Alþýðublaðið - 01.02.1944, Qupperneq 6

6
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Þriðjudagur 1. febrúar 1944.
Happdrætfi Háskóla íslands.
Sala happdrættismi$a er hafin
Vinningar 6000 - aukavinningar 29
Samtals 2.100.000 krónur
Verð hlutamiða: 1/1 12 kr. — /2 6 kr. - /4 3 kr. á mánuði.
Umboðsmenn í Reykjavík:
Anna Ásmundsdóttir og Guðrón Björnsdóttir, Suðurgötu 22.
S|mi 4380.
Dagbjartur Sigurðsson, Verzlunin Höfn, Vesturg. 12. Sími 2414.
Einar Eyjólfsson kaupm., Týsgötu 1. Sími 3586.
Elís Jónsson kaupm., Kirkjuteig 5. Sími 4970.
Helgi Sívertsen, Austurstræti 12. Sími 3582.
Jörgen J. Hansen yngri, Laufásvegi 61. Sími 3484.
Maren Pétursdóttir, Verzlunin Happó, Laugavegi 66. Sínii 4010.
Olga Jónsson, 'KI,apparstíg 17. Sími 2533.
Stefán A. Pálsson & Ármann, Varðarhúsinu. Sími 3244.
í Hafnarfirði:
Valdimar Long. Sími 9288.
Verzlun Þervalds Bjarnasonar. Sími 9310.
Kynnið yður ákvœðin um skattfrelsi vinninganna.
!
HVAÐ SEGJA HDN BLÖÐINT
Frh. af 4. síðu.
ótrauður fyrsta lagið. Hins vegar
er ég sannfærður um, að „kjölfest-
unni“ í þjóðarskútunni, þ. e. al-
þingi — eins og það nú er skipað
— er nokkuð ábótavant, þar log-
ar a.llt í ósamlyndi og flokkaof-
stæki, og margir munu þeir vera
fleiri en ég, sem kvíða því, að
naumast muni þess að vænta, að
því (þ. e. þessu þingi) muni, innan
um allt ofstækið og valdabröltið,
takast að ganga svo frá stjórnar-
skrá lýðveldisins, að hættulaust
sé fyrir alda og óborna. Þeir eru
áreiðanlega fleiri en 14, já, mörg-
um sinnum fleiri en 270, sem vilja,
að varlega sé farið í lýðyeldismál-
inu, og þeir eru áreiðanlega eins
góðir íslendingar, sem hinir, hrað-
skilnaðarmennirnir svo nefndu,
þótt þeir hafi óbeit á óðagotinu,
sem vitanlega er alveg þarflaust,
og á „sIagorðunum“, sem eru
mjög óheppileg. Það þarf að finna
samkomulagsleið, sem allir geta
verið einhuga um, og hið síðasta
í málinu þarf að vera „bróðurlegt
orð“.
Þetta er vel mælt og vitur-
lega af hinum gamalreynda sjó-
manni. En hvort skyldu hinir
pólitísku landkrabbar hrað-
skilnaðarljðsins skilja aðvörun-
arorð hans?
flmoTaobeoð Hj6ð-
erni bennar.
IALÞÝÐUBLAÐINU birt-
ist nýlega grein um kvik-
myndina „Lajla“, og er þar sagt
frá leikkonunni Aino Taube.
Virðist greinarhöfundur, er
nefnir sig G.S., líta svo á, að
Aino Taube sé finnsk að ætt.
Veit ég ekki, hvaðan honum sé
runnin sú fregn, en alröng er
hún, hvaðan sem hún kemur.
Að vísu er nafnið Aino í
þeirri mynd, sem tíðkast á
austsaenskum mállýzkum, m.
a. í Finnlandi, annars heitir það
Aina í Svíþjóð. Hliðstætt dæmi
er María, sem verður að Marjo
í sömu mállýzkunum. En nafn-
ið mun líka vera það einasta,
sem ,,finnskt“ er hjá Aino
Taube. Hún er sem sé dóttir
þeirra hjónanna Matthíasar
(,,Mattis“) Taube leikara og
Ellu Ekman-Hansen, en hún var
dönsk að ætt. Annars eru þeir
Matthías Taube og Evert
Taube, hinn frægi vísnasöngv-
ari, bræðrasynir.
Enda þótt föðurætt Aino
Taube hafi um alllangt skeið
átt heima í Norður-Svíþjóð, í
Torneádalnum, þar sem einnig
búa margir Finnar, er tala
finnsku, er þó Taube-ættin eng-
an veginn finnsk. Hún er á vor-
um dögum talin sænsk, en er
þó aðflutt, þar sem hún kom
til Svíþjóðar frá Odencat í
Líflandi og rekur upphaf sitt
til hinna fornu þýzku „her-
meistara“ þar. Varð ættin gerð
að sænðkri aðalsætt og inn-
skrifuð á „Riddarahúsinu“ í
Stockhólmi þegar árið 1668.
Hefir ætt þessi verið afar kyn-
sæl, og eru nú til af henni fjór-
ar sérstakar kvíslar í Svíþjóð,
en á ólíkum stigum aðalstign-
ar, tvær þeirra eiga greifatign,
ein ,,fríherra“tign, en sú
fjórða er talin með „lág-aðli“,
eins og öll ættin upphaflega.
Aino Taube tilheyrir yngri
grein hinnar upprunalegu „lág“
aðalsættar.
I
Vil ég í þessu sambandi leyfa
mér að benda á það, að nafnið
Taube sé ekki borið fram eins
og þýzka orðið ,,Taube“ (tábi),
enda þótt um sama orðið sé að
ræða, heldur á að bera það
fram sem franskt væri og eins-
atkvæðisorð: (tob). Sé þetta
sagt þeim til fróðleiks, sem
vilja vita hið rétta í hvcrju
máli, hversu lítilfj örlegt sem
það muni þykja. En þó er ef til
vill ekki allskostar þýðingar-
laust, hvaða þjóðerni frægir
listamenn eru látnir hafa í frá-
sögnum, sem koma íyrir al-
mennings sjónir.
Anna Z. Osterrnan.
30 ára starfsafmæli.
Ólafur Þorleifsson.
OLAFUR ÞORLEIFSSON,
hinn vinsæli afgreiðslu-
maður hjá h/f. Pípuverksmiðj-
an, á í dag þetta sjaldgæfa
starfsafmæli
Flestir byggingamenn þessa
bæjar, eldri sem yngri, þekkja
Ólaf Þorleifsson, og bera til
hans hlýhug vegna prúð-
mennsku hans, lipurðar og sam
vizkusemi í starfi sínu.
Þó að Ólafur sé með sjald-
gæfum, maður starfs- og iðju-
semi, gefur hann sér þó jafnan
tíma til vinsamlegra leiðbein-
inga og fyrirgreiðslu, hvort
heldur að við hittum hann að
máli við starf sitt í Pípuverk-
smiðjunni, eða á sumarkvöld-
um í hinum fagra trjá- og
blómagarði, sem hann hefir
skapað við hús sitt, á Grettis-
götu 61.
Hjá starfsfélögum sínum, sem
nú eru margir orðnir, hefir
Ólafur alltaf átt frábærum vin-
sældum að fagna.
Ekki er það heldur að efa, að
hann á sinn drjúga þátt í áliti
og gengi þess fyrirtækis, sem
hann hefir helgað svo veruleg-
an hluta æfidaga sinna, en
sem stofnað var fyrir 40 árum
af einum mikilhæfasta manni
þessa bæjar. X. .
Eldgos og jarðskfálftar
Frh. af 5. siðu.
var þetta svæði skógi vaxinn
dalur norðvestur af Katmai. Við
gosið fylltist dalurinn of gos-
sandi, sem talinn var vera ein
teningsmíla í rúmmál og vega
um það bil sjö þúsund milljón
tonn. Að því er virðist, var
mikil sprunga undir dalnum og
um hana streymdi mikið hraun-
flóð og lofttegundir. Loftið leit-
aði í gegnum hið sendna yfir-
borð dalsins og myndaði þús-
undir of holum. Upp úr þessum
holum streymir gosloftið, sem
gefið hefir dalnum nafn sitt.
Enn önnur tegund eldfjalla
eru hinar svokölluðu dyngjur,
og er Mauna Loa á Hawaii ef
til vill þekktust þeirra. Dr. G.
W. Tyrrell segir: „Mauna Loa
er vafalaust mesta eldfjall
heimsins. Hún rís fjögur þús-
und og fimm hundruð metra
yfir hafflöt og aflíðandi hlíðar
hennar ná niður á hafsbotn,
sem er fimm þúsund metra und-
ir yfirborði sjávar. Og þar eð
fjallið er óefað byggt á þeim
grunni, ]oá er raunveruleg hæð
þess svipuð og Mt. Everest . . .
og rúmmál þess er langtum
meira en rúmmál Mt. Everest“.
Gígurinn í Mauna Loa, sem er
einkennandi fyrir þessa gerð eld
fjalla, er ekki trektmyndaður,
heldur er hann feikna mikil
hraunskál með lóðréttum börm
um. Þegar Mauna Loa gýs, þeyt
ist strókur af bráðinni hraun-
leðju upp úr gígnum og nær
stundum yfir 300 metra hæð.
Stundum yfirfyllist gígurinn og
vellandi hraunleðja rennur nið-
ur hlíðarnar.
Ekki má gleyma stærsta eld-
gosi, sem skeð hefir í sögu
mannkynsins, en það er
Krakatá-gosið 27. ágúst 1883.
Krakatá liggur í sundinu milli
Java og Sumatra og þegar
hún gaus, setti hún á einn eða
annan hátt merki sitt á hverja
einustu af hinum eitt hundrað
nítíu og sjö milljónum fermíl-
um lands og sjávar. Nokkrum
vikum fyrir gosið sáust merki
þess, Krakatá var komin á
kreik. Gufa steig upp úr gígn-
um, sprengingar heyrðust 1
hundrað mílna "fjarlægð og í
Batavía á Java skulfu rúður í
gluggum öðru hvoru. Brenni-
steinsfýlan fannst í margra
mílna f jarlægð. Kvöldið áður en
hið mikla gos skeði, hvíldi
Krakatá sig. Undanfarandi gos
virðast hafa opnað sprungur,
sem sjórinn streymdi um inn í
gíginn og deyfði eldinn í
Krakatá í nokkrar klukkustund
ir. fivo var það snemma morg-
uns hinn 27. ágúst, að gífurleg
sprenging varð og um klukku-
stund síðar önnur.
Ef til vill hafa þessar spreng-
ingar valdið neðansjávarsprung
um. Hvað sem um það er, þá
varð enn á ný nokkurra klukku-
stunda hlé, en klukkan tuttugu
mínútur yfir 10 um morguninn
skeði ægilegasta sprenging í
sögu mannkynsins. Samfara
ægilegum hávaða og ógnum,
sem hristu alla jörðina, þeytt-
ist heil teningsmíla af moluð-
um klettum 17 mílur í loft upp.
Ge.ysileg flóðbylgja, sem æddi
um hafið með 35Ó mílna hraða
á klukkustund, eyðilagði strand
lengju, svo .hundruðum mílna
skipti, og hennar varð vart um
allt Kyrrahafið. Flóðbylgjan
hreif með sér hollenzkt her-
skip, sem lá við Sumatra og
bar það f jórar mílur á land upp.
- Samtals þurrkaði flóðbylgjan
út 163 þorp, eyðilagði 5000 skip
og drap 36000 manns.
Loftbylgjan þeytti um hús-
um í Batavía, í næstum hundr-
að mílna fjarlægð, hafði áhrif
á loftvogir í New York, 12000
mílur frá Krakatá, og fór þrí-
vegis umhverfis jörðina, áður
en afl hennar var að fullu þrot-
ið. Um hávaðann er það að
segja, að áætlað hefir verið, að
þó allar sprengikúlur og allt
það sprengiefni, sem notað var
í heimsstyrjöldinni fyrri, hefði.
sprungið samtímis, mundl
hávaðinn hafa orðið aðeins
helmingur af ósköpunum við
Krakatá.
