Alþýðublaðið - 24.02.1944, Qupperneq 4

MiÞYÐUBUM
Pimmtudagnr 24. feijréar 1944
pif>i|ðvil»laMð
Otgeiaudl: Alþýðnflokktmxui.
Jtltstjóri: Stefán Pétnrsson. '
1 Rltstjóra og afgreiðsla i Al-
þýOuhúsinu við Hverfisgötu.
Slmar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Slmar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.t
Eftir Dagsbrún
ardeiluna.
VERKAMENN í Reykjavík,
eða réttara sagt, allur
fjöldi þeirra, hafa nú fengið
verulega hækkun á kaupi sínu
án þess að til verkfalls þyrfti
að koma. Þeir eru vel að þeiná
kauphækkun komnir, því að
þau kjör, sem samið var um fyr-
ir þá sumarið 1942 voru óvið-
unandi; við stopula vinnu eða
átta stunda vinnudag var vart
hægt að framfleyta lífinu við
þau, enda voru þau lakari en
víða annars staðar á landinu, og
hafði slíkt aldrei komið fyrir
áður í sögu Dagsbrúnar.
Á þetta var mjög rækilega
foent í Alþýðublaðinu síðastlið-
ið sumar og það vítt, að stjóm
Dagsbrúnar skyldu ekki nota
foað tækifæri, sem iþá var, til
'þess að segja upp hinum lélegu
samningum og fá kjör verka-
manna í Reykjavík ibætt, að
minnsta kosti til samræmis við
þau kjör, sem bezt höfðu feng-
izt annars staðar, eins og þá
mun hafa verið aimennur vilji
verkamanna sjálfra. En þá
hindruðu kommúnistar, eins og
öllum er enn í fersku minni, að
nokkuð væri að hafzt. Blað
þeirra, Þjóðviljinn, var látið
ausa brigzlyrðum yfir Alþýðu-
folaðið fyrir að það skyldi tala
máli Dagsbrúnarmanna, en blað
atvinnurekenda, Morgunblað-
ið, lýsti velþóknun sinni á
kommúnistum fyrir bragðið og
sagði þá hafa valið sér hinn
góða málstað í þeirri deilu!
Jafnvel fyrir nokkrum vikum
var Alþýðublaðið enn sakað um
það af blöðum atvinnurekenda,
að hafa með gagnrýni sinni í
sumar knúið Dagsbrúnarstjórn-
ina út í þá launadeilu, sem nú
er nýafstaðin. Skal hér ekkert
um það sagt, hvern þátt hún
ihefir átt í því. En það mimu
að minnsta kosti verkamenn
sjá nú, að sú gagnrýni Alþýðu-
folaðsins hafi ekki verið ófyrir-
synju. Því að hafi þeim tekizt
að fá nokkra viðurkenningu á
rétti sínum til kauphækkunar
og kjarabóta í þeirri vinnudeilu,
sem nú er nýafstaðin — hversu
augljóst er það þá ekki, að það
ihefði verið auðvelt, þegar síð-
ast liðið sumar, á miklu hagstæð
ari tíma árs til þess að knýja
fram kjarabætur?
Af þeim kröfum, sem nú voru
gerðar fyrir hönd Dagsbrúnar,
varð við samningaumleitanirn-
ar að falla frá mörgum til sam-
komUlags. Þanndg fékkst til
dæmis ekki hærra kaup fyrir
skipavinnu en í almennri vinnu.
En .grunnkalupið í henni var
hækkað úr kr. 2.10 upp í kr.
2,45; og þegar á það er litið, að
sú vinna hefir verið lakast
foorguð og að það er allur fjöld-
ínn af verkamönnum í Reykja-
vík sem verður kauphækkunar-
innar í henni aðnjótandi, þá
verður því ekki neitað, að með
hinum nýju samningum hefir
mjög veruleg leiðrétting feng-
izt á þeim kjörum, sem Dags-
fonúnarmenin hafa átt vlið að
foúa, síðan kommúnistar gerðu
Miðurlag á grein séra Jakobs Jénssonay:
25. þjóðræknisping íslend-
inga vestan hafs.
m.
