann gekk, sá ég, að vinstri
fótur hans dróst ofurlítið. Ég
þekkti ekki þennan mann, en
mér fór eins, og konunni í bók
greifafrúarinnar af Warwich:
Hún sat við eitt aðalumferða-
horn Lundúnaborgar og sá
fólkið streyma fram hjá, við-
stöðulaust, eins og þungt fljót.
Hún sat þarna í mörg ár og
hún skapaði sér persónur úr
mannhafinu, gaf þeim líf og
sál og sögu. Ég hugsaði oft um
það, hver þessi gamli maður
væri: Þetta er gamall vinnu-
jálkur, líkast til-sjómaður, mér
finnst að ég sjái það á því,
hvernig hann ber höfuðið!
Hann hefir fengið aðkenn-
ingu af slagi. Hann á heima í
Miðbænum eða Vesturbænum.
Hann á vini eða kunningja
einhvers staðar við Hverfis-
götu eða Lindargötu, að
minnsta kosti nálægt Skugga-
hverfinu, og hann heimsækir
þá á hverjum degi.
Einu sinni var ég að ganga
niður Bankastræti. Þegar ég
beygði inn í götuna, sá ég hvar
gamli maðurinn sat á glugga-
þóftunni hjá Jóni Björnssyni
& Co. Glugginn var uppljóm-
aður, silki var fyrir innan
glerið í öllum regnbogans lit-
um. Rigning var, en glerhálka
á götunni, skugginn af gamla
manninum lá í spegli malbiks-
ins. Brekkan upp Bankastræti
hafði víst reynzt honum erfið.
Fyrir tveimur árum gekk ég
niður Hverfisgötu. Ég mætti
manni, sem dró fiskvagn og
brekkan var erfið. Maður ýtti
á eftir vagninum. Það var
gamli maðurinn minn. Stafinn
sinn hafði hann lagt upp í
yagninn. Nokkru síðar gekk ég
fram hjá skrifstofum bæjarins.
í sama bili studdi gamli maður-
inn sig niður tröppurnar ,•—- og
gekk austur Austurstræti.
Það var einn sólskinsdag í
sumar, eftir að blómin byrjuðu
að springa út í reitunum við
Austurvöll. Ég gekk þangað,
og þegar ég kom að einum
bekknum, sá ég, hvar þessi
kunningi minn í 10 ár, sem ég
þekkti þó ekki, sat — með vett-
ling á annarri hendinni. Hann
studdist fram á stafinn sinn,
en haldið á honum var farið að
sveigjast upp. Ég settist hjá
honum og fór að tala við hann.
Og smátt og smátt sagði
hann mér sögu sína. Hún er
ekki löng og hún er ekki skáld-
leg. En hún sýnir hvað dagur-
inn getur oft orðið langur og
vegurinn erfiður.
Hann var bóndasonur og
gerðist bóndi. Hann eignaðist
konu og þrjú börn, tvær dæt-
ur og einn son. Önnur dóttir
hans dó ung. Hann fiuttist til
Reykjavíkur fyrir 27 árum og
gerðist togaraháseti. — „Vök-
urnar drápu mig. Ég sofnaði
ofan í diskinn minn, ég skar
mig í fingurna sofandi. Það var
VILHJ. S. VILHJÁLMS-
SON blaðamaður flutti
erindi um daginn og veginn
síðastliðið mánudagskvöld.
Hér nefnir hann erindi sitt:
„Gamla fólkið og barátta
þess,“ og birtir Alþýðublaðið
erindið hér með.
mikill munur þegar togara-
vökulögin komu.“
— Hann byggði sér skúr uppi
í holti á síðustu stríðsárilm.
Dóttir hans giftist og stofnaði
bú utan Reykjavíkur. Konu
sína missti hann 1926. Sonur
hans gerðist togaraháseti.
Hann sjálfur fekk aðkenningu
af slagi 1930.
,,Þá var ég raunverulega bú-
inn að vera. Ég átti svolítið af-
gangs, því að ég hefi alltaf
verið sparsamur. Ég hafði lítið
herbergi og borðaði hjá fólk-
inu, sem leigði mér það. Sonur
minn giftist og eignaðist fjögur
börn. Hann var fátækur, en
komst þó af. Hann átti heima
í Austurbænum. Ég heimsótti
þau á hverjum degi, þegar ég
gat. Mér þykir svo gaman að
börnum. Mér fannst að hlut-
verki mínu væri lokið þegar
ég veiktist, enda hafði ég ekki
dregið af mér um æfina. En
sonur minn fórst með einum
togaranum. Heimili hans stóð
uppi fyrirvinnulaust. Ég sat
hjá börnunum öllum stundum.
Þau horfðu á mig sömu augum
og þau höfðu horft á pabba
sinn. Þau áttu mig einan áð,
auk móður sinnar. Mér fannst
að hlutverk mitt byrjaði aftur.