Hávaðinn af sprengingunni
var ærandi á Java, Sumatra
og Borneo. Á Celebes, í næst-
um þúsund mílna fjarlægð, var
hávaðinn svo mikill, að tvö skip
voru send í njósnaferð. Á
Rodriguez, 3000 mílur frá
Krakatá, gaf lögreglustjárinm
svohljóðandi skýrslu: „Fjarlæg
skothríð úr stórum fallbyssum.
Heyrist úr austurátt“. Það hef-
ir tekið hljóðbylgjuna fjórar
klukkustundir að berast tiL
hans.
Ein áhrifin af þessari ægilegu
sprertgingú sáust árum saman í
hinum undarlega kvöldroða,
sem átti rót sína að rekja tií
skýja af gosdufti, sem fór átta
umferðir kringum hnöttinn, svo-
vart yrði við. Að lokum lenti
þetta duft um allan heim.
Dæmalanst plagg.
Frh. af 4. síðu.
sem fyrir ríkisstjóra karni' að'
vaka. En einnig í þessu efni
lætur nefndin sér nægja get-
gátur og útúrsnúninga.
IV.
Hversvegna er þessum mönn-
um það óbærileg hugsun að fá
að heyra rödd þjóðarinnar áð-
ur en málið verði endanlega af-
greitt? Það vantar þó ekki að
sumir þessara manna vilji
skreyta sig með hugsjónum
lýðræðisins við hátíðleg tæki-
færi. Er það máske vegna þess
að trúin á málstaðinn sé ekki
sem bezt, ef andstæðingamdr'
fengju tækifæri til að koma’
skoðunum sínum á framfæri?
Til þessa gætu bent hinar
ýmsu kúgunartilraunir þessarar
samfylkingar_og einokun þeirra
á ríkisútvarpinu.
Trú áróðursnefndarinnar á
lýðræðið kemur fram á átakan-
legan hátt í s'kjali þeirra, svo
ekki verður betur á kosið.
Þessir menn, sem tala fyrir
munn þriggja stærstu flokk-
anna á alþingi, sem setja ætti
kosningareglur til þjóðfundar-
ins, komast að þeirri niðurstöðu
að svo kynni að takast til um
kosningareglurnar, sem þeir
ættu sjálfir að setja, að þær
yrðu þannig, „áð fulltrúar al-
gers minni hluta landsmanna
réðu úrslitum á slíkum fundi.“
Er þetta ekki dásamleg sjálfs
lýsing?
Þannig er svar „lýðveldis-
nefndarinnar“ til ríkisstjórans:
rangfærslur, staðleysur, útúr-
snúningar og hugsanavillur.
Hvaða skoðanir, sem menn
kunna að hafa á tillögu ríkis-
stjórans um þjóðfund og fyrir-
komulag það, sem hann stingur
upp á í einstökum atriðum, þá
verður að mótmæla alvarlega
þeim vinnubrögðum, sem hér
hafa verið viðhöfð. Svar áróð-
ursnefndarinnar er langt fyrir
neðan allt velsæmi. Það er
vottur um svo skefjalaust of-
stæki og óbilgirni að það hlýt-
ur að vekja undrun og óbeit
hjá hverjum hugsandi manni.
Eru ráðamenn þjóðarinnar virki
lega svo djúpt sokknir, hljóta
menn að spyrja, að þeir láti
ofstækisfulla angurgapa nota sig
til slíkra óhæfuverka eins og
áróðursbréfið er? Því væntan-
leea hefðu ýmsir þessara manna
viljað viðhafa önnur vinnu-
brögð, ef þeir hefðu mátt
ráða fyrir offorsi hinna. Því
verður tæplega trúað. En
hverju er við að búast, þar sem
kommúnistar og Bjarni borgar-
stjóri slá taktinn? Er ekki tími
til kominn að þjóðin fái að láta
til sín heyra um vinnubrögð
þessarar samfylkingar? Er ekki
bráðum þolinmæði hennar á
þrotum?