Alþýðublaðið - 07.10.1943, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 7. október 1943.
ALÞÝÐUBLADIÐ
5
Af öllum ferðum mín-
UM var ein miklum mun
. skemmtilegust og fróðlegust:
ferð mín til hins nýja Rúss-
lands. Árið 1914, rétt fyrir ó-
friðinn, er ég vann að bók
minni um Dostóévskí, hafði ég
búið mig undir að fara þessa
ferð. Þá hafði hin blóðuga sigð
styrjaldarinnar lagzt þvert í
leið mína, og síðan hafði jafnan
eitthvað haldið aftur af mér.
Fyrir hina lærdómsríku tilraun
bolsévíka hafði Rússland og
málefni þess náð meiri tökum
á öllum hugsandi mönnum en
nokkurt annað land eftir heims
styrjöldina. Með því að alla á-
reiðanlega fræðslu skorti, var
það jafnákaft dáð og það var
miskunnarlaust fordæmt. Fyrir
áróðurinn og hinn jafntaum-
lausa gagnáróður vissi enginn,
hvað í-raun og veru var að ger-
ast. Það eitt vissu menn, að eitt
hvað gersamlega nýtt var þar í
deiglunni, eitthvað, sem ■— til
ills eða góðs — gat haft úrslita-
áhrif á framtíðarhag og háttu
Veraldarinnar. Shaw, Wells,
Barbusse, Istrati, Gide og r
ir aðrir höfðu farið þangað, og
sumir komið aftur fullir aðdá-
unar, en aðrir að sáma skapi
vonsviknir. Og mig hefði illa
skort framfaraáhuga, ef ég
hefði ekki girnzt að sjá með
eigin augum það, sem hér var
að gerast. Bækur mínar höfðu
náð óvenjulegri útbreiðslu í
Rússlandi, ekki einungis heild-
arútgáfa verka minna með for-
mála eftir Maxím Gorkí, heldur
einnig litlar og ódýrar útgáfur,
sem kostuðu fáeina kópeka, og
voru á hvers manns borði. Ég
gat því vænzt þess að mér yrði
tekið opnum örmum. En það,
sem gerði mig hikandi, var með
vitundin um, að hver sá, er ferð
aðist til Rússlands, yrði neydd-
ur til að taka afstöðu og skipa
sér annaðhvort í flokk þeirra,
er veittu hiklausa viðurkenn-
ingu eða fordæmdu. En ég, sem
hefi megna andúð á pólitík og
hvers konar rétttrúnaði, hafði
enga tilhneigingu til að kveða
upp skyldudóm um endalaust
landflæmi og algerlega óleyst
málefni, eftir að hafa átt kost á
að svipast þar um garða í nokkr
ar vikur. Þrátt fyrir brennandi
forvitni gat ég því aldrei tekið
þá ákvörðun að ferðast til Rúss
lands.
En árla vors 1928 var mér
boðið að taka þátt í hátíðahöld
um í Moskvu á aldarafmæli
Leós Tolstoj. Skyldi ég vera full
trúi rithöfunda Austurríkis og
halda ræðu Tolstoj til heiðurs
að kvöldi aðalhátíðardagsins.
Það var ástæðulaust að víkjast
undan slíku tækifæri, með því
að tilefni ferðarinnar var alger
lega ópólitískt. Tolstoj, friðar-
postula og andstæðing hvers
konar ofbeldis, var ekki unnt
að telja bolsévíka, en bók mín
um hann, sem mjög var lesin í
Rússlandi, gaf mér augljósan
rétt til að fjalla um hann ein-
ungis sem skapandi rithöfund.
Auk þess virtist mér það kjör-
in auglýsing bræðralagshyggju
Norðurálfumanna, að rithöf-
undar h^ajðanæva úr álfunni
heiðruðu minningu hins mesta
á meðal þeirra. Fyrir því tók ég
boðinu, og ég hafði enga ástæðu
til að láta mig iðra þess. Förin
í gegnum Pólland var í sjálfu
sér mikill viðburður. Mér gafst
að líta, hve fljótt vorir tímar
■græða þær undir, sem þeir
sjálfir hafa sært sig. Sömu borg
irnar í Galisíu, sem ég hafði séð
í rústum 1915, stóðu nú hér
nýjar og bjartar. Mér varð
ljóst, að einn áratugur, sem er
æðimikill hluti einnar manns-
ævi, er einungis augabragð í
ævi heillar þjóðar. í Varsjá var
ekkert, sem minnti á, að tvisv-
ar, þrisvar og fjórum sinnum
hafði sigrandi og sigraður her
ætt þar um stræti. Kaffihúsin
iðuðu af skrautklæddum kon-
um. Snyrtilegir og spengilegir
herforingjar spankúleruðu
Ungur konungur
Á mynd þessari sést .hinn sex ára gamli konung.ur Búlgaríu, Símon II., ásamt föður sín-
um, Boris heitnum konungi, og móðir sinni Giovanna prinsessu af Ítalíu.
