Alþýðublaðið - 17.10.1943, Síða 4

4
ALÞYÐOBLA-Ðie
Sunnudagur 17. október 1943.
Siðari greim Jóas Blondals:
Hvað segir þjóðarétturinn um rétt
okkar til einhliða sambandsslita ?
■©tgefandi: Alþýðuflobkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Sveinbjörn og
mjölkarsUpnlagið.
MORGUNBLAÐIÐ segir í
leiðara sínum í gær um
mjólkurmálið: „Alþýðublaðið,
sem gerist nú illskætið undan-
farna daga á sviði þessara mála,
mætti minnast þess, að það var
flokkur þess, Alþýðuflokkur-
inn, sem hjálpaði Framsóknar-
flokknum til þess að hreiðra
um Sveinbjörn Högnason í
valdastóli mjólkurmálanna, það
an sem hann hefir síðan útung-
að illdeilum og ófremd.“
Það er þung ásökun sem Al-
þýðuflokknum er hér borin á
brýn, og ekki er því að neita,
að illrísandi væri undir slíkri
sök sem þessari, hefði hún við
nokkuð að styðjast.
Á hvern hátt hefir Alþýðu-
flokkurinn hjálpað til að hreiðra
um Sveinbjörn ( í valdastóli
•mjólkurmálanna? Það er rétt,
að Alþýðuflokkurinn átti mann
í þeirri ríkisstjórn er fyrst
skipaði hann sem formann
mjólkursölunefndar, eftir til-
nefningu landbúnaðarráðherra,
en skipunin gilti aðeins í eitt
ár í senn. Síðar þegar Alþýðu-
flokkurinn átti ekki mann í rík-
isstjórninni, en þangað voru
komnir tveir Sjálfstæðisflokks-
menn, þeir Ólafur Thors og
Jákob Möller, var hann enn
skipaður í valdahreiðrið og
ber því Sjálfstæðisflokkurinn
eftir það, samkvæmt kenningu
Morgunblaðsins, ábyrgð á út-
ungun þeirri á illdeilum og ó-
fremd, er blaðið segir, að frá
Sveinbirni streymí nú. Eigi Al-
þýðuflokkurinn ámæli skilið
fyrir það, að hafa verið þátt-
takandi með einum manni í
þeirri ríkisstjórn er skipaði
Svenbjörn í þetta formanns-
sæti fyrst, áður en séð varð
hverju hann ungaði þar út,
hversu miklu fremur ætti Sjálf
stæðisflokkurinn þá ekki ámæli
skilið, er með þátttöku tveggja
manna hefir átt samskonar ó-
beinan þátt í skipuninni eftir
að Morgunblaðið og öðrum varð
ljóst um hverskonar útungun
var þarna að ræða?
Þannig er bezt að hver bæti
að sér og sínum, áður en hann
kastar steini að öðrum.
Og hvernig er það, eru ekki
tveir Sjálfstæðisflokksmenn
einmitt alveg nýskriðnir upp í
valdahreiðrið til Sveinbjarnar?
Þeir Ólafur í Brautarholti og
Einar í Lækjarhvammi hjálp-
uðu Sveinbirni til að mynda
stjórn mjólkursamsölunnar og
reka fulltrúa neytenda frá allri
þáttöku þessara mála, og þess
verður sannarlega ekki vart, að
neytendum lítist neitt betur á
útungunarframleiðsluna eftir
það. Þvert á móti hefir óánægja
manna nú blossað upp meir en
nokkru sinni fyr, segir Gunnar
Thoroddsen í greinargerð fyrir
tillögu sinni um rannsókn
mjólkurmálanna. Það átti þó
eldci að væsa um Sveinbjörn í
hreiðrinu, eftir að Sjálfstæðis-
flokkurinn fór að leggja honum
til dúninn.
Fleiri blöð hafa minnt á það
í svipuðum tón og Morgunblað-
I.
