Alþýðublaðið - 22.01.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐKÐ
Laugardagur 22. janúar 1944.
fUþijfttibUMD
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu. J
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
í að halða ðfran
að lepa skjðlan
ÞAÐ er á almannavitorði að
þýðingarmikil skjöl hafa
farið milli íslenzkra stjórnar-
valda og erlendra — danskra,
brezkra og amerískra — varð-
andi skilnaðarmálið, svo og
milli íslenzkra stjórnarvalda og
sendimanna okkar erlendis. Oft
hefir verið vitnað stuttlega
í þessi skjöl 1 umræðunum og
deilunum um þetta mál, og hef
ir mönnur virzt, að þar væri um
harla þýðingarmikil gögn í mál-
inu að ræða, enda það hvað
eftir annað verið undirstrikað
af þeim, sem fengið hafa að
sjá þau. En í heild hafa þessi
skjöl allt fyrir það ekki yerið
birt. Það er aðeins milliþinga-
nefndin í stjórnarskrármálinu,
sem átt hefir kost á að athuga
þau. Ekki einu sinni þingið í
heild hefir fengið að kynna
sér innihald þeirra, hvað þá
þjóðin, og þó er nú til þess
ætlast, að bæði þing og þjóð
taki innan skamms örlagaríkar
ákvarðanir um skilnaðármálið.
*
Fyrir löngu hafa öllum hugs-
andi mönnum blöskrað slík
vinnubrögð; enda hefir krafan
um birtingu þessara skjala
stöðugt verið að verða hávær-
ari og háværari. Mönnum skilst
að það sé ekki sæmilegt, að
gert sé út um annað eins stór-
mál með samþykktum þings og
þjóðar án þess, að þingið og
þjóðin hafi áður átt kost á því,
að kynna sér alla málavöxtu.
Fyrir tæpri viku síðan sam-
þykkti íjölmennur fundur í
höfuðstaðnum, kallaður saman
af lögskilnaðarmönnum, að
skora á ríkisstjórnina að birta
öll þau skjöl, sem skilnaðar-
málið varða, áður en fullnaðar-
samþykktir eru gerðar um það
á þingi og við þjóðaratkvæða-
greiðslu. Þessi áskorun fundar-
ins var samþykkt í einu hljóði,
enda skildi maður ætla, að öll-
um ætti að vera það jafnpaikið
áhugamál, að skjölin í skilnað-
armálinu verði lögð á borðið,
hvaða skoðanir, sem þeir ann-
ars hafa um lausn þess, nema
ef einhverjir skyldu vísvitandi
stefna að því að blekkja þjóð-
ina til einhverra vanhugsaðra
ákvarðana í þessu máli.
Því ber því mjög að heilsa,
að nú hafa allir þingmenn Al-
þýðuflokksins flutt tillögu til
þingsályktunar um birtingu
skjalanna varðandi skilnaðar-
análið, þar sem beinlínis er lagt
fyrir ríkisstjórnina að láta í
fyrsta lagi alla alþingismenn fá
afrit af 'þeim og að birta þau
því næst þjóðinni svo fljótt,
sem verða má, svo að kjósend-
um gefist kostur á að athuga
þau áður en þjóðaratkvæða-
greiðsla fer fram um niðurfell-
ingu sambandslagasáttmálans
og um lýðveldisstjórnarskrána.
*
ályktunartillögu er deilan um
birtingu skjalanna varðandi
skilnaðarmálið komin á nýtt
stig. Hingað til hefir aðeins
Með flutningi þessarar þings-
Sigurður Einarsson: Síðari grein
Ösýnilegir flutningar
OG HVAÐ mun fleira blasa
við af því, sem nú eru aðeins
ósýnilegir flutningar? í vitund
þeirra forustumanna lýðræðis-
þjóðanna, sem borið hafa hita og
þunga dagsins undanfarin ár,
munu að lokinni þessari snerru
sitja skelfingin og harmurinn
yfir því, hve ægilegar fórnir
þessi átök hafa kostað núlifandi
kynslóð og hinar komandi. Ör-
yggisráðstafanir gegn því, að
nokkur einn aðili fái tækifæri til
og aðstöðu til að tendra heims-
bálið á ný, munu sitja í fyrir-
rúmi um allar ráðstafanir —
hversu sem til tekst, — jafnvel
í fyrirrúmi fyrir því, hvernig
eigi að byggja úr rústum og
bæta þann skaða, sem nú er orð-
inn, jafnvel í fyrirrúmi fyrir
kröfunum um réttlátar refsing-
ar, hefndir og skaðabætúr á
hendur brennuvörgum og böðl-
um veraldarinnar. Og í baksýn
mun standa Versalavofan, og
/eifa axarsköftum fortíðarinnar,
ægilegri en nokkrum morðtólum
styrjaldarinnar. En af því að
skapandi pólitísk hugsun er
jafn fágæt eins og heilagur inn
blástur í trúarbrögðum, list og
ljóði, mun hverju um sig
hinna þriggja stórvelda, Rússa,
Breta og Bandaríkjanna, er
segja upp lög á hinu mikla
dómþingi framtíðarinnar, þykja
sem þess hluta heimsins sé bezt
gætt, er hann á sjálfur að ann-
ast og bera ábyrgð á. Með öðr-
um orðum, hugarvenjum og
sjónarmiðum fortíðarinnar mun
að verulegu leyti beitt við hin
nýju alþjóðlegu skipulagsmál
framtíðarinnar, og koma fram
í beinum eða óbeinum yfirráða
kröfum. Hérmeð vil ég engri
rýrð varpa á einlægnina í yfir
lýsingum forustumanna hinna
engilsaxnesku stórvelda bæði í
Atlantshafssáttmálanum, ráð-
stefnunum í Quebec, Teheran og
víðar, um að virt skuli frelsi og
sjálfsákvörðunarréttur smáþjóð
anna að stríðinu loknu.
