Alþýðublaðið - 26.01.1944, Blaðsíða 4

«
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Miðvikudagur 26. janúar 1944
Sjémannafélagi 563 um
\---------------
Sjóslysin og öryggismál
sjömannastéttarinnar.
fUj>(|dublo5i5
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
ftitstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura. í
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
BRÉF RÍKISSTJÓRA til al-
þingis, sem strax um helg-
ina varð kunnugt allri þjóðinni
af frásögn útvarpsins og blað-
anna, er nú aðalumræðuefni
manna um land allt. En fyrir
alþingi sjálft hefir það enn ekki
verið lagt, þó að það bærist
forseta sameinaðs þings í hend-
ur þegar á föstudagskvöld, eða
sólarhring áður- en það var birt
í útvarpinu. Svo vandlega ligg-
ur forseti sameinaðs þings á
bréfi ríkisstjórans, að heldur
lætur hann falla niður fundi á
alþingi, eins og í gær, en að
hann geri þá sjálfsögðu skyldu
sína, að skila því í hendur þings
ins, sem það er stílað til. Svo
hræddir eru hraðskilnaðargarp-
arnir við þá tillögu, sem fram
er sett í bréfi ríkisstjórans.
*
En því meira er um að-vera
út af því í innstu klíkum þeirra.
Flokksfundir eru kallaðir sam-
an dag eftir dag í alþingishús-
inu og ,,lýðveldisnefndin“ er
látin setjast á rökstóla, og þar
er rætt fram og aftur, hvað til
bragðs skuli taka.
Það er ekki hægt að banna
bréf ríkisstjórans, eins og er-
indi Árna Pálssonar prófess-
ors í Tjarnarbíó eða erindi Sig-
urðar Nordal prófessors í út-
varpinu, því það er þegar orðið
kunnugt þjóðinni fyrir til-
verknað ríkisstjóraskrifstofunn
ar, sem sendi það bæði blöðum
og útvarpi eftir að það hafði
verið sent forseta sameinaðs
þings. Og því eru nú blöð hrað-
skilnaðarliðsins sett í gang.
„Leiðin er mörkuð í lýð-
veldismálinu“, segir Morgun-
blaðið í aðalritstjórnargrein
sinni í gær. Þjóðfundur „myndi
seinka svo afgreiðslu málsins,
að ekki væri við unandi“ —
fyrir óðagotsliðið vitanlega.
Og Þjóðviijinn tekur undir
við íhaldsblaðið. Honum þykir
það bara ekki leggja nógu mikla
áherzlu á, hve hroðaleg bylt-
ing það væri, ef kvatt væri til
þjóðfundar um skilnaðarmál-
ið. “Þjóðfundur er . . venju-
legast í sögunni byltingarsinn-
uð samkunda“, segir hann í að-
aalritstjórnargrein sinni í gær.
„Samkvaðning slíks þjóðfund-
ar táknar algert rof á tengslum
við fortíðina. Ef alþingi íslend-
inga afhendir vald sitt í hend-
ur þjóðfundi með einföldum
lögum, er það semur, þá eru
alþingismennirnir þar með að
brjóta lög og stjómarskrá og
leggja alþingi niður.“ Þannig
farast Þjóðviljanum nú orð.
Öðruvísi mönnum áður í>rá!
Hér skal ekki frekar rakin
hræsni hraðskilnaðarblaðanna,
sem mánuðum saman hafa róið
að því öllum árum að skilnað-
armálið yrði leyst með þeim
hætti að brotin yrðu lög og
gengið á gerða millíríkjasamn-
inga. Hér skal heldur ekki á
þessu stigi málsins farið út í
neinar deilur um þjóðfundartil-
lögu ríkisstjórans. Alþýðublað-
ið vill aðeins benda á það,
hvílíkt hneyksli það er, að for-
seti sameinaðs þings og ein-
OFT HEFIR SYRT AÐ í
hugum reykvískrar al-
þýðu, þegar borizt hafa fregnir
um slys, sem skilið hafa
eftir stór skörð í fylkingar
sjómannastéttarinnar, og svift
fjölda heimila lífshamingju
og fyrirvinnu. Af völdum
slysanna breytist á svipstundu
allt líf hundraða manna og
kvenna á hinn ömurlegasta
hátt.
Konur og börn verða íyrir-
vinnulaus, heimili leysast upp,
uppeldi barna og unglinga fer
út um þúfur. Glæsileg ma.nns-
efni ná aldrei fullum þroska
eða settu takmarki sökura
skorts og umkomuleysis. Líf
fjölda fólks er glatað eða því
störspillt.