SARGENT Avenue er stund-
um kallað Icelandic Main
Street. (Hið íslenzka Aðal-
stræti). Við þá götu eru ís-
lenzku blöðin, margar íslenzkar
búðir, og í grenndinni eru báðar
kirkjurnar og Jóns Bjarnason-
ar skólinn. Og þar er Templara-
húsið, stórt og myndarlegt sam-
komuhús. (Meðal annarra orða:
í þindindisstarfsemi félagsins
standa íslendingar fremstir.)
í þessu húsi fer Þjóðræknis-
þingið fram. Um níu-leytið að
morgni fer fólkið að streyma
að og innan skamms er fundur-
inn settur. Salurinn er fánum
skreyttur. Innarlega fyrir miðju
er stóll forsetans. Það sæti skip-
ar nú dr. Richard Beck, eld-
heitur áhugamaður og ódrep-
andi vinnuþjarkur. Það er ekki
nóg með það, að hann sé í
fremstu fylkingu meðal íslend-
inga, heldur telja Norðmenn
hann líka einn af sínum beztu
mönnum. í Grand-Forks þar
sem Beck á heima eru fleiri
Norðmenn en íslendingar, og af
því að dr. Beck er prófessor í
norskum bókmenntum, hefir
hefir hann haft mdMnn kunn-
ingsskap af Norðmönnum. Þeg-
ar norski krónprinsinn heim-
sótti Norður-Dakota, var Beck
formaður móttökunefndarinnar,
og er einn af þeim fjórum mönn
um í Bandaríkjunum, sem Nor-
egskonungur hefir heiðrað með
orðu hins heilaga Ólafs. Richard
Beck hefix sett sér það mark að
heimsækja sjálfur sem flestar
þjóðrœknisdeildir og honum hef
ir orðið vel ágengt í því að
stofna nýjar. A liðnum árum
hafa þeir Íengst af verið forset-
ar, dr. RögnValdur Pétursson,
séra Ragnar E. Kvaran, Jón J.
Bíldfell og séra Jónas A. Sig-
urðsson. Eftir alla þessa menn
liggur mikið og göfugt starf. —
Sá maðurinn, sem þó hefir kveð-
ið mest að og orðið hefir eins-
konar allsherjargoði þjóðrækn-
isstefnunnar, var séra Rögn-
valdur. Þegar séra Rögnvald-
ur var nýútskrifaður af presta-
skóla, bauðst honum ágætlega
launuð prestsstaða hjá ensku-
mælandi söfnuði suður í Banda-
ríkjunum. En hann kaus heldur
að þjóna ungum, fátækum en
íslenzkum Únitarasöfnuði norð-
ur í Winnipeg. Kona hans sagði
mér eitt sinn, að hún væri viss
um að Rögnvaldur mundi aldrei
hafa notið sín annars staðar en
meðal íslendinga. Gáfurnar,
mannkostirnir og atorkan gátu
að sjálfsögðu alls staðar komið
að gagni. En hjartað var ís-
lenzkt og sló hvergi örar en í
baráttunni fyrir ísl. ’ þjóðerni.
Og Þjóðræknisfélagið var óska-
barn hans. Hýr mundi hafa ver-
ið glampinn í augum hans á tutt
ugasta og fimmta þinginu.---
1 þrjá daga samfleytt fara fram
umræður á þinginu. Margt ber
á góma og umræðurnar eru
virðulegar og þó með léttum og
skemmtilegum blæ. Vestur-ís-
lendingar kunnu vel að meta
kímni og kunnu betur en við
hér heima bæði að gera að
gamni sínu og að taka gamni.
Kurteisi gagnvart ræðumönn-
um á mannfundum er þar fram-
úrskarandi.
En hvaða mál eru rædd á
þinginu? Fyrst eru lesnar skýrsl
ur bæði félagsstjórnar og
deilda. Kemur þá einn fulltrúi
fram fyrir hverja deild og ger-
ir grein fyrir starfi hennar.
Getur þá einn lært af öðrum
og ýmsar hugmyndir, sem
þykja sérstaklega eftirtektar-
verðar, verða þá upphaf að ein-
hvers konar starfsemi annars
staðar.
Af þeim málum, sem félagið
hefir með höndum, og eiga að
miða að varðveizlu þjóðaxarfs-
ins, má nefna útgáfu á Sögu
Vestur-íslendinga, myndun
bókasafns og minjasafns. Enn-
fremur söfnun handrita og ís-
lenzkra þjóðsagna eða þjóð-
fræða. Fræðslumál og út-
breiðslumál eru mikið rædd,
enda allvel að þeim unnið
víðs vegar um þyggðirnar.
Samvinnumál við ísland eru
ávallt eitt af meginmálum* þings
ins. Allur samvinnuvottur frá
hálfu Austur-íslendinga vekur
óblandna gleði, hvort sem
hann kemur frá íslenzka ríkinu
sjálfu, félögum eða einstakl-
ingum.
Tímaritaútgáfan er mál, sem
Þjóðræknisfélagið hefir haft
með höndum frá upphafi, og
kemur ritið venjulega út um
þingtímann, 25. árgangur þess
er því að koma út í þessari viku.
í fyrsta árgangi ritsins standa
þessi orð: ,,Þá von ala sumir í
brjósti, að myndazt geti sam-
tök um þjóðræknismálið með-
al allra Ísíedmga, og verður þá
tímaritið sameign þeirra allra.“
Ávallt hefir ritið verið keypt
nokkuð hér á íslandi, en þó hef-
ir kaupendatalan margfaldazt
nú síðustu árin. Er tímaritið
innifalið í árgjaldi félagsmanna
í Þjóðræknisfélaginu. Með þessu
er unnið hið mesta þarfaverk
og bróðurhönd irétt til þeirra
fyrir vestan, sem mest hafa lagt
sig fram við að gera þetta tíma-
rit svo úr garði, að það skipar
hinn virðulegasta sess í þeirri
grein ísl. bókmennfta. Núver-
andi ritstjóri er Gísli Jónsson
skáld og prentsmiðjustjóri, Jök
uldælingur að ætt og uppruna.
Hann er ágætlega menntaður
maður og smekkmaður mikill
á skáldskap og bókmenntir,
ekki síður en frágang og prent-
un bóka. Ég vil skora á þig, les-
ari minn, ef þú getur séð af
andvirðinu að gerast meðlimur
Þjóðræknisfélagsins hér, þótt
ekki væri nema til þess að fá
tímaritið.
Fjármál Þjóðræknisfélagsins
hafa alltaf verið í góðum hönd-
um. Að því hafa stuðlað menn
'eins og Árni heitinn Eggerls-
hina lélegu samninga fyrir
þeirra hönd sumarið 1942. Það
má ennfremur einnig á það líta,
að nokkrir launaflokkar, sem
þó við betri kjör áttu að búa,
hafa verið hækkaðir upp í svo-
nefnt fagmannakaup, kr. 2,90,
þó að það sjálft haldist hins
vegar óhreytt.
Það ber að fagna því, að þess-
ar leiðréttingar á kaupi og kjör-
um Dagsbrúnarmanna fengust
án þess að til verkfalls kæmi,
svo mikil vandræði, sem af svo
almennri vinnustöðvun hefði
getað leitt. Er þar vissulega
ekki sízt fyrir að þakka sam-
heldni verkamanna sjálfra um
hinar sanngjörnu kröfur sínar.
En bersýnilega hafa sáttasemj-
ari ríkisins, Jónatan iHallvarðs-
son, og þeir miðlunarmenn, sem
voru honum við hlið eins og svo
oft áður, Emil Jónsson og Pét-
ur Magnússon, átt heillaríkan
þátt í því, að hægt var að varð-
veita vinnufriðinn, og mættu
ýmsir í því sambandi hugleiða,
hvort ástæða hafi verið tií að
rægja vinnulöggjöfina, lögin
um sáttatilraunir í vinnudeil-
urn, svo fyriir verkamönjnum,
sem kommúnistar gerðu, þegar
verið var að setja hana, og
raunar lengst af allt fram á
þennan dag.
son, ÓlafuLr Pétursson og Guð-
amann ÍLevy að ógleymdum Ás-
mundi mínum Jóhannssyni, sem
venjulega tekur það að sér á
þingum að sjá um kjölfestuna
í skútuna og lætur ekki fleygja
meiru fyrir borð en svo, að
hann sé öruggur um, að nóg sé
eftir.
Þjóðræknisþingið er að því
leyti líkt alþingi hinu forna, að'
þar er ekki eingöngu rætt um
alvarleg mál, heldur koma menn
og þangað ti ‘lað skemmta sér og
kynnast hver öðrum. Fyrsta
þingkvöldið annast „hin
yngri deild Þjóðræknisfélags-
ins“ skemmtunina. Er þá eins
mikið töluð enslca eins og ís-
lenzka. Þetta félag er deild úr
Þjóðræknisfélaginu, aðallega
myndað af því fólki, sem á erf-
itt með að nota íslenzka tungu
til hlítar, en vill samt varð-
veita þekkingu sína á íslenzk-
um þjóðararfi. í þessu félagi
mun skáldið Lára Goodmann
Salverson standa allframarlega.
Á öðru kvöldi þingsins er
venjulega „Frónsmótið". Að því
stendur deildin „Frón“ í
Winnipeg. Þá er þar saman
kominn múgur og margmenni.
Á það er oft sóttur einhver
ræðumaður langt að, stundum
úr öðrum ríkjum. Þar hlýddi
ég t. d. á Guttorm skáld segja
bráðskemmtilegar ferðasögur
frá Islandi. Var það með fyndn-
Auglýsíngar,
sem birtasí
Alþýðublaðinn,
verða að
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrlr kl. 7 að kvötdi.
Sími 4906.
ustu ræðum, sem ég hefi heyrt.
Og þar heyrði ég fyrst Valdi-
mar Björnsson tala. Síðan hefi
ég alltaf verið þeirrar skoðun-
ar, að hann ætti að vera hrepp-
stjóri einhvers staðar uppi í
sveit á íslandi, líklega helzt i
Vopnafirði. Á Frónsmótinu er
einnig mjög iðkaður söngur og
kvæðalestur. Þar sá ég og
heyrði Ragnar H. Ragnar
stjórna stórum barnasöngflokki,.
sem söng eintóm íslenzk lög.
Samkoma þessi endar ávallt
með dansi, og dregur þá eng-
inn af sér, sem á annað borð
getur stigið spor. Einni virðu-
legri og gætinni konu þótti þó
fullnóg um, þegar hún sá fimm
presta á gólfinu í einu..
Ærnar eru veitingar, kaffi
og með því, og enginn þarf a®
vera „samvizkulaus“. En „sam-
vizkur“ heita á vestur-íslenzkut
(Prh. á 6. síðu.)
JÓÐFÉLAGSMÁLIN eftir
stríðið eru nú oftar og
oftar rædd í blöðunum og hægt
og hægt fer þeim röddum fjölg-
andi, sem taka undir kenningar
jafnaðarmanna um nauðsyn
víðtækrar endurskipulagningar
atvinnulífsins, til þess að
tryggja öllum velmegun og frið
í framtíðinni. Tíminn minnist
á þessi mál í aðalritstjórnar-
grein sinni á þriðjudaginn. Þar
segir:
,,í forustugrein Morgunblaðsins
á laugardaginn var, er brugðið
upp mynd af þeirri stefnu, sem
Sjálfstæðisflokkurinn berst fyrir
og vill láta ráða hér ríkjum á kom-
andi árum.
Það er stefna frjálsu samkeppn-
innar og óskipulagðs einkafram-
taks í 19. aldar mynd. Það er
stefnan, sem ríkti fyrir styrjöld-
ina og orsakaði þá atvinnuleysi og
fjárhagsöngþveiti í öllum löndum
hins menntaða heims. Það, sem
Mbl. er að boða, er ný kreppa,
nýtt atvinnuleysi, fáir auðkóngar
og fjölmennur öreigalýður.
Sá sleggjudómur 'Morgunblaðs-
ins, að fjármálaöngþveitið og at-
vinnuleysið í heiminum fyrir
styrjöldina hafi rakið rætur sínar
til afskipta ríkisvaldsins, er vit-
anlega fjarri öllum sanni.
Hvernig var það t. d. í Banda-
ríkjunum? Þau eru auðugasta land
heims, þar voru mestir auðkóngar
heimsins, þar voru nær engir
skattar, þar voru engin ríkisaf-
skipti, en samt voru þar 11—1,2
millj. atvinnuleysingja, þegar
Roosevelt kom til valda. Það var
fyrst, þegar Roosevelt var búinn
að koma á ýmissi opinberri skipu-
lagningu og'. hækka skattana, svo
að hægt væri að auka verklegar
framkvæmdir, að aftur tók að
lifna þar við. Verklegu fram-
kvæmdirnar, sem voru ávöxtur
skattanna, veittu ekki aðeins at-
vinnu þeim, er að þessum fram-
kvæmdum störfuðu, heldur varffi-
aukin kaupgeta þeirra þess vald-
andi, að sala jókst á framleiðslu.
ýmissa atvinnugreina og þær fóruc
því að geta veitt meiri atvinnu en.
áður. Þannig kom skipulagningar-
og skattastefna Roosevelts atvinnu
lífinu aftur á réttan kjöl.
Hvernig var það líka í Bret-
landi? Ekki ríkti þar nein sérstök.
skipulagningar- og skattastefna.,
undir forustu hinna trúverðugu,
íhaldsmanna Baldwins og Cham-
berlains. Samt var þar mesti fjöldi
atvinnuleysingja í borgunum og
bændurnir lifðu fullkomnu sultar-
lífi.
í löndum Bandamanna eru þaffi'
ékki aðeins þeir, sem hallast affi-
skipulagningarúrræðum sósíalism-
ans og samvinnunnar, er hafa kom
ið auga á veilur frjálsú samkeppn-
innar og óskipulagðs einkafram-
taks. Ritstjórar Morgunblaðsins
ættu að lesa ágætustu blöð enskra
íhaldsmanna, ,,The Times“ og
„The Observer“, og sjá þann boð-
skap, er þau hafa að flytja um
lausn framtíðarmálanna. Það er
ekki boðskapurinn um að hverfa
aftur til skipulagsleysisins fyrir
styrjöldina, heldur að hagnýta sér
margt af þeirri skipulagningu, er
lærzt hefir á stríðsárunum og svar-
að hefir glæsilegum árangri."
Þetta er alveg rétt hjá Tím-
anum, þótt ýmsir muni draga r
efa, aS vísbending hans til
Morgunblaðsritstjóranna beri
mikinn árangur. Én við Tímann
sjálfan og aðstandendur hans er
það að segja, að það nægir ekki
að vita hvað rétt er og hvað
forðast ber. Algera stefnubreyt-
ingu flokks hans til vinstri þarf'
til, ef umbótamenn landsins
eiga að vera þeim hlutverkum
vaxnir, sem hann er sjálfur að
benda á.