Alþýðublaðið - 27.04.1944, Blaðsíða 4

4
rjTYÐUBLAfilÐ
Fimmtwlagur 27. apríl 1944,
fliljrijðnblaðtð
Rltstjóri: Stefán Fétnrssen.
Kfmnr ritstjórnar: 4901 og 4902.
SUtstjóm og afgreiSsla 1 Al-
þýSuhústnu við Hverfisgötu.
Otgefandi: Alþýðuflofekurinn.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð i lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðj an h.t
/
ilpjððavlDnamðla-
skrifstofan.
EINS og frá var skýrt í
fréttum frá Ameríku í
gær, á ísland nú í fyrsta sinni
fulltrúa á hinni árlegu alþjóða
vinnumálaráðstefnu, sem hald-
in er og undirbúin af alþjóða
vinnumálaskrifstofunni. — In-
temational Labor Office — og
hófst í ár í Philadelphia fyrir
nokkrum dögum. Er það Þór-
hallur Ásgeirsson hagfræðingur
og sendisveitarfulltrúi í Was-
hington, sonur Ásgeirs Ásgeirs-
sonar alþingismanns, sem þar
er mættur fyrir íslands hönd,
þó aðeins sem áheyrandi án at-
kvæðisréttar í þetta sinn með
því að ísland er enn ekki form-
legur aðili að alþjóða vinnu-
mála skrifstofunni. Hins vