Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 11.09.1938, Side 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Jón Ólafsson Indiafari:
Lífið í Kaupmannahöfn á dögum
Kristjáns fjórða.
SKÖMMUM tíma þar eftir er
ég var innskrifaður í kóngs
ins bók og að unnum eiði, bar
svo við einn snemma morgun
að eg gekk yfir þá járnrist, sem
gengin er inn á kirkjugarðinn
dómkirkjunnar, sem kallast
Vor Frue kirkja (það er Maríu
kirkja), að leita eftir Þorláki
Þorkelssyni studioso, þá gekk
karlmaður og kvensnift undan
mér að þeim brunni, er þar stóð,
vatn að sækja. Og er þau litu í
brunninn, gáfu þau mikið hljóð
af sér, og sögðu þar flyti eitt
dautt meybarn 1 brunninum.
Þangað gekk eg skyndilega og
leit hvað skeð var. Slíkt frábært
tilfelli barst skyndilega um
borgina og rannsökun gjörð
með ýmsum hætti, og úr þeirri
sókn straks að morgni 500 þjón-
ustumeyjar upp á ráðhúsið
hafðar, og þar til reynt hvort
mjólk væri í þeirra brjóstum,
hvað ei fanst vera hjá nokkurri
þeirra. Og af slíku tilfelli gekk
kveinan og grátur í borginni, og
í kirkjunni bæn gjörð til Guðs,
að auglýsast mætti, hvað þó ei
skeði augljóslega, utan hvað til-
gátur voru, að komið væri af
húsi einnar hálærðrar persónu
M. Hr. m. Var þá við lokið
skömmum tíma þar eftir þar
meir um að tala, til þess að 3
ár voru liðin, bar svo við að tvö
börn vansköpuð fæddust í borg-
inni 1 því stræti, sem kallast
Vagnmannsstræti, en í þeirra
líkprédikun var af prestinum
Hr. Menelao áminst um margs-
konar ósiði, sem honum virtist
tíðkast og í vöxt fara í borginni
og á meðal annars varð honum
áminst um þetta barn, og talaði
harðlega til þeim andlega sel-
skap um vandlætingarleysi,
bæði um fyrirboðna hoffrakt og
yngismeyjanna ljótlega klæða-
drakt, því þessi áður nefndu
2 meybörn báru þvílíka van-
sköpun, eftir meyjanna hár-
fléttum, topphúfum, axlasaums-
hæðum, pilsrykkingapípum og
afsettum skóm með öðru því-
líku dreisslegu teikni, hverjar
afskaplegar fæðingar að tíðar
skeðu bæði þar og víðar annars-
síað'ar, hvar til Guð verður
þrátt neyddur með ýmislegri ó-
hófs athöfn og Guðs gáfna van-
brúkun.
En með því H. Menelaus, sem
var kapellan til St. Nikulás
kirkju, var næsta harðmæltur
til prestanna um þeirra alvöru-
leysi að aftaka fyrst af sér og
sínu húsi alla vansemd, og fyr-
irboðið klæðasnið sinna þjón-
ustukvenna létu viðgangast —
og íbland mintist þessa áður-
nefnda dauða barns, sem í
brunninum fanst með kvenna
bandi um hálsinn, segjandi ei
skyldi það komið af húsi þeirra
hálærðu og etc. — Sóknar-herr-
ann M. Andrés bar það helzt úr
hans prédikun fyrir erkibiskup-
inn Hans Resen, hvarfyrir hann
komst í hans og allra hálærðra
reiði og ógunst, afsögðu hann
frá embætti og þeirri kirkju.
Einatt gekk hann einmana um
Nikulásar kirkjugarð. Síðan
gjörði hann þar sína síðustu
prédikun, undir hverri eg ó-
verðugur var ásamt öðru frómu
fólki, hvert hann með miklum
gráti kvaddi og yfir því auð-
mjúka blessan gjörði, söfnuður-
inn honum það aftur auðsýn-
andi, því allir untu.honum hug-
ástum.
Síðan gekk erkibiskupinn á-
samt þeim hálærðu fyrir kóng,
framtöldu hans sakir, er þeir
gáfu honum, og óskuðu kóngs
úrskurðar, að hann armaðhvort
útrækist eður aftækist. Enn
með því að þeir fyrir fáum ár-
um höfðu einn merkilegan
mann útrekið, að nafni M. Olaf
Kock, hvað kónginn stórum
angraði, fengu þeir því ekki
meira aðgjört né ráðið. Lét
kóngur strax senda eftir hon-
um, og befalaði préaikun fyrir
sér strax á slotinu, ásamt þeim
hálærðu. Geðjaðist kónginum
vel hans ræða, og sagði hann sér
velkominn upp á slotið, og varð
þar svo slotsprestur síðan.