En hér er önnur djúp alvara
á ferðum. Það mun ekki þykja,
fært að í skipulagskeðju þjóð-
anna eins og hún verður hnút-
uð að stríðinu loknu, verði
svo búið, að þeim sigruðu ó-
vinaþjóðum, sem dæmdar verða
valdar að stríðinu, að þeim
verði fært að hefja slíkan leik
á ný eftir tæpan aldarfjórðung.
Það þýðir að það er í alvöru
hugsað um uppeldi á þeim og
innri forustu fyrir málefnum
þeirra, sem er í algeru ósahi-
ræmi við skilning manna á
sjálfsákvörðunarrétti þjóða,
sem í orði kveðnu var gildandi
fyrir þetta stríð. Hann er þann-
ig úr sögunni sem veruleiki.
Og það mun heldur ekki þykja
fært, að nokkur hlekkur í .hinni
alþjóðlegu keðju sé svo veikur,
að árásaraðili geti sprengt hann
og notað til þess að koma lagi
á fornan andstæðing. Það er
þessi hugsun, sem skýrir að-
gerðir Rússa nú í Póllandsmál-
um og hún á eftir að heyrast
úr fleiri áttum og koma víðar
við. En það þýðir það, að hlut-
leysishugtak > fyrirstríðsáranna
er raunverulega úr sögunni,
fyrir smáa og stóra, hvar sem
þeir eru á hnettinum. Sem af-
leiðingu af óttanum við endur-
tekna. heimsstyrjöld og afleið-
ing af öryggisráðstöfunum, sem
gegn henni verða gerðar, sjá-
um við blasa við okkur kröfuna
um afsal á autonomi — algeru
fullveldi — í einhverri meira
eða minna víðtætkri mynd —
og kröfuna um vissa aðstöðu
— í skiptum fyrir öryggi. Þarna
hafa átt sér stað ósýnilegir
flutningar, og það er barnaskap
ur og hjákátleg hræðsla við
veruleikann að loka augunum
fyrir því. — Hitt er svo ennþá
hulið móðu framtíðarinnar,
hverjir eiga að veita oss ör-
yggi, — það er spá mín að það
verði nógir um boðið í austri
og vestri. — Þetta er vert að
hugleiða og hversu við skuli
snúast. En ekki myndi það
spilla neinu fyrir oss, ef oss
langar ekki beinlínis til að vera
með í hinum ósýnilegu flutn-
ingum á þennan hátt, að vér
værum sem haldinorðastir um
alla samninga í smáu og stóru.
Fleira skal ekki rætt um það
mál, þó að ærið verði til, að
segja.
Eg drap í upphafi máls míns
á hina ósýnilegu flutninga í
hugarheimi fólksins, sem mun
koma/í Ijós að styrjöldinni lok-
inni, ef til vill þá merkustu og
örlagaríkustu. Þeir munu birt
ast í nýrri fylkingaskipun fyrir
nýjum markmiðum og að vissu
leyti undir nýrri forustu. Þeg-
ar fólkið fær svigrúm og mál á
ný og herfjötrinum sem reyrir
ailt starfslíf og félagslíf. er af-
létt, þá munu forustumenn
gamalla fylkinga með gömul
markmið, sem ekki hafa áttað
sig á straumköstunum í djúp-
inu standa uppi yfirgefnir og
fáliðaðir, nýjar hafa skap-
ast, nýjar hugsjónir, ný mark-
mið hafa fæðst. Ég get aðeins
drepið á þetta örfáum orðum:
En afleiðingin af raunum og
fórnum þessarar styrjaldar
verður á öllum Vesturlöndum
fyrst og fremst aukin demo-
kratisering hugsunarháttarins,
vaxandi lýðræðis- og manngild-
ishyggja. Fólkið í þessum lönd-
um, Bretlandí og Bandaríkjun-
um, hefir sjálft skynjað og
formað sín styrjaldar markmið,
þau sigurlaun, sem það dæmir
sér til handa fyrir áreynslu,
fórnir og harma styrjaldarinn-
ar. Það er lífsöryggi, menning
aröryggi. Reynsla fyrri styrj-
aldar er ekki liðin þessu fólki
úr minni: hún er ljós á vegum
þess og eggjari hugans í hinu
voðalega átaki. En hér hefir
gerzt dálítið nýtt. Það er ekki
hægt að nota fólkið eins og fén-
að, ekki hægt að láta það strita
eins og vélar.v Það var hægt
1914—18; það er ekki hægt nú.