En hvað getur ræfill eins og
ég gert? Ég fór að fara niður á
eyri. Ég reyndi að krækja mér
í handtak. Það var fátt um
fína drætti! Ég ýtti á eftir fisk-
vögnum og fékk í soðið fyrir.
Ég var að hugsa um að reyna
að selja blöð, en hafði mig ekki
til þess. Ég hreinsaði svolítið
til í kringum hús. Ég talaði við
fátækrafulltrúana —- og það
hefir í raun og veru verið að-
alstarf mitt. Ég er ekki fær um
að taka við nýju hlutverki! Það
er biturt, en svona er það
samt. Það, sem ónýtt er, er
ekki á vetur setjandi! Það
eina, sem ég get, er að koma
til barnanna á kvöldin og
hjálpa til að svæfa þau. Þeim
þykir svo gaman að sögum —
og ég reyni að segja þeim fal-
legar sögur.“
— Þú þarft að hafa vettling
á hendinni?
,,Já, hún er svo köld.“
— Búskapurinn hefir verið
erfiður?
,,Já, en það er betra að stríða
og strita í sveitinni, en að
hrekjast hér í Reykjavík — og
svelta á ellistyrk.“
— Sérðu eftir því að hafa
íarið að austan?
„Já, það er mesta vitleysan,
sem ég hefi gert. Togararnir
drápu mig! Reykjavíkurlífið
streymir fram hjá mér! Ég er
hér ókunnugur! Hér er hring-
iða! Hér finnur maður aldrei
ilm af grasi!
Dómkirkjuklukkan slær tólf.
Hann kveður mig og stendur
upp. Þetta var dagurinn og
vegurinn hans. Dagurinn var
langur og vegur hans var erf-
iður.
í fyrra fékk ég boð frá konu,
sem bað mig um að heftnsækja
sig, því að hún þyrfti að tala
við mig. Ég þekkti hana ekki
og hafði aldrei heyrt hennar
getið.
Ég heimsótti hana einn
sunnudagsmorgun. Hún átti
heima í Vesturbænum í sæmi-
legu herbergL Þegar ég barði
opnaðist hurðin og beinaber
vinnuhendi, með bláum stór-
um æðum tók um hendi mína.
Andlitið var stórt og beina-
bert. Augun djúp, munnurinn
herptur saman.
„Þú skrifar stundum um
ellistyrkina og okkur gamla
fólkið. Það þarf að bæta kjör
gamla fólksins! Ég býst varla
við að njóta neinna umbóta
héðan af, en það er sama.“
Ég fór að skoða útsaum, sem
lá á Iitlu borði. Það sýndi
sveitabæ, og litla tjörn — og
á henni syntu tveir svanir.
Hún sagði: „Mér var gefið
efnið í þetta. Þegar ég var
yngri þótti mér svo gaman að
því að búa svona lagað til. Ég
þótti listfeng, en mér er svo
oft illt í höndunum, að þetta
er orðið erfitt.“
Ég sá nokkrar bækur liggja
á legubekknum.
Hún sagði: Ég fékk þessar
bækur í afmælisgjöf, þegar ég
varð 65 ára. Ég á góða vini.
Ég fékk líka sokka — og efrxi
í kjól. . Svo fékk ég líka gaml-
an kjól, sem ég hefi saumað
upp. Það er þessi kjóll, sem ég
er í. Finnst þér hann ekki fal-
legur?“
Ég sá skrifað blað á borðinu
og leit á það.
„Þetta er reikningurinn
minn fyrir jólamánuðinn. Ég
skrifa allt niður, sem ég kaupi.
Ef ég geri það ekki, þá fer allt
í handaskolum fyrir mér. Ég
gat ekki borgað fiskinn þann
síðasta, en Jón gamli lánaði
mér fiskinn. Það ei' verst með
smjörið. Það er næstum því ó-
íáanlegt og svo er það svo
dýrt, en ég þjáist af ristilbólgu
og verð því að borða íslenzkt
smjör, en ekki smjörlíki. Rjóma
get ég ekki keypt. Ég fæ 102
krónur á mánuði í ellilaun. Ég
borga 45 krónur fyrir þetta
herbergi með hita og það er
ekki dýrt núna. Það er ágætis-
fólk, sem leigir mér. Ég hefi 57
krónur eftir. Svo er rafmagnið
og maturinn.