Eitt mannsmorð skeði að
skömmum tíma þar eftir er eg
kom í Kaupinhafn, um nótt í
því stræti, er Leirstræti kallast.
Vegandinn flúði og höndlaðist
ekki.
Margir misgjörðamenn urðu
þar með ýmsum hætti refstir
og réttaðir í gálga og steglum
EIN af þeim fáu sjálfsævisögum í íslenzkum bókmennt-
um og ein af okkar fáu reglulegu ferðabókum er Ævi-
saga Jóns Ólafssonar Indiafara, eða Ostindifar, eins og hann
kallaði sig sjálfur. Þá eru þar ennfremur fróðlegar og merki-
legar lýsingar á lífinu í Kaupmannahöfn á dögum Kristjáns
IV. Þá er bókin ekki hvað sízt merkileg sem sýnishorn af stíl
og rithætti á 17. öld. Jón Ólafsson var fæddur 4. nóv. 1593,
var um skeið fallbyssuskytta Danakonungs og fór víða um
höf. Kaflinn, sem hér fer á eftir, segir frá fyrstu dvöl hans
í Kaupmannahöfn.
og vippu þar til að kóngur sá
að ei að heldur vildu misgjörðir
í minkun fara; gjörðist sú sam-
þykt á herradegi, að enginn í -12
ár skyldi réttast, hverskyns
glæpamaður sem væri, utan
eitthvert frábært illvirki að-
hafst eða gjört hefði. Þar fyrir
var stiftað eitt fangelsi á Brem-
erhólmi Truncen, þar inn voru
settir þeir menn, sem stærst og
smærst ávirðing hafði tilfallið.
Þeirra fangelsi var á þann veg,
að þeir um lífið höfðu eina járn-
gjörð svo rúma, að klæðaskifti
gjört fengu, og fyrir neðan
hægra hnéð aðra, og lágu digrir
hlekkir utanlærs þeirra á milli.
4 menn voru settir yfir þá, sem
til daglegs erfiðis og þrælkunar
skyldu fram drífa með kaðal-
svipum og bera mat fyrir þá og
þeirra nauðsynjar að athuga,
fangelsishúsinu að læsa, og aft-
ur upp að ljúka, eftir venju og
tilsettum tíma kvölds og morg-
uns. Allrahanda embættisfólk,
sem brotlegir urðu í hvern
máta, sem vera kunni voru þar
innlátnir, og með dómi tími
skamtaður þar að vera, eftir
málavexti sérhverrar persónu.
Sumir skyldu þar vera 1 mán-
uð, 2, 3, 4, ár heilt,, 2, 10, 20.
Item stórglæpamenn alla sína
æfi. Vaktmeistarinn, Söfren
Trafn, var þar innsettur fyrir
það misferli, að hann með sinni
skarvakt um nóttina hafði yfir-
fallið einn herramann á Kaup-
inhafnar strætum, barið og sýnt
stórt ofríki. Item tveir aldraðir
menn og fógetar, sem hér kall-
ast sýslumenn, komu þangað úr
Lálandi, af drotningunni Sophíu
til sama fangelsis sendir, og
skikkaðir þar að ganga í nokk
ur ár fyrir ranga dóma og mis-
jafna lögsögn. Item einn stúd-
ent, Pétur að nafni, ættaður úr
Kárseyri, var þar innsettur og
eftir dómi 18 ára tími tilsettur,
sá eð knífsting lítinn með
pennaknífi hafði veitt sínum
stjúpföður. Við höfðum báðir
einn heilan vetur saman haft
sæng og herbergi, og var kom-
inn fram undir vígslu. Þessi
Pétur með öðrum sjö af nefnd-
um föngurum komst úr fangels-
ishúsinu, þeir eð skriðu aftur á
bak, gegnum saurindarennuna
alt út í sjóinn, og vörpuðu sér
ofan fyrir múrinn, nærri tvo
faðma að hæð, en djúp vatns-
ins var 3 eða 4 faðmar, og
svömluðu svo úti með múrnum
á leirana, brutu af sér járnin,
og rýmdu síðan upp til Svíarík-
is. Einn af þeim náðist og varð
uppheingdur. Þessi Pétur, stu
diosus, varð til Svíaríkis herra-
mannabarna skólameistari eitt
ár. Síðan fór hann að finna
stjúpföður sinn, að krefja síns
föðurarfs. Hinn krafðist hans,
vitnisburðar, að hann væri ær-
lega kominn frá sínu fangelsi,
og að honum auglýstum hét
HiBBist merkis-
sfap s líli yiai
með pví að láta
taká af yður
ofp llisipd
á Sjósmyndastoíu
Lækjargötu 2. Sími 1980
Heimasimi 4980.