Þegar Stefan Zweig
\
fór til Rússlands.
EFTIRFARANDI kafli er úr nýútkominni sjálfsævisögu
rithöfundarins Stefáns Zveig, og segir þar frá ferð hans
til Rússlands 1928. Margir rithöfundar, sem til Rússlands
hafa farið, hafa sætt ómildum dómum fyrir það, hve erfitt
þeim hefir veizt að halda fullum sönsum og dómgreind um
það, sem þeim hefir borið þar fyrir augu. Mun mörgum
verða fyrir að dæma þá vægilegra eftir að þeir hafa kynnzt
því í þessari frásögn, hve nauðlega önnur eins höfuðkempa
og Stefán Zveig slapp undan því í Rússlandi að gera sjálf-
an sig að fífli.
um göturnar og voru líkari leik-
urum í hermannagerfi en raun-
verulegum stríðsmönnum. Alls
staðar gaf aö ííta athafnir,
sjálfstraust og réttmætt stolt
hins nýja pólska lýðveldis, sem
svo djarflcga hafði reist sig upp
úr öskusto aldanna. Frá Varsjá
bar okkur ao landamærum
Rússlands. Landið varð æ i'lat-
ara og jarðvegurinn sendnari.
Á hverjum viðkornustað byrpt-
ust á stöðina allir íbúar þorps-
ins í litríkum bændabúningum,
því að á þeim timum fór ein-
ungis ein farþegalest á dag inn
í hið forboðna lokaða land. Það
var því mikill viðburður að fá
að virða íyrir sér skínandi
vagna þessarar einu hraðlestar,
sem var tengiliður hinna
tveggja heima, Austur- og
Vestur-Evrópu. Loksins kom-
um við á landamanrastöðina,
Negareloe. Yfir brautina var
strengdur blóðrauður fáni með
sýrilliskri áletrun, sem ég gat
ekki lesið. Hún var þýdd fyrir
mig og hljóðaði þá: „Öreigar
allra landa, sameinist!“ Þegar
gengið hafði verið undir þetta
eldrauða men, var komið inn í
veldi öreiganna, Sovétlýðveld-
in, nýjan heim.
Lestin, sem við ferðuðumst í,
bar þó engan öreigasvip. Það
reyndist svefnlest frá zar-tím-
unum, miklu stásslegri og þægi-
legri en Vestur-Evrópulestirnar,
með því að hún var bæði rýmri
og fór sér hægar.
í fyrsta skipti á ævinni bar
mig yíir rússneskt land, og þó
að undarlegt sé, kom það mér
engan veginn ókunnuglega fyrir
sjónir. Allt var mér furðulega
heimalegt: hinar víðáttumiklu,
eyðilegu gresjur, þunglyndisleg-
ir kofar og þ°rP> næputurnar,
síðskeggjaðir karlar, að hálfu
leyti bændur og að hálfu leyti
spámenn, vingjarnlega brosandi
út undir eyru, og konur með
rósótta skýluklúta og hvítar
ermalínur bjóðandi kvass, egg,
grasker til sölu. Hvaðan þekkti
ég allt þetta svo náið! Auðvitað
úr bókum hinna rússnesku meist
ara: Tolstoj, Dostóévskí, Aksa-
kovs og Gorkí, sem af svo trúrri
og mikilfenglegri raunsæi höfðu
málað líf þjóðar sinnar. Þó að
ég kynni ekki rússnesku, virtist
mér ég skilja fólkið, er það tal-
aði, þessa átakanlega óbrotnu
menn í hvítum strigablússum,
riðvaxna og luralega, eða ungu
verkamennina í lestinni, sem
tefldu skák, lásu eða skegg-
ræddu, þessar óviðráðanlegu
eirðarleysisbollaleggingar æsk-
unnar, sem kynnt hafði verið
undir með áskorunum um að
leggja sig alla fram. Var það
endurminningin um ást Tolstoj
og Dostóévskí á alþýðunni, sem
orkaði á mig. Hvernig svo sem
því hefir verið varið, var ég þeg
ar í lestinni gagntekinn innilegri
samúð með öllu því, sem var
barnslegt og hjartnæmt, vizku
og vanþekkingu, í fari þessa al-
múgafólks.
Ég li'fði þenna hálfa mánuð
í Rússlandi í stöðugum spenn-
ingi. Maður sá, maður heyrði,
maður hrærðist til aðdáunar
eða kenni andúðar, hrifningar,
leiða — straumarnir flæddu að
manni ýmist heitir eða kaldir.