Þessar og aðrar afleiðingar
sjóslysanna eru alþjóð kunnar,
enda verður ekki borið á móti
því, að löggjafarvaldið hefir
mjög mikið látið þessi mál til sín
taka. Mesti fjöldi af lögum og
reglugerðum hafa verið gefin
út til öryggis sjófarendum.
Skipaeftirlitið hefir verið stór-
aukið, bæði í orði og á borði,
hleðslumerki hafa verið lög-
boðin á öllum skipum, sem
sigla á milli landa, siglinga-
tæki, björgunartæki og allur
útbúnaður stórbættur.
En þrátt fyrir allt þetta
fjölgar sjóslysum í sífellu, þó
ekki séu talin með þau slys,
sem hægt er að fullyrða að staf-
að hafi af styrjaldarástæðum.
Eðlilegar orsakir sjóslysa
hafa lengst af verið taldar eftir
farandi: Strönd, ásigling á ann-
að skip, árekstur á hafís eða
annað rekald, vélabilanir eða
aðrar bilanir, ofhleðsla.
. Ekki hefir þótt mikil hætta á
ferðum fyrir vel útbúin og öfl-
ug hafskip að mæta illviðrum
úti á rúmsjó ef skipið er ekki
ofhlaðið og sneitt verður hjá
óhöppum. Sú skoðn hefir verið
ríkjandi á meðal sjómanna, að
togurunum væri ekki hætta
búin í rúmsjó á fiskiveiðuin
hér við land, að frátöldum
fiskimiðum úti af Vestfjörðum
og Norðurlandi að vetrarlagi,
ef skipunum væri sæmilega við
haldið og útbúnaður þeirra í
lagi. Þessi skoðun virðist hafa
haft við allmikla reynslu að
styðjast allt fram á síðustu ár.
Fyrir nokkrum _ árum, þegar
togararnir veiddu mest á Hala-
miðunum og Hornbankanum í
skammdeginu, þótti flestum
þeir úr allri hættu, er komið
var suður fyrir Látrabjarg og
það þó vont væri veður.
En nú á síðustu tímum virð-
ist þetta hafa breytzt, þar sem
togarar vel viðhaldnir og vel
útgerðir hafa horfið á þessum
slóðum í engum aftakaveðrum,
eft'ir því sem bezt verður
vitað.
Af hverju stafar þessi breyt-
ing? Vel má vera, að skipin
hafi farizt af beinum styrjaldar
ástæðum, og ef til vill hefir hin
illkynjaða Lóndrangaröst, sem
hverjir klíkubræður hans úr
hraðskilnaðarflokkunum skuli
leyfa sér að stinga bréfi ríkis-
stjórans undir stól dögum sam-
an í stað þess að leggja það fyr-
ir alþingi, sem það er stílað til,
aðeins af því að það truflar eitt
hvað hinar vísu fyrirætlanir
þeirra.
Og að endingu: Hve lengi
Fiskurinn varð einnig að vera
vel verkaður til þess að hann
kæmist í verð. Þá var lögð að-
aláherzlan á að f-íska verðmik-
inn fisk og verka hann sem
allra bezt, um aflamagnið var
minna skeytt. Togararnir voru
því aldrei mjög hlaðnir á ís-
fiskveiðum enda var það f jarri
hugsun togarasjómanns á þeim
tímum að togarar gætu farizt
í rúmsjó, án þess áð verða fyrir
ásiglingu eða öðrum óhöppum,
þó vont væri veður.
Skömmu eftir að stríðið hófst
var sett hámarksverð á ísvar-
inn fisk erlendis. Jafnaðist þá
verðið á flestöllum fisktegund-
um, og krafan um vöruvondun
féll niður. Aflasala togaranna
byggðist því að öllu leyti á því,
hvað mikinn fisk þeir gátu
flotið með. Þá var það, að tekin
var upp sú skipun í íslenzkri
togaraútgerð, sem með réttu má
nefna ,,helstefnu“.
Tekið var að.hausa fiskinn í
skipin, fækkað var hillum í
lestunum og dregið mjög úr ís-
uninni, hver smuga var fyllt af
fiski. Þegar fiskurinn er haus-
aður fellur hann miklu þéttar
saman heldur en óhausaður.
Farmur skipanna varð af öllum
þessum ástæðum of þungur —
skipin ofhlaðin. Fyrir stríð var
hámarkslöndun úr 300—-
330 smálesta togara 32 til 35
hundruð körfur, én eftir að
aflamagnskapphlaupið hófst,
varð meðallöndun. úr sömu
skipum 42 til 46 hundruð körf-
ur. Sölur skipanna hækkuðu —
gullæðið hófst.