Ef menn eiga að berjast og
deyja nú, —• þá krefjast þeir að
vita fyrir hvað, — og ef þeim
á að verða afturkomu auðið —
þá krefjast þeir að vita, að
hverju þeir eiga að hverfa. —
Hungurgöngur hermanna fyrri
ára eru bannfærðar úr heims-
mynd þeirra og félgshugmynd
um. Hver einasti maður í þess
um löndum veit að með skyn-
samlegri og vitrænni beitingu
allrar orku, starfskrafta, iðpað-
artækja, hráefna, eins og leit
ast er við að gera nú í Styrj-
öldinni, er unnt að framleiða
nóg handa öllum —' skapa lífs-
öryggi handa öllum. Og því
verður ekki unað að horfið
verði aftur til frumstæðari
hátta. Nýjar gífurlegar fram-
farir hafa bæzt við. Styrjaldar-
aginn hefir sýnt að einstak-
lingsforréttindi verða að víkja
— þegar líf liggur við. — En í
þessum efnum liggur alltaf líf
við — líf almennings og ör-
yggi. Við okkur blasa því ný
félagsform, ný skipulagsform á
sviði athafna og iðnaðar og við-
skipta, ný tegund af dreifingu
bg skiptingu þjóðarteknanna,
og framar öllu öðru skipulags-
leg, tæknileg nýsköpun á sviði
atvinnulífsins, sem gerir hvert
dagsverk vinnandi mans í raun 1
og veru virði fullra og sóma-
samlegra daglauna. Sóun starfs
kraftanna með ófullkomnum
tækjum og aðferðum heyrir
fortíðinni til.
Þetta er sú öryggishugsjón,
sem orðið hefir uppi — staðan
í viðhorfum og stefnu almenn-
ings í hinum engilsaxnesku
lýðræðislöndum, svo víðtæk og
grunnmúruð upp úr og niður
úr í gegnum öll lög þjóðfélags-
borgaranna, að ég hygg að
henni verði ekki þokað. Af
þessu mun oss verða holt að
draga nytsama og alvarlega lær
dóma. Ég hefði haft gaman af
að útfæra þetta miklu nánar,
en tíminn leyfir það ekki. En
við þetta fólk eigum við að
keppa í íramtíðinni í frjálsum
leik, þegar það er ekki knúið
af grimmum ástæðum að of-
borga okkur neitt — keppa við
það í menntun, verksnilli, j-jkipu
lagshæfileikum, stjórnsemi. —
Við þetta fólk, sem sér fram-
undan sér sem sigurlaun
þyngsta átaksins ’ og sárustu
fórnarinnar betri lífshagi,
meira svigrúm, vaxandi þroska
möguleika, réttlátari stjórnar-
háttu, fullkomnari tækni, feg-
urra og frjórra líf, eigum við
að keppa, tæknilausastir allra
þjóða, ungir að stjórnreynslu,
agalitlir og einráðir með örðugt
og tornumið og lítt numið land.
Og þó mun þess verða' krafizt
af oss, að dagsverk hvers vinn-
andi manns hér á landi verði að
afköstum og verðmæti sam-
bærilegt við dagsverk starfs-
Auglýsiagar,
' 'V . í
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fjrrir kl. 7 að kvöldi.
Simi 4008.
bræðra vorra í viðskiptalönd-
um vorum og dreifing lífsverð-
mætanna fullkomnuð, eins og
þar mun stefnt að, þannig að
afætur og einkaforréttindi, séu
dæmd , úr leik, sem skuggafyr-
irbrigði liðinnar tíðar. Og loks
mun þess verða krafizt af oss,
að vér, sem lifað höfum hér á
landi mannfallstímabil þess-
ara styrjaldarára, getum á
frjálsum vettvangi orðið jafn-
okar almennings í Noregi, Dan-
mörku, Bretlandi og Bandaríkj
unum að lífsalvöru og sam-
þjálfun í félagsöryggi og þegn-
skap, að vér eigum vilja, á borð'
við vilja, sem hefir verið stál-
soðinn í eldi blóðs og tára, þegn
lund á borð við þá, sem hefir
verið öguð við baráttuna gegn
tortímingu arins og ættjarðar,
trúmennsku á borð við þá, sem
ekki hika andspænis dauðan-
um, og síðast en ekki sízt þann
manndóm og sómamennsku,
sém án áreitni við aðra selur
aldrei eða braskar aldrei með
þsfim frumburðarrétt, sem
keyptur er svo dýrum fórnum.
