Alþýðublaðið - 20.02.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞTOiiBLAÐIB
Sunnndagur 20. febrúar 1944
Benedikt S. Grondal:
.........
Merkur vestuMslenzkur
fræðimaður og rithöfundur.
Ctgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Rltstjóri: Stefán Pétnrsson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð 1 lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Hvað hafa þeir
lagt tli ?
OMMÚNISTABLAÐIÐ
hrópar í gær upp um það
að Alþýðuflokkurinn haldi uppi
skemmdarstarfi í öryggismál-
um sjómannastéttarinnar.
Þetta er svona álíka vís-
dómur, eins og þegar Magnús
Jónsson guðfræðiprófessor rit-
aði grein sína í Lesbók Morg-
unblaðsins, um „Sigurjónsk-
una“. Þessi fullyrðing blaðs
kommúnista er annars mjög
lærdómsrík og sýnir betur enn
flest annað, af bvílíku alvöru-
leysi kommúnistar skrifa um
hagsmunamál alþýðunnar í
landinu. Ástæðan fyrir þessu
haturþrungna fleipri blaðsins,
er engin önnur en sú, að Komm
únistaflokkurinn nýtur einskis
trausts meðal sjómannastéttar-
ínnar, að hann hefur ekkert
nýtilegt lagt fram í umræðum
þeim, sem undanfarið hafa far-
ið fram um öryggismálin, og að
hann veit það, að það litla, sem
hann hefur lagt til þeirra mála,
hefur yakið hlátur — og þó
jafnframt meðaumkun.
Það er öllum ljóst, að Alþýðu
flokkurinn hefur lagt mest og
bezt til öryggismála sjómanna-
stéttarinnar, og allt hið bezta,
sem horft hefur til framfara
í þeim málum, síðustu 15 árin,
hefur verið gert fyrir óbein og
bein áhrif Alþýðuflokksins og
sjómannasamtakanna.
Þar hafa kommúnistar ekkert
lagt til málanna, nema hróp og
köll.
Tvö atvik, sem gerzt hafa ný-
lega, gefa nokkra hugmynd um
afstöðu kommúnista til sjó-
mannanna.
Nýlega gerðu sjómannafélög-
in samninga við útgerðarmenn,
á vélbátum og skipum, sem
stunda flutninga. Blað komm-
únista hefur ekki minnzt á
þessa samninga einu orði.
Fyrir nokkru höfðu 9 stéttar-
félög sjómanna, fulltrúafund,
og gengu frá ályktunum í ör-
yggismálum. Þarna var sjó-
mannastéttin sjálf að verki.
En blað kommúnista hefur
reynt að þegja samþykktir sjó-
mannanna í hel. Það hefur held
ur ekki minnzt á þær einu orði.
Kommúnistar eru þekktir að
einu bezt — skemmdarverkum
— í verkalýðsfélögum — og í
þjóðfélaginu.
í skemmdaverkum eru þeir
og sérfræðingar; og vegna
grandaleysis annarra hafa þeir
grætt á skemmdarverkunum,
hreykt sér á rústunum og hróp-
að af þeim.
Eitt dæmið er alþingi síðan
þeir urðu þar tiltölulega fjöl-
mennur flokkur.
Þeir lofuðu miklum árangri
af starfi sínu, ef þeir yrðu öfl-
ugir á alþingi. Verkamenn
héldu að þar væri átt við ár-
angur til bóta á kjörum þeirra,
en það reyndist misskilningur.
Hverju hafa kommúnistar kom
ið fram á alþingi til hagsbóta
fyrir verkalýðinn í landinu?
Verkamenn svari því sjálfir.
Þó að þeir leiti fullir af vilvilja,
finna þeir ekkert nýtilegt.
Samt hefir orðið nokkur ár-
U M MAítGRA ára skeið var
lítið sem ekkert samband
milli íslendinga vestan hafs og
austan, og hvorugir fylgdust al-
mennt með því, er fram fór hjá
hinum. Síðan stríðið brauzt út,
hefir þetta breytzt og ríkir nú
hinn mesti áhugi á að halda sem
■beztu sambandi.
Um margra ára skeið hafa
margir Vestur-íslendingar unn-
ið að ritstörfum og vísindaiðk-
unum hér vestra og gert mikið
til þess að kynna gamlá landið,
án þess að við, sem heima vor-
um, hefðum hugmynd um það.
Ég hygg að það væri vel farið,
ef ísledingar fengju að kynnast
belztu Vestur-íslendingunum
meira, á hvern háft, sem það
má verða.
*
Skömmu eftir að ég kom til
New York kynntist ég Dr. Eð-
varði J. Thorlákssyni. Ég varð
strax undrandi á því, hversu vel
hann talaði íslenzkuna, en hann
hefir aldrei til heimalandsins
komið. Flestir stúdentar, sem
fara vestur, hitta Eðvarð, en
hann. hefir mjög gaman af því
að ganga um Central Park (Mið-
garð) með þeim og rabba við
þá.
Eðvarð hefir unnið við Brook
lyn College um nokkurt skeið,
en auk þess hefir hann stundað
ritstörf. iHefur harrn samið leik-
rit á ensku eftir Laxdælu, og
var það sýnt víða í Kanada.
Hann varði doktorsritgerð sína
við háskólann í Evanston Illi-
nois, og var hún um þingræður
Jóns iSigurðssonar. Auk þessa
hefir Edvarð samið marga smá-
leiki fyrir útvarp, sem náðu
miklum vinsældum í Kanada.
Hann hefir miklar mætur á ljóð
list og hefir m. a. þýtt nokkur
af kvæðum Tómasar Guðmuds-
sonar á ensku.
Það vakti strax athygli mína,
hversu íslenzkur Edvarð virt-
ist vera á margan hátt, hversu
vel hann skildi og þekkti ís-
lenzka þjóðareðlið og hversu
margt hann hafði sameiginlegt
með íslenzkum fræðimönnum.
Þótti mér fróðlegt að skyggnast
lítillega inn á æviferil hans, til
að sjá, hvernig íslenzkan gat ver
ið svona sterk í manni, sem var
fæddur og upoalinn í Kanada,
að mestu leyti innan um ensku-
mælandi fóík eftir að hann fór
ungur úr heimahúsum.
*
Afi Eðvarðar Thorlákssonar
var Einar Jónsson Sauðfjörð,
sem fluttist vestur um haf, á-
samt konu sinni Guðbjörgu Éin-
arsdóttur, um 1890. Settust þau
að í Þingvallabyggð og er Ein-
arsvatn þar nefnt eftir honum.
Foreldrar Eðvarðar voru bæði
irm sex ára, er þau fóru vestur,
en hann ólst að mestu upp hjá
afa sínum og ömrnu.
Einar Jónsson- var sjómaður
mikill og maður hagur. Hann
var einnig ibókhneigður og tók
ibækurnar sínar með sér. Svo
var hann rammíslenzk-ur í anda,
að hann þve'rtók að læra „þetta
helvítis buH“ eins og hann kall-
aði enskuna. Lét Einar Eðvarð
og bróður hans oft skríða upp í
rúmið til sín og þar las hann fyr-
ir þá úr íslendingasögunum.
Guðbjörg lét þá piltana kveðast
á við sig, eins og þær gerðu
margar, ömmurnar þar vestra í
þá tíð.
Eðvarð var aðeins 15 ára, er
angur af þingstarfi kommún-
ista. Síðan þeir komust inn á
alþingi hefir það starfað í
merki sundrungarinnar. Mánuð
eftir mánuð hefir það setið án
þess að geta komizt að niður-
hann gekk í Kanadaher til að
■berjast í heimsstyrjöldinni fyrri.
Fór hann með herdeild sinni til
Frakklands, þar sem hann var
öll styrjaldarárin. Hann hafði
með sér Hjálmarskviðu, sem
hann enn kann töluvert úr.