IFYftRI gre-in minni rakti ég
kenningar Oppenheims
prófessors, — en Bjarni Bene-
diktsson telur hann viðurkennd
astan höfund í þjóðarétti meðal
enskumælandi manna, — um
brottfall og ógildingu samninga
að svo miklu leyti, sem þær
reglur mátti heimfæra upp á
sambandslagasamninginn
í sem stytstu máli er niður-
staða Oppenheims sú, að þegar
um er að ræða tímabundinn
ómöguleik á framkvæmd samn-
ings, þá falli samningurinn ekki
úr gildi, heldur sé honum ein-
ungis frestað, að þegar er um
að ræða þýðingarmiklar breyt-
ingar á aðstæðum, geti samn-
ingsaðili riftað samningi, en þó
því aðeins að hann hafi áður
farið fram á það við mótaðilann
að samningurinn sé upphafinn,
en hann neitað því og því aðeins
að mótaðilinn ennfremur neiti
að láta gerðardóm skera úr um
málið.
Þetta itvent gæti átti við í
okkar tilfelli, en ekki regla svi,
sem Bjarni Benediktsson tilfær
ir eftir Oppenheim, og fjallar
um brot á samningi, eða samn-
ingsrof, en þar er um að ræða
saknæman verknað eða van-
rækslu af hálfu samningsaðil-
ans, sem við getum með engu
móti ásakað Dani um að hafa
gert sig seka í.
Það virðist því meira en lítið
vafasamt eftir kenningum Opp-
enheims að við höfum rétt til
einhliða riftingar á sambands-
lögunum vegna „vanefnda" af
hálfu Dana eins og haldið hefur
verið fram. Og hver nauðsyn
ber okkur til að nota okkur
þennan vanefndarétt, þó svo við
hefðum hann?
H.
-Skulu nú athugaðar nokkuð
tilvitnanir Bjarna Benedikts-
sonar í aðra þjóðréttarfræð-
inga og sönnunargildi þeirra
fyrir ,,vanefndakenningunni1 ‘.
Bjarni vitnar í ítalska pró-
fessorinn Anzilotti og gefur
honum þann vitnisburð að 'hann
sé „einn af kunnustu þjóðrétt-
arfræðingum þessarar aldar“.
Var Anzilotti m. a. forseti fasta
milliríkjadómstólsins í Haag,
samkvæmt sömu heimild.
Bjarni tilfærir eftir Anzilotti
það, sem hann segir um það ef
annar aðili fullnægir ekki samn
ingi (Nichterfullung); af sam-
bandinu sést greinilega að hér
er um að ræða þau tilfelli þegar
samningur er rofinn eða brot-
inn, þrátt fyrir það, þótt aðilinn
geti (objektivt séð) fullnægt
honum; eins og greinin, sem
Bjarni birtir (sjá hér að ofan),
jsýnir, talari Anzilotfti einmitt
um ekki-uppfyllingu samnings
af þessu tagi (ef svo mætti
að orði komast) sem „samnings-
brot“ eða samningsrof eins og
Bjarni þýðir það (Vertragsver-
ið að Alþýðuflokkurinn og Al-
þýðublaðið hafi stutt mjólkur-
skipulagið í byrjun, og hefir
það verið játað í Alþýðublað-
inu, en á það bent jafnframt,
að öll heit Framsóknarmanna
í sambandi við framkvæmd
þess hafi verið svikin. Engin
tillaga hefur komið fram um
það, að leggja skipulagið niður
heldur eru uppi sterkar raddir
um að endurbæta það, enda
var beinlínis fyrirskipað í
mjólkurlögunum, að það skyldi
gert innan ákveðins tíma, þó
það hafi verið svikið eins og
letzung). Áður er hann búinn
að tala um það tilfelli þegar
ekki er hægt að uppfylla eða
fullnægja samningi, en fram
hjá því, sem einmitt gæti átt
við í þessu tilfelli, gengur
Bjarni algerlega, eins og hjá
Oppenheim.
Orðrétt segir Anzilotti (Lehr-
buch des Völkerrechts, Berlin
und Leipzig 1929) bls. 343:
„Ómöguleiki á fullnægingu.
(Die Umöglichkeit der Er-
fullung).