Ef vér ekki megnum þettar
fFrh. á 6. síðu.)
M
verið rætt um hana í blöðum og
á mannfundum án þess að hægt
væri að knýja fram neina opin-
bera afstöðu til birtingarkröf-
unnar. En nú verður ekki leng
ur hjá því komizt, að taka af-
stöðu til hennar, og verður fróð
legt að sjá, hvort meirihluti
verður fyrir því á þingi, að
halda þessum skjölum áfram
leyndum, ekki aðeins fyrir þjóð
inni, heldur og meira að segja
fyrir öllum þorra þingmann-
anna sjálfra.
ORGUNBLAÐIÐ gerir í
aðalritstjórnargrein sinni
í gær skilnaðarmálið að umtals-
fni eins og því finnst það horfa
við eftir fyrri umræðu þings-
ályktunartillögunnar uim niður-
fellingu sambandslagasáttmál-
ans 1 sameinuðu þingi og fyrstu
umræðu lýðveldisstjórnarskrár-
innar í neðri deild. Morgun-
blaðið skrifar:
„Fyrsta þættinum í sjálfstæðis-
málinu er nú lokið á alþingi. Bæði
málin — lýðyeldisstjórnarskrár-
frumvarpið og þingsályktunin um
niðurfelling dansk-ísl. sambands-
lagasáttmálans — eru komin til
nefndar.
Verður ekki annað sagt en að
þingið hafi farið vel af stað 1 þess-
um málum. Að vísu var sá blettur
á, að þingið var ekki einhuga, þar
sem hluti Alþýðuflokksins, undir
forystu Stefáns Jóh. Stefánssonar,
beitir sér gegn stofnun lýðveldis
17. júií n. k. En þessi óskiljan-
lega og dularfulla afstaða hans var
kunn áður. Hún kom þingheimi
því ekki á óvart. Hitt var roönn-
um fagnaðarefni, að sá af þing-
mönnum Alþýðuflokksins, Harald-
ur Guðmundsson, sem tvímæla-
laust er fremstur í þeim fíokki og
sá þingmanna'flokksins, sem mest
fylgi hefir meðal kjósenda, hefir
í engu hvikað frá fyrrl afstöðu
sinni. Hann er eindregið fylgjandi
þeirri stefnu, sem þrír flokkar I
þingsins höfðu markað. Er ekki j
vafi á því, að mikill meiri hluti ,
kjósenda Alþýðuflokksins mun
fylgja Haraldi þegar til þeirra !
kasta kemur.“
Það má segja um þessar bolla-
leggingar Morgunblaðsins, að
svo mæla börn, sem vilja. En
Aliþýðubl^ðið getur uppllýst í
sambandi við þær, að þing Al-
þýðuflokksins, sem ræddi skiln-
aðarmálið og tók afstöðu til þess
fyrir flokksins hönd í desember,
var mjög á einu máli um það,
enda þótt það teldi ekki rétt að
handjárna einstaka flokksmenn,
jafnvel þótt þingmenn væru.
sem vera skyldu á annarri skoð
un, eins og vitað er að þingflokk
ur Sjálfstæðisflokksins taldi sér
sæmandi að gera til þess að Jó-
hann Jósefsson og jafnvel fleiri
þingmenn hans tæki ekld opin-
berlega afstöðu á móti hrað-
skilnaðarstefnunni á alþingi. En
það sýnir aðeins dálítinn mun
á skoðanafrelsi og vinnubrögð-
um hjá Alþýðuflokknum og
Sjálfstæðisflokknum. Annars
skyldi maður ætla, að bezt færi
á því fyrir Morgunblaðið, að
hreykja sér sem minnst út af
skoðanamun í skilnaðarmálinu
innan annarra flokka, því að svo
fáir eru þeir ekki, Sjálfstæðis-
mennirnir, sem opinberlega hafa
tekið afstöðu gegn flokki sínum
í þessu máli, meðal annars með
undirskriftum sínum undir á-
skorun hinna 270 menntamanna
til alþingis í september í haust,
þó að Ólafur Thors léti sér þau
orð um munn fara á alþingi, að
það væri „ekki nema nokkrir
menn í engum flokki“, sem utan
þings væri andvígir hraðskiln-
aðinum.