Moskva sjálf var tvíveðrungsleg
— hið fagra Rauðatorg með
veggjum sínum og næputurn-
um, um sumt hrífandi tataraleg,
austurlenzk, býzantínsk og þann
ig rússnesk inn í merg og bein,
en til annarrar handar framandi
hjarðir amerískra risa: nýjustu
tízku skýjakljúfar. Hvergi var
samræmi. í kirkjunum sótugar
dýrlingamyndir og gimsteinum
greypt ölturu, en í stekkjarfjar-
lægð lá lík Leníns í glerskríni
sínu með nýrjóðaðar varir og
vanga (ég veit ekki, hvort það
var okkur til heiðurs) og dökk-
klætt. Við hlið gljáandi bif-
reiða voru skeggjaðir, óhreinir
ísvostsjíki sveiflandi svipum og
hottandi á drógar sínar. Söng-
leikahöllin, þar sem hátíðahöld-
in fóru fram ljómaði í mikil-
fenglegri, keisaralegri dýrð fyrir
öreigunum, sem fylltu áheyr-
endasætin. Og í úthverfunum
stóðu gömul, hrörleg hús í þyrp-
ingum og minntu á farlama
gamalmenni, sem hallast hvert
upp að öðru til þess að velta
ekki um koll. Allt hafði verið
svo lengi gamalt, aðgerðarlaust
og ryðgað, að það krafðist þess
að komast í einni svipan í horf
nýrrar tízku, nýjustu tækni-
tízku. Vegna þessa óðagots virt-
ist Moskva ofsetin og ofskipuð
fólki og allt á ringulreið. Hvar-
vetna voru kasir fólks, í verzl-
unarbúðunum, fyrir framan leik
húsin, og alls staðar varð það
að bíða — allt var um of skipu-
lagt og gat því ekki gengið, eins
og því var ætlað að ganga. Hið
nýja embættismannalið, . sem
hafði verið fyrir sett að koma
öllu í röð og reglu, kepptist við
að semja og gefa út tilskipanir,
reglugerðir, auglýsingar, leyfi
o. s. frv., og árangurinn af því
öllu varð enn meiri töf og ringul
reið. Aðalhátíðin, sem auglýst
hafði verið kl. 6, hófst ekki fyrr
en kl. 9Vi, og þegar ég slapp út
úr sönghöllinni útgerður á sál
og líkama kl. 3 á óttu, stóðu
ræðuhöld enn sem hæst. Stund- ■
vís Vestur-Evrópumaður kom
ætíð á allar samkomur og
stefnumót heilli klukkustundu
of snemma. Tímanum var því
eytt æði samhengislaust, en á
hverri sekúndu var engu síður
meira en nóg verkefhi fyrir
hendi: eftirgrennslanir, athug-
anir, skeggræður. Allir voru
haldnir eins konar sótthita, og
þessi dularfulli eldmóður Rúss-
anna og hin óviðráðanlega þörf
þeirra að láta í ljós tilfinningar
sínar og hugmyndir af heitum
ákafa, orkaði miklu meira á
mann en maður gerði sér ljóst.
Það var auðgert að verða hrif-
inn, án þess að vita áf hverju
eða hvers vegna. Þetta lá í
loftinu, sem var þrungið óeirð
og hrannað nýstárleik. Ef til
vill hefir það og verið kennd
þess, að rússnesk sál væri að
þróast innra með manni. Hver
veit?
Frh. af 6. síðu.
Athyglisverðar greinar. Þegar forystumanni norskra
sjómanna var rænt. Hvenær kemur annað hindi af bók-
inni „Úr álögum“?
G
REINAB ÞÆR, sem Alþýðu-
blaðið hefir birt við og’ við
unðanfarið um verkalýðshreyfing-
una í Noregi undir oki nazismans
hafa verið ákaflega lærðómsríkar.
Hafa greinarnar verið þýddar úr
riti, sem nýlega er komið út á veg-
um norska Alþýðusambandsins,
og Konrad Nordahl forseti þess lét
Alþýðublaðið í té er hann var hér.
EN ATHYGLISVERÐUST þótti
mér síðasta greinin, um baráttu
sjómannanna strax eftir að naz-
istar réðust á landið. Norska ríkis-
stjórnin og forystumenn sjó-
mannasambandsins reyndu að ná
til sjómannanna ,sem voru á höf-
um úti til þess að * varna því að
skipin lentu í höndum nazista, en
kommúnistar unnu allt, sem þeir
máttu, til þess að eyðileggja starf
þeirra. Þeir prédikuðu fyrir sjó-
mönnum að taka enga afstöðu 1
styrjöldinni — og svo rammt
kvað að þessu, að einum af helztu
baráttumönnum samtakanna er-
lendis var rænt, er hann var á leið
til eins stórfundar norskra sjó-
manna og stóðu kommúnistar að
því verki.
FYRIR NOKKRUM ÁRUM kom
út hér á vegum MFA fyrra bindi
stórrar bókar eftir fyrrverandi
þýzkan kommúnista Richard
Krebs. Var bókin rituð í Aráeríku
og notaði höfundurinn dulnefnið
Jan Valtin. Ég las þessa bók á
ensku áður en hún kom út hér, og
fann strax að hún var í meginat-
riðum sönn, enda er hægt að
finna sannanir fyrir helztu atrið-
uA hennar í blöðum íslenzkra
kommúnista sömu árin og atburð-
Frh. af 6. síðu.