Það er almennt viður-
kennt, að ómöguleiki á full-
nægingu, er ber að höndum
óviðbúið slítur samningnum;
svo mundi t. d. vera um samn
ing er ætti við land, sem
kynni af völdum ófriðar að
hafa gengið undan ríki, því,
er hlut á að máli. Lögfræði-
lega séð er fullnæging þá
ómöguleg, ef aðilum kemur
saman um að svo sé eða
færðar hafa verið sönnur á
það á þann hátt, sem heim-
ill er að alþjóðalögum; um
allar deilur því viðvíkjandi
má nota reglur þær, er lúta
að jöfnun deilna þjóða á
milli. Það er skýringaratriði
að sjá, hvort ómgöguleiki á
fullnægingu um stundar sak-
ir valdi samningslokum eða
aðeins fresti framkvæmd
samningsins; leiki efi á verð-
ur að ætla hið síðartalda“.
Enda þótt Anzilotti sé ekki
eins ákveðinn óg Oppenheim í
því að ómöguleiki um stundar
sakir fresti aðeins framkvæmd
samnings en ógildi hann ekki,
þá er þó greinilegt að hann
telur það aðalregluna. Hér virð-
ist því síður en svo traustur
grundvöllur að standa á.
III.
Þá ræðir Anzilotti á sama
hátt og Oppenheim regluna um
breyttar aðstæður. Eins og
Oppenheim viðurkennir hann
regluna í meginatriðum, en
leggur ríka áherzlu á að hún
skapi ekki einhliða riftunarrétt,
eins og sjá má af eftirfarandi
tilvitnun (bls. 356).
„Ef dregið er saman í eina
heild má segja, að nákvæm
prófun á framkvæmdarvenj-
um leiði að eftirfarandi nið-
urstöðum: 1. Ríkin hafa, enda
þótt þau margsinnis hafi
játað sig undir meginreglur,
er gætu sýnst ósamrýman-
legar clausula rebus sic
stantibus (þ. e. að kringum
stæður séu óbreyttar), ekki
neitað því, að þessi regla
gildi almennt, heldur þvert
á móti aðeins véfengt að það
mætti heimfæra hana upp á
það einstaka tilfelli, þar sem
menn vildu bera hana fyrir
sig; 2. Samkvæmt þjóðrétt-
arvenjum er ekki heimilt að
uppsögn á samningi hyggð á
clausula rebus sic stantihus,
allt annað. Það verður engan
vegin talin sök upphafsmann-
anna né skipulagsins, þó fram-
kvæmdin hafi komizt í óráð-
vandra manna hendur og árang
urinn því orðið útungun á „ill-
deilum og ófremd“, heldur var
það vegna þess að tilgangur-
inn gleymdist og skipulagið
var afvegaleitt á alla lund með
einræði Framsóknarflokksins,
eða þess óhappamanns fyrir
hans hönd, sem fáir vilja nú
viðurkenna ‘að hafa stutt til
síns starfa.
sé þvinguð fram einhliða af
ríki því, sem vill beita henni;
vert á móti þarf að hafa við-
urkenningu hinna ríkjanna,
er undirrituðu“.
Anzilotti ræðir það sérstak-
lega þegar í hlut á samningur,
sem segja má upp á tilsettum
t’íma l(sbr. sambandslögin)) og
segir þar um:
„Ef um er að ræða samn-
ing, sem segja má upp á til-
teknum tíma, er að jafnaði
ekki heimilt að bera fyrir sig
regluna (þ. e. rebus sic stan-
tihus), vegna þess, að ef sam-
ið hefur verið um uppsagn-
arrétt, merkir það að jafn-
aði, að aðilar hafa sjálf-
ir séð fyrir og sett reglur um
þær aðferðir og leiðir, sem
hver þeirra eigi að nota til
þess að losa sig undan samn-
ipgsskyldunum vegna
breyttra kringumstæðna; hið
mótsetta hlýtur að eiga við
um samning, sem gerður hef-
ir verið til langs eða ótak-
markaðs tíma og án þess að
komið hafi verið sér niður á
uppsagnarfrest“.
Enda þótt Anzilotti, eins og
fyrr segir, viðurkenni regluna
um að þýðingarmikil breyting
á kringumstæðum geti valdið
brottfalli samnings, þá er nið-
urstaða hans, alveg eins og hjá
Oppenheim, að það veiti hlut-
aðeigandi ríki ekki einhliða rift-
ingarrétt, heldur verði fyrst
annað hvort að fá samþykki
mótaðilans til þess að samning
urinn falli úr gildi, eða ef því
er neitað þá úrskurð gerðar-
dóms áður en til riftunai; á
samningnum kemur. Orðrétt
segir Anzilotti:
„Svo sem rannsókn á til-
fellum þeim, sem komið hafa
fyrir í reyndinni, leiðir í ljós,
lúta vandkvæði þau og mót-
staða, sem kveðið hefir verið
upp úr með, þegar hingað til
hefir verið borið við clausula
rebus sic stantibus, ekki svo
mjög að gildi reglunnar í
sjálfu sér, heldur þvert á
móti að kröfum þeim, sem
stundum hafa verið gerðar,
til þess með einhliða athöfn
að ákveða að og hvenær
henni verði beitt. Áð svo sé
er líka fullkomlega eðlilegt,
því enda þótt víst sé, að breyt
ing á raunverulegum kring-
umstæðum geti valdið ógild-
ingu samnings, þá er þó ekki
hægt að setja aðilum í sjálfs
vald að úrskurða einhliða,
hvort slík breyting hafi orð-
ið eða ekki, og hvort og með
hvaða hætti samningum skuli
slitið. Það er aðeins hægt að
greiða úr þessari spurningu,
eins og sérhverri spurningu,
sem rís út af skýringu samn-
inga, svo að bindandi sé þjóð
réttarlega, með samkomu-
lagi, sem gert er beint milli
aðila, eða ef slíkt samkomu-
lag ekki tekst, með gerningi
er þjóðarrétturinn veitir
jafnt gildi, t. d. gerðardóms-
úrskurði“.
Og síðar, sem hefir sérstaka
þýðingu í okkar tilfelli:
„En af þessu leiðir mjög
þýðingarmikla ályktun um
framkvæmdir. Ef samningur
hefir að geyma gerðardóms-
ákvæði, eða ef aðilar á ein-
hvern hátt hafa skuldbundið
sig til að leggja deiluatriði
um skýringu þess samnings í
gerð eða fyrir hinn fasta al-
þjóðadómstól (og það á alltaf
við um þau ríki, sem sam-
kvæmt 36. gr. reglugerðarinn
ar um hinn fasta alþjóðadóm
stól hafa fallizt á kjörfrelsis-
ákvæðið um skyldudómsvald
dómstólsins) þá verður að
fela jöfnun deilunnar um
það, hvort clausula rebus
sic stantibus geti átt við í
þessu tilfelli eða ekki, ann-
aðhvort gerðardómstóli þeim,
sem gert er ráð fyrir, eða hin-
um fasta alþjóðadómstóli“.
Nú innihalda sambandslögin
einmitt ákvæði um gerðardóm,
ef ágreiningur rís út af sam-
bandslögunum, og auk þess höf-
um við skuldbundið okkur með
samningi við Dani frá 1930 til
að bera deilumál undir fasta
alþjóðadómstólinn í Haag.
Hér fyrir aftan birti. ég svo
ítarlegri útdrátt úr bók Anzi-
lottis, þar sem þær tilvitnanir,
sem hér eru að framan, eru í
samhengi og auk þess kaflann
um þegar annar aðilinn fullnæg
ir ekki samningi, það sem
Bjarni kallar vanefndir. Eins og
ég gat um áður ber tilvitnunin
það sjálf með sér í þýðingu
Bjarna, að þar er um að ræða
brot eða rof á samningum
(Vertragsverletzung). Geta lík-
lega flestir gert sér grein fyrir
hver af þeim réttarreglum, sem
hér er um að ræða, á bezt við í
okkar tilfelli.
Auk þessara tveggja höf-
unda, sem nú hafa verið nefnd-
ir, tilfærir Bjarni Benediktsson,
ummæli tveggja danskra lög-
fræðinga, Knud Berlins og
Aksel Möllers. Knud Berlin vís
ar aðeins til hinna almennu
brottfallsástæðna, sem gildi að
alþjóðalögum, svo ummæli hans
hafá enga þýðingu í þessu sam-
bandi, hinisvegar er vitað að
Knud Berlin hefir nýlega ritað
Frh. á 6. síðu.
Unglingar éskasl
til að bera blaðið til kaupenda
í eftirtöld hverfi:
Sóivelli,
Framnesveg,
MiÓbæinn og hluta af
Norðurmýri.
ALÞYÐUBLAÐIÐ, sími 4900.