Tekjur útgerðarmanna og
skipverja urðu ævintýralega
háar, allt slampaðist þetta ein-
hvern veginn af, skipin flutu
með ofurþungann vonum fram-
ar. —
Þá var það að framsýnir út-
gerðarmenn, að því er virðist
í samráði við skipstjórana og
án allra mótmæla annarra skip
verja, tóku að láta stækka
lestarúm skipanna, „stækka
þau“ eins og það var orðað.
Af lcolarúmunum var tekið í
fiskilest sem nam rúmi fyrir 5
—8 hundruð körfur af fiski.
tekið í fiskilest sem nam rúmi
fyrir 6—8 hundruð körfur af
fiski. Það verður að viðurkenn-
ast að þessar breytingar á skip-
unum hefðu verið til bóta, ef
rétt hefði verið á haldið. Hefði
verið skilið ef lir fremst í lestun-
um tómt rúm, sem svaraði því,
sem lestarnar voru færðar aftur,
hefðu skipin farið betur með
sama þunga og jafnvel heldur
meiri. Enda munu vera til skip-
stjórar, sem þannig haga hleðslu
skipa sinna eftir „stækkunina“.
En hitt er þó það venjulegasta
að hin stækkaða lest er fyllt til
hins ýtrasta, engin smuga eftir-
skilin ekki einu sinni „svelg-
steisinn“, þannig að ókleift er
að komast að dæluútbúnaðinum
ef með þarf og hann stíflast.
Úr 300 smálesta skipi er land-
að nú allt að 6 þúsund fcörfum
lætur alþingi bjóða sér slík
vinnubrögð? Er ekki virðing
þess nú þegar orðin nógu lítil
hjá þjóðinni, þó að það bæti
ekki gráu ofan á svart með
því að láta hin alvarlegu að-
vörunarorð og ráð ríkisstjórans
í skilnaðarmálinu sem vind um
eyru þjóta, eins og því máli er
nú komið í höndum þess?
ferðina. Ástand skipanna verður
þá á þessa leið: Lestin er að
verða eða orðin yfirfull af haus-
uðum, lítt ísuðum fiski, kola-
rúm eru að tæmast. Skipið „ligg-
ur því á nösunum11 ofhlaðið að
framan, en vanhlaðið að aftan.
aftur á skipinu er komin sívax-
andi „dekklest“, sem raskar
þyngdarhlutföllum skipsins og
gerir það mjög valt á kjölnum.
Til viðbótar við þetta er svo
brynvörnin á stjórnpallinum.
sem gerir nokkra , yfirvikt, en
sakar ekki á flestum skipum ef
iþau eru rétt hlaðin. Á síðunum
eru veiðarfærin mismunandi
vel uppbundin og stífla spúgötin
þegar skipið fyllir og torveldar
að sjórinn renni út aftur.
Þannig á sig komin verða svo
þessar vesalings gömlu en góðu
fleytur að mæta skammdegis-
vetrunum á endimörkum Norð-
ur-Atlantshafs og Norður-ís
hafs. Er nokkur furða þó hörmu-
lega takist til öðru hvoru, og
ætli að þurfi nokkra „Lón-
drangaröst“ til þess að ríða þann
ig ásigkomnum skipum að fullu?
Hver ber þa ábyrgðina á þessu
ástandi? Ég held að hæpið sé að
sakfella hér nokkurn sérstakan
aðila. Fáir trúa því að útgerðar
menn hefðu látið stækka lest-
arnar í fullri andstöðu við skip-
stjórana og skipshafnirnar og
því síður er líklegt að þeir víttu
skipstjórana fyrir það að koma
á skipunum hæfilega hlöðnum,
ORYGGISMÁL sjómanna
eru nú mjög rædd í blöð-
um bæjarins. í forustugrein
Vísis í gær um þessi mál er m.
a. komizt að orði á þessa leið:
„Þess hefir orðið vart, að sum-
ir menn líta svo á að hér sé um
of viðkvæmt mál að ræða, þannig
að æskilegast sé að blöðin gæti
alls hófs í umræðum um málið.
Vitanlega er það rétt að málið er
viðkvæmt, einkum ef menn skyldu
ætla, að blaðaskrifin miðuðust
fyrst og fremst við ákveðin til-
efni, en þá er rétt að lýsa því yfir
í eitt skipti fyrir öll, að svo er ekki
Hitt vakir einvörðugu fyrir blað-
inu að ræða málið almennt, á þeim
grundvelli annarsvegar hvað gera
megi fyrir aukið öryggi sjómanna,
en hinsvegar að gætt verði fyllstu
vöruvöndunar á útfluttum sjávar-
afurðum. Ekki alls fyrir löngu hafa
spunnizt umræður í brezkum blöð-
um út af innflutningi fisks til
Stóra-Bretlands, en þar hefir því
verið haldið fram að íslenzkir botn
vörpungar flyttu skemmdan fisk
til landsins og í rauninni óhæfan.