Menn geta ímyndað sér,
hversu djúp áhrif það hlýtur að
hafa á mann, er hann eyðir fjór
um beztu árum ávi sinnar í
skotgröfum vígvallanna. Bar
Eðvarð þess lengi glögg merki,
meðal annars í því, að hann var
einlægur friðarvinur, og jafnvel
enn má finna áhrif styrjaldarinn
ar, er hann ræðir áhugamál sín.
Eðvarð þekktist varla er hann
kom heim frá Frakklandi. Hann
var gerbreyttur maður og
fannst sem hann hefði misst
þessi 4 ár úr ævi sinni. Fékk
han<n óbeit á stríði og vann mjög
gegn stríðsáhrifum á stúdents-
árum sínum.
Um margra ára skeið var Ed-
varð í Calgary í Kanada. Yann
hann þar við kennslustörf og
var einnig mikið við útvarp, og
stundaði margs konar ritstörf.
þar samdi hann leikinn „Sigur-
inn meiri“ eða „The greater Viet
ory“ sem leikinn var og vakti
mikla athygli í Calgary, Leikur
þessi er um hermann, sem kem-
ur heim frá skotgröfunum og
tekst ekki að finna aftur lífs-
fjörið, sem hann áður hafði og
kvelst af svartsýni. Leikurinn
er mikil gagnrýni á stríð.
í Calgariy ritaði Eðvarð sex
leiki, auk um 30 smáleiki fyrir
útvarp, ævisagna merkra manna
og leikja úr sögu Kanada, sem
mikið voru sýndir í skólanum.
Eðvarð tók alltaf þátt i íslend
ingahátíðum, eins og allir gerðu,
sem vettlingi gátu valdið. Stóð
harrn oft fyrir árlegri samkomu
íslendinga í Markerville, og las
þar -upp og lét syngja íslenzk
Iög.
Leikritið „Kjartan of Ice-
land“, sem Éðvarð telur sitt
merkasta verk, samdi hann 1928.
Hafði hann frá æsku haft yndi
af Laxdælu og lengi langað til
að skrifa slíkan leik, svo að hin-
ir enskumælandi landar hans
mættu einnig kynnast sögunni
og persónum hennar. Leikurinn
er í f jórum þáttum, og er allur
í bundnu máli.
Ætlunin var að leika „Kjar-
tan“ 1930, en úr því va'rð ekki,
svo að Eðvarð lagði handritið til
hliðar og um nokkurra ára
skeið lá það gleymt í kistunni.
Þá varð það árið 1933, er Edvarð
var að tala við einn af fremstu
leikstjórum Kanada, Elizabeth
Heynes, að einhver minnti hann
á „Kjartan“ og vildi leikstjórinn
fyrir alla muni frá að sjá leik-
dnn. Varð það úr að Edvarð gróf
hann upp úr kistunni og sýndi
Miss Heynes hann. Varð hún
þegar hrifinn af leiknum og á-
kvað að láta sýna hann. Síðan
hefir „Kjartan of Iceland“ ver-
ið sýndur víða í Kanada og Eð-
varð hefir lesið kafla úr leikn-
'um 'bæoi þar og í Bandaríkjun-
um.
Eðvarð, sem er alinn upp með
enskuna og íslenzkuna samhliða,
hefir þannig hin beztu skilyrði
til að þýða vel, og hefir honum
tekizt prýðilega að endurspegla
anda sögunnar. Munu margir
vera fróðari um islenzku sögu-
öldina og sögurnar eftir að þeir
hafa séð leik þennan en þeir
voru áður en þeir sáu hann.
stöðu í hinum mest aðkallandi
málum — og aldrei hefir það
leynt sér hver sundrungarsýk-
illinn hefir verið: Það hefir
verið Kommúnistaflokkurinn.
Er Eðvarð hafði verið í Cal-
gary í nokkur ár, ákvað hann
að hverfa aftur til náms og
stundaði hann framhaldsnám
við Northwestern háskólann í
Chicago, og er hann hafði lok-
ið náminu, varð hann kennari
þar við skólann um skeið.