Ég hélt á reikningnum henn-
ar í hendinni: Það er furðuleg-
asta plagg, sem ég hefi nokkurn
tíma augum litið. Það væri
verkefni fyrir menntamenn
okkar að skrifa doktorsritgerð
um það á hverju gamla fólkið
lifir. Gamla fólkið hefir búið
til listagrein. Þessi gamla kona
var meiri listamaður en Kilj-
an og Kjarval, Hagalín og
Davíð, Gunnar, Tómas og
Steinn Steinarr. En list hennar
var líka sannarlega af þessum
heimi. Hún og tugir annarra
gamalmenna í þessari glæsi-
legu borg lífsins unaðssemda
hafa fundið það, sem við hin
finnum ekki, kúnstina að geta
bókstaflega lifað á engu. Það
er list að kunna að lifa, segja
menn. Það er rétt. En er það
ekki enn meiri list að kunna
að lifa á engu?
(Frh. á 6. síðu.)
MORGUNBLAÐIÐ gerir í
gær að umtalsefni fyrir-
komulag Þingvallaferðanna á
sunnudaginn. Bendir blaðið
réttilega á þá staðreynd, að
fjölda marga Reykvíkinga fýsir
að skreppa til Þingvalla um
helgar, þegar veður er gott. En
þetta ferðalag er engin skemmti
ferð. Morgunblaðið segir:
„Sá villimennskubragur verður
á því ferðalagi að lokum, að fóllc,
sem ætlaði að njóta dagsins á þess-
um yndislega stað, kemur hrellt
og hrjáð heim, fullt úlfúðar og
vonzku til bílstöðvarinnar, sem
annast flutning fólksins, og einnig
til bílstjóranna, enda þótt þeir eigi
hér engá sök.“
Morgunblaðið kennir fyrir-
komulagi fólksflutninganna um
þetta ófremdarástand. Það seg-
ir:
„Stjórnarvöldin hafa, sem kunn-
ugt er, tekið að sér að skipuleggja
fólksflutninga í almenningsbílum.
En það einkennilega er, að þessi
skipulagning nær ekki til Þing-
vallaferða um helgar, þegar um-
ferðin er mest og þ. a. 1. nauðsyn-
legast, að góð regla sé á löllu. Þá
kasta stjórnarvöldin öllu skipu-
lagi frá sér, og er líkast því, sem
þetta sé gert í þeim tilgangi, að
leysa sérleyfishafa undan öllum
skyldum gagnvart farþegum, sem
sérleyfislöggj öfin leggur honum á
herðar.“
Síðan skýrir blaðið frá því,
að fars^ðlar í Mrðlunium frá
Þingvöllum til Reykjavíkur séu
ekki seldir fyrirfram, heldur
selji bifreiðastjórarnir farseðl-
ana um leið og þeir leggi á stað
til Reykjavíkur. Blaðið lýsir því
með eftirfarandi orðum, hvernig
sú sala fer fram:
„Fólk í hundraðatali hefir dreg-
ið sig í r.ár.d viS Valhöll. Þegar
það sér almenningsbíl koma, þyrp-
ist það á „planið“ fyrir framan
veitingahúsið. Þegar bíll svo kem-
ur á staðinn, gerir mannfjöldinn
snöggt áhlaup, öllum dyrum bíls-
ins er hrundið upp í einu kaasti,
menn ryðjast inn og notar nú hver
handaflið sem bezt hann getur.
Svo snöggt er áhlaupið á bílinn, að
bílstjórinn fær ekkert róðrúm til
þess að komast út; hann má gæta
sin, að verða ekki undir þvögunni.
Á augabragði er bíllinn yfirfullur.,
og verður að kippa þeim út aftur,
sem fram yfir eru rétta tölu. For-
mælingar, bölv og ragn heyrist frá
fólki á ,,planinu“, sem undir varð
í slagnum. En hinir, sem inn kom-
ast, fara að athuga rifin föt og
rispur, er þeir fengu, en fagna
þó sigrinum. Þessi leikur endur-
tekur sig til síðustu ferðar.“
Þeir, sem nokkuð þekkja til
Þingvallaferðanna, vita vel, að
hér er ekkert ofmælt. Þeir, sem
ekki eiga sjálfir ráð á farkosti
komast ekki til Þingvalla, hins
fegursta og fo-rnhelgasta staðar
í nágrenni höfuðborgarinnar,
án þess að vera ofurseldir skríl-
æði og villimennsku, sem hvergi
á sinn líka á byggðu bóli.
Gegnir hvorttveggja furðu: Að
bifreiðastöð sú, sem þessa flutn-
inga annast, skuli Ireysta sér
til, sóma síns vegna, að við-
halda því ófremdarástandi, sem
hér er rætt um. Og svo hitt, að
hið opinhera iskuli geífa sér-
leyfishafanum frjálsar hendur
til að haga þessum flutningum
að vild sinni, einmitt þegar
mest á ríður að fullkomin
stjórnsemi sé viðhöfð, eins og
Morgunblaðið bendir réttilega
á. Ætti að mega vænta þess, að
unnt yrði að kveða niður þenn-
an ómenningarvott, ef blöðin
legðust á eitt í því efnL Og
visulega er þe6s ekki vanþörf.