Vitanlega má segja sem svo, að
slíkar umræður hafi við engin
rök að styðjast, en í því felst eng-
, in trygging og þarf því málið
rannsóknar við, enda mun engum
reynast affarasælt til frambúðar
að byggja atvinnurekstur sinn og
afkomu á slíkum vöruflutningum.
Hver þau mistök, sem kunna að
verða í þessu efni geta stórskaðað
íslenzku þjóðina, ekki aðeins um
stund heldur til langframa. Því
varðar það miklu að hið opinbera
fylgist vel með því ^ð hve miklu
leyti ásakanir erlendra blaða kunni
að hafa við rök að styðjast og
hlutist jafnframt til um að úr
verði bætt, megi sök eða mistök
rekja til framleiðsluhátta hér við
land eða flutning milli landa.“
Anglýsingar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fjuir M. 7 að krtUL
SifiMÍ 4906.
ef allir skipstjórar gættu þess
að ofhlaða ekki. Hitt má vel
vera að útgerðarmönnum líki
ekki miður að taka við hinum
auknu aflasölum, sem af of-
hleðslunrii leliða, þegar þær
fást án alls áreksturs.
Skipstjórarnir gætu kippt
þessu í lag, en metnaður
þeirra og ofurkapp samfara
daufri félagshyggju verður þess
valdandi að þeir munu aldrei
óneyddir gera neitt til verulegra
úrbóta, hvorki sem einstakling
ar eða félagar í stéttarfélögum
sínum, sem væri þó ef til vill
eðlilegasta lausnin. En þá hinir
skipverjarnir ? Hafa þeir ékkert
til þessa máls áð leggja? Rétt-
arfarsleg staða undirmanna á
skipum er sú, að varla er þeim
kleift að taka ráðin af skipstjór
anum á meðan skipið er í hafi,
þó að hann sé að fremja hæpinn,
verknað eða jafnvel lagabrot.
En rétt eiga undirmenn jafnan
Framhald á 6. síðu.
[ I Þjóðviljanum ræðir Jóhann
J. E. Kúld þetta sama mál. Hon
um farast orð m. a. sem hér
segir:
„Fyrir þessa styrjöld höfum við
íslendingar ekki náð þeim árangri
á sviði öryggismálanna á hafinu
sem aukin tækni síðustu ára hefði
verið með felldu á þessu sviði.
Dánartala drukknaðara manna var
hlutfallslega mikið hærri hér en
hjá frannþjóðum okkar er sams
konar útgerð stunda.
Hver er orsökin? spyrja menn.
Eg hygg að þrjár meginorsakir
liggi til grundvallar þessum slæma
árangri.
í fyrsta lagi hefir viðhald og
endurnýjun skipastólsins sjálfs
ekki haldizt í hendur við bætt
öryggistæki skipanna.
í öðru lagi hafa sum af skipum
landsmanna aldrei fullnægt þeim
kröfum, sem gera verður til styrk-
leika þeirra skipa, sem héðan eiga
að stunda veiðar að vetrinum. Því
veður eru hörð og sjólag oft óvenju
slæmt á íslandsmiðum.
Þriðja orsökin er sú, að í hinni
geigvænlegu, hörðu sjósókn okkar
hefir oft gætt meira kapps en for-
sjár.
Er ekki tími til kominn fyrir
hið opinbera að grípa hér röggsam
lega í taumana? Þið munið máske
segja, að ekki sé sannað að mann-
tjón hafi orðið af þessum orsök-
um. Eg veit að það er erfitt að
leggja fram þarna beinar sannan-
ir. En er ekki margt sem bendis á,
að slysaorsök hafi verið ofhleðsla
þegar skipin hvert af öðru hverfa
í djúpið, skammt frá landi þar
sem sjólag er sérstaklega hættu-
legt og ekkert rekur úr þessum
skipum?
Frfc. á 7. stöu.
einn togaraskipstjórinn upp- \ af fiski. Auk aflans í lestum, er
götvaði nú alveg nýlega, orðið ' svo lýsið geymt í fötum aftur
þeim að grandi. Ekki er það á skipinu. Þegar mikið aflaat
síðartalda þó líklegt. ) er það mikill þungi, sem þann-
Fyrir stríð var mjög mis- j ig bætist á skipið ofan þilfars,
jafnt verð á fiskitegundum á 1 jafnóðum og kolin í kolarúmun-
hinum erlenda ísfiskmarkaði. I um þverra þegar líður á veiði-