Frá Chicago fór Eðvarð Thor
láksson til New York og gerðist
kennari við Brooklyn College.
Þar vann hann einnig að dokt-
orsritgerð sinni um þingræður
Jóns Sigurðssonar.
Eðvarð heyrði snemma getið
um Jón Sigurðsson og fékk mik-
ið dálæti á honum, er hann tók
að kynna sér feril hans og ræður
Er hann þeirrar skoðunar, að
Jón Sigurðsson sé meðal merk-
ustu manna sem uppi hafa verið.
Segir hann að slíka ráðvendni,
hugprýði, kjark og einbeitni
eigi fáir eða engir stjórnamála-
menn, sem sagan getur um, sem
Jón átti í ríkum mæli.
Kennarar og nemendur við
Chicago háskólann trúðu vart,
að stjórnmálamaður, sem háði
harðvítuga frelsisbaráttu, hefði
átt slíka kosti til að bera, er Eð-
varð skýrði þeim frá Jóni Sig-
urðssyni.
Er hann. vann að doktorsrit-
gerðinni, varð hann að þýða á
ensku sex af ræðum Jóns. Vann
hann lengi úr mörgum heimild-
um, sem hann fékk í tveim beztu
íslenzku bókasöfnum Vestur-
heims, Fiskesafninu í Cornwell,
þar sem Halldór Hermannsson
er, og safninu í Harvard. Rann-
sakaði Eðvarð all ítarlega efni
inglýsingai,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðina,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá’
Hverfisgötu)j
fjrir W. 7 að kiildL
Símii 4906.
ræðanna, samning þeirra, efnis-
meðferð, hlustendur þá, sem Jóijí
ávarpaði, svo og þróun hans
sem ræðumanns.
Eðvarð hafði í hyggju að heim
sækja ísland og átthaga Jóns
Sigurðssonar, en striðið kom £
veg fyrir það og nú vinnur hann
í þjónustu Bandaríkjastjórnar.
Enn er ótalið margt af rit-
störfum Eðvarðar Thorláksson-
ar. Hefir hann m. a. þýtt „Syndir
annarra11 á ensku og var það
leikið í Kanada við ágætar undir
tektir. Þau 10 ár, sem hann vann.
við leiklist í Vestur-Kanada, lét
hann á hverju ári flytja eitthvað
íslenzkt eða norrænt. Stundum
lék hann sjálfur með, t. d. í frum.
sýningunni á „Kjartan of Ice-
land“. Einn af smáleikjum Eð-
varðar, “Afhrak“, hlaut verð-
laun úr Carnegie sjóðnum og
var sýndur víða um Kanada.
Eðvarð er maður hálffimm
ur og á því vafalaust eftir að
láta margt eftir sig. Hefir hann.
þegar unnið merkilegt starf við
að kynna ísland með ritstörfum
sínum.
Verksmiðjuútsöluna Gefjun - BSunn
vantar húsnæði fyrir vefnaðarvörubúð og sauma-
verkstæði helst samliggjandi.
Samband ssl. samvinnufélaga.
Reykvíkingar!
Úrvals salikjöt
1
fæst nú og framvegis í flestum kjötbúðum bæjarins.
SAMMl^GUR
milli Bandaxíkjanna, Bretlands og íslands um sölu
á þessu árs fiskframleiðslu var undirritaður í dag og er
verðið óbreytt frá því, sem gilti síðastliðið ár.
Samtímis var undirritaður samningur um sölu á út-
flutningskjöti af framleiðslu ársins 1943 og er verðið sama
og framleiðsla ársins 1942 var seld fyrir.
Samningarnir voru undirritaðir fyrir hönd Bandaríkj-
anna af R. H. Fiedler forstjóra fiskideildar Foreign Econ-
omic Administration, fyrir hönd Bretlands af F. S. Anderson
forstjóra fiskideildar Brezka Matvælaráðuneytisins og fyrir
hönd íslands af Magnúsi Sigurðssyni, bankastjóra.
.«
Reykjavík, 19. febrúar 1944.
Samnmganefnd utanríkisviðskifta.