Alþýðublaðið - 27.01.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Fimmtudagur 27. janúar 1944»
fU|rí|ðttblaMð
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 49.02.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Aðalatriði og
aukaátriði.
FRÁ því var skýrt í Morg-
unblaðinu í gær, að Bjarni
Benediktsson hafi sagt á Varð-
arfundinum um skilnaðarmálið
í fyrrakvöld, að „sumir væru
að reyna að vefja aukaatriðum
inn í þetta einfalda mál“ til
þess að tefja það.
í tilefni af þessum ummæl-
um hraðskilnaðarpostulans væri
ef til vill ekki úr vegi að at-
huga, hvað eru aðalatriði og
hvað aukaatriði í'skilnaðarmál-
inu.
í>'- l . *
Frá 1918 og allt fram á síð-
ustu ár má segja, að þjóðin
hafi verið alveg einhuga um
þetta mál.
Hún var ráðin í því að skilja
að fullu og öllu við Dani og
nota sér í því skyni þann rétt
sinn, sem viðurkenndur var í
sambandslögunum.
Og enn er þjóðin jafn ein-
huga um að skilja við Dani.
En í stað þess, að áður voru
allir sammála um, að gera það
á löglegan hátt, samkvæmt
sambandslögunum, er nú kom-
inn upp ágreiningur um það,
hvaða aðferðir skuli hafðar við
skilnaðinn.
Hinir svokölluðu hraðskiln-
aðarmenn vilja ekki lengur
fara hina löglegu, samningsá-
kvörðuðu leið í málinu; þeir
vilja ekki bíða þar til skilnað-
urinn er okkur löglega heimill
samkvæmt sambandslögunum,
þó að ekki séu nema nokkrir
mánuðir þangað til; og þeir
vilja heldur ekki fylgja upp-
sagnarákvæðum sambandslag-
anna við þjóðaratkvæðagreiðsl-
una um skilnaðinn.
Með þessari stefnubreytingu
hafa hraðskilnaðarmenn rofið
þjóðareininguna um skilnaðar-
málið. Hinir —• lögsfcilnaðar-
mennirnir — hafa ekki fundið
upp á neinu nýju til að skapa
ágreining um málið; þeir halda
aðeins fast við þá yfirlýstu
síefnu þjóðarinnar allt frá 1918,
að neyta, þegar þar að kemur,
lagalegs, samningsbundins rétt-
ar síns til skilnaðarins, sam-
kvæmt sambandslögunum.
*
Og nú, þegar þetta er orðið
Ijóst, geta menn séð, hverjir
það eru, sem eru ,,að reyna að
vefjá aukaatriðum inn í þetta
einfalda mál“, eins og Bjarni
Benediktsson á að hafa komizt
að orði.
Frá 1918 og allt fram á síð-
ustu ár hefir öll þjóðin talið
það aðalatriðí skilnaðarmálsins,
að hún stæði einhuga um
það á grundvelli sam-
bandslaganna. En nú
vilja hraðskilnaðarmenn ekki
lengur viðurkenna, að þetta sé
neitt aðalatriði; það á nú þvert
á móti allt í einu að vera orðið
aðalatriðið, að skilnaðurinn sé
fíamkvæmdur áður en hann er
heimill - samkvæmt sambands-
lögunum og án þess að fylgt sé
uppsagnarákvæðum þeirra! Eða
hvernig á annars að skilja of-
stopa hraðskilnaðarliðsins í
sambandi við þetta atriði?
Það, en ekki lögskilnaðar-
Ármann Halldórsson :
Skólamál á Englandi.
UM ÞESSAR MUNDIR eru
uppeldismál mjög til um-
ræðu á Englandi eins og í lok
fyrri heimsstyrjaldar. í enska
þinginu hefir stjórnin lagt fram
tillögur um endurskipun skóla-
mála. Hafa þessar tillögur vak-
ið mikla athygli. Er ætlun mín
að gera nokkura grein fyrir
þeim, en áður en ég lýsi sjálf-
um tillögunum, mun ég gera
stutta grein fyrir skipun enskr-a
skólamála, einkum alþýðufræðsl
unnar, sögu hennar og ýmsum
atriðum, sem ég get hugsað
mér, að áhugafólk um skólamál
hefði gaman af að kynnast, og
til skýringar gætu orðið tillög-
unum. Því miður verð ég að
fara eingöngu eftir bóklegum
og munnlegum heimildum, þar
sem ég hefi ekki átt þess kost
að kynna mér enska skóla af
eiginni raun.
Englendingar urðu seinni til
en ýmsar meginlandsþjóðir að
koma á hjá sér almennri
fræðslu. T. d. var skólaskylda
leidd í lög í ýmsum hlutum
Þýzkalands þegar á 17. öld, en
það var ekki fyrr en á 19. öld,
að vakna tók áhugi manna á
Englandi á uppfræðslu almenn-
ings, svo að kvæði verulega að.
Það voru hvorki ríki né bæjar-
félög, sem höfðu forgöngu um
þessi mál í upphafi, heldur á-
hugafólk, svipað og hér hefir átt
sér stað um stofnun dagheim-
ila. Mest kvað þó að kirkjunnar
mönnum, en ýmsir fleiri létu
til sín taka. Þetta var á tímum
iðnbyltingarinnar, þegar mörg
félagsleg vandamál urðu aðkall
andi. Kröfur gerðust háværar
um mannúðlegri meðferð á
börnum og konum við störf í
verksmiðjunum um endurbæt-
ur á fangelsum og fleira. Þró-
unarsaga skólamála í lýðræðis-
löndum er yfirleitt samtvinnuð
þróunarsögu félagsmála og
mannréttinda. Hún er saga um
vaxandi virðingu fyrir mann-
inum.
Árið 1833 er fyrsta skipti
veitt fé til alþýðufræðslu á
enskum fjárlögum. Það voru
20 þús. sterlingspund „sem
hjálparfé til að reisa skólahús
handa hinum fátækari stéttum.
Stóra-Bretlands“, eins og kom-
izt var að orði. Átti það að vera
árlegur styrkur. Ári áður hafði
hinn almenni kosningarréttur
verið rýmkaður nokfcuð. — Á
árunum frá 1833 til 1870 verða
litlar breytingar á afskiptum
ríkisvaldsins af þessum málum
aðrar en þær, að styrkurinn er
hækkaður jafnt og þétt og fleiri
og fleiri skólahús eru reist. Ár-
ið 1867 er kosningarréttur enn
rýmkaður. Þá hlaut þann rétt
fjöldi manna, sem voru bæði
ólæsir og óskrifandi. Það var
augljóst mál, að lýðræði, jafn-
vel þótt mjög takmarkað væri,
fékk ekki staðizt án almennrar
uppfræðslu. Það gat verið
hættulegur leikur. „Við yerðum
að uppfræða húsbændur okk-
ar“, varð almennt viðkvæði í
brezka þinginu. Fræðslulög
voru sett 1870. Almennri skóla-
skyldu var þó ekki komið á
fyrr en 10 árum síðar. En það
skyldi tryggt, að öllum börnum
gæfist kostur á tilsögn í lestri,
reiknin^i og skrift. Ríkið skyldi
fylla í þau skörð, sem eftir voru
skilin af sjálfboðaliðunum. Skip
aðar voru skólanefndir og þeim
fengin fjárráð til þess að reisa
skóla, þar sem þeir voru ekki
fyrir. Talið er, að innan fárra
ára hafi verið til skólahús handa
öllum börnum í 1 andinu, en
allmikil brögð þóttu að því, að
foreldrar sendu ekki börn sín
í skóla. Þess vegna var skóla-
skylda leidd í lög.
Ærið þóttu skólar þessir ó-
fullkomnir. Þar var lítið sem
ekkert kennt nema lestur, skr.ift
og reikningur. Dæmi voru til
þess, að 100 börn væru saman í
deild. Og má nærri geta, að
erfitt hefir verið að ná miklum
árangri, en kennurum voru
greidd laun eftir frammistöðu
barnanna. Leiddi það til þess,
að kennarar miðuðu kennsluna
sem mest við prófin. Vandasamt
var að vinna skipulegt starf í
svo stórum deildum og freistuð-
ust kennarar oft til að beita
mjög hörðu við börnin, svo að
fullkomið mannúðarleysi mátti
heita.
Árið 1902 voru sett ný
fræðslulög. Var þar reynt að
bæta úr ýmsum hinum verstu
annmörkum, sem hér hafa ver-
ið nefndir. Að öðru leyti voru
höfuðatriði þeirra þau: í fyrsta
lagi voru skólanefndir lagðar
niður, en í þeirra stað sett
fræðsluráð (Local Education
Authorities), er nánar verður
lýst, í öðru lagi var fé veitt til
stofnunar framhaldsskólum, og
í þriðja lagi var einkaskólunum
veittur styrkur og fræðsluráð-
unum fenginn réttur til afskipta
af þeim.
Skólanefndirnar þóttu gefast
illa. Reyndist ókleift að fá til
þessa starfs nægilega margt
fólk, sem hefði skilning og á-
huga á skólamálum. Hver sýsla
(county) var gerð að fræðsluhér
aði og auk þess hver hinna
stærri borga.. Stjórn skólamál-
anna var sameinuð sýslu- og
bæjarstjórnum, en með raun-
verulega stjórn í umboði þeirra
fer fræðslumálastjóri, sem hef-
ir sér við hönd tvo 'aðstoðar-
fræðslumálastjóra í öllum hin-
um stærri fræðsluhéruðum,
annan fyrir barnaskólana, en
hinn fyrir framhaldsskólana auk
eftirlitsmanna eða námsstjóra,
sem ferðast í sífellu milli skól-
anna, fylgjast með störfum
þeirra, gagnrýna og gefa leið-
beiningar. Fræðsluráðin hafa í
höndum sér fjármál skólanna.
— Tiltekin upphæð er veitt
bæði frá sýslu eða borg annars
vegar og ríki hins vegar. Ríkið
greiðir röskan helhiing. Fræðslu
ráðin hafa allan ráðstöfunar-
rétt á fénu. Þó eru kennaralaun
auðvitað bundin föstum taxta.
Ofar fræðsluráðunum ster.d-
ur fræðsiumálastjórnin (Board
of Education) í London. Forseti
hennar er kennslumálaráðherr-
ann og ritari einn þingmanna.
Við hlið þeirra starfar svo fjöldi
sérfróðra manna um uppeldis-
mál. Fræðslumálastjórnin hefir
ekki bein afskipti af skólahald-
inu. Hlutverk hennar er að
j marka hina almennu stefnu, er
j fylgja skal. í því skyni hefir
( hún látið semja rit í hundraða-
tali, þar sem tekin eru til með-
ferðar öll hugsanleg efni, er
uppeldismál varða. Eru rit
þessi síðan send skólunum og
ætlazt til, að þeim ráðum sé
fylgt, er þar eru gefin. Eru
mörg þessara rita stórmerk. —
Á vegum fræðslumálastjórnar-
innar starfa oft nefndir, er hafa
það hlutverlc að gera tillögur
um endurbætur í skólamálum.
Frægust slíkra nefrida er Ha-
dow-nefndin, er starfaði fullan
áratug fyrir og eftir 1930. Verð-
ur nánar vikið að niðurstöðum
hennar síðar.
í næstu grein verður skóla-
kerfinu enska lýst og hlutverki
hvers stigs innan þess, eins og
það -virðist skilið af Hadow-
nefndinni, en að tillögum henn-
ar var það endurskipulagt á ár-
unum 1926—’36.
Sfyrfcjum úttilufað
fil myndlidarmanna.
EFND sú, er myndlistar-
menn kusu úr sínum hópi
til að úthluta fé því, sem menta
málaráð veitti þeim, hefir nú
lokið við úthlutun fjárins. í
nefndinni áttu sæti þeir 'Jón
Þorleifsson, . Finnur . Jónsson,
Ríkarður . Jónsson, . Þorvaldur
Skúlason og Jóhann Briem.
Nefndin skipti fénu milli
myndlistarmanna sem hér seg-
ir:
Kr, 3000.00.
Ásgrímur Jónsson, Ásmund-
ur Sveinsson. Jóhannes Kjarval
Jón Stefánsson og Ríkarður
Jónsson.
Kr. 1800.00. .
Finnur Jónsson, Guðmundur
Einarsson, Gunnlaugur Blöndal
Mýsinpr,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrir M. 7 að kvðldi.
Símf 4906.
Jón Þorleifsson og Kristín Jóns-
dóttir.
Kr. 1200.00.
Gunnlaugur Scheving, Jón
Engilberts, Magnús Á. Árnason,
Snorri Arinbjarnar, Svehm
Þórarinsson og Þorvaldur-
Skúlason.
Kr. 900.00.
Kristinn Pétursson.
Kr. 400.00.
Guðmundur Kristinsson.
Leiðrétting.
í fréttinni um hinar fyrirhuguðu-
framkvæmdir á Akureyri, nýja
dráttarbraut, bátakví og kola-
bryggju, í blaðinu í gær, hefir mis-
prentast nafn verkfræðingsins, sem
hefir undirbúning þessara fram-
kvæmda með höndum. í fréttinni
stóð Finnbogi Rútur Valdemarsson
en átti vitanlega að vera Finnbogi
Rútur Þorvaldsson,, hinn lands-
kunni hafnarverkfræðingur.
menn, hefir „vafið aukaatrið-
um inn í þetta einfalda mál“!
Því að það er ekkert unnið við
það fyrir þjóð okkar, þótt skiln-
aðurinn yrði framkvæmdur fá-
um mánuðuum fyrr en síðar,
eða á annan hátt í berhöggi við
sambandslögin. Kinsvegar ætti
hún það á hættu, að slík fram-
kvæmd skilnaðarins leiddi til
hinna alvarlegustu eftirmála
fyrir hana og yrði áliti hennar
og sæmd út á við til varanlegs
hnekkis.
DAGUR, blað Framsóknar-
flokksins á Akureyri, ger-
ir dýrtíðina og hin töpuðu tæki-
færi til þess að tryggja fram-
tíð atvinnuveganna með stríðs-
gróðanum að umtalsefni í aðal-
ritstjórnargrein 20. þ. m. Þar
segir:
,,Á fyrstu árum yfirstandandi
heimsstyrjaldar gafst íslenzku
þjóðinni stórfellt tækifæri til þess
að koma atvinnuvegum sínum —
og þar með grundvellinum undir
fjárhagslegri og menningarlegri
afkomu allra þegnanna um langan
aldur — í vænlegt og öruggt horf.
Þetta var fyrst og fremst hægt að
gera með tvennu móti: Verðlagi
í landinu varð að halda niðri með
öflugrim ráðstiöfunum á borð við
það, sem bezt þekktist með öðrum
þjóðum í þeim efnum. Og í annan
stað var lífsnauðsyn, að þjóðfélag-
ið tæki í sínar vörzlur bróður-
partinn af stríðsgróðanum, til þess
síðar- að efla atvinnulífið, auka
skipastólinn, rækta landið, reisa
verksmiðjur og orkuver. Til þess
að þetta gæti tekizt, var höfuð-
nauðsyn, að pólitískur friður héld-
ist í landinu og sterk og einhuga
stjórn sæti hér við stýrið ófriðinn
út.“
Þetta er vissulega viturlega
mælt, og munu margir vilja
skrifa undir það. En svo slær
út í fyrir Degi. Hann segir:
„Framsóknarflokknum var þetta
þegar ljóst, og hann lagði fram
sínar tillögur í samræmi við það.
Og hann ætlaðist til þess, að aðrir
flokkar tækju höndum saman við
hann að koma þeim í framkvæmd
og leiðrétta þær og endurskoða,
jafnóðum og reynslan leiddi í ljós,.
að þær þyrfti breytinga með að‘
einhverju leyti. Því miður varð
ekki þessi raunin á: Svokallaðir
leiðtogar verkalýðsins kepptust:
þegar frá upphafi við að brjóta
niður liverja hindrun, sem reynt
var að leggja í götu sívaxandi
dýrtíðar — með þeim afleiðingum^
að við búum nú, að góðærinú
entu, við þá ægilegustu dýrtíð,
sem þekkist í sögu þjóðarinnar
frá öndverðu. Og atvinnuvegirnir
eru því nær komnir í þrot af sömu
ástæðu og alls ólíklegir til þess a5
standast samkeppnina á heims-
markaðinum við aðrar þjóðir, sen»
haldið hafa dýrtíð og framleiðslu-
kostnaði í skefjum hjá sér.“
Jú, Framsóknarílokkurinm
gerði sér þetta þegar Íjóst, eða
hitt þó heldur í upphafi styrj-
aldarinnar! Eða finnst Degi
ekki, að það hafi vérið viturleg
ráðstöfun til þess að halda
niðri verðlaginu í landinu, þeg-
ar þingmenn og ráðherrar Fram
sóknarflokksins fengu með
brögðum verðlag landbúnaðar-
afurða tekið út úr gengislög-
unum haustið 1939 og rifið úr
þeim tengslum, sem það hafði
þar verið sett í við kaupgjald-
ið? Og heldur hann ekki að það
hafi verið heppilegar dýrtíðar-
ráðstafanir, að sprengja kjöt- og
mjólkurverðið upp um 70% á
sama tíma og kaupgjaldið
hafi mest hækkað um 27 %?
Þetta ætti Dagur að rifja upp
áður en hann skrifar fleiri lof-
greinar um Framsóknarflokk-
inn og níðgreinar um verka-
menn í sambandi við dýrtíðar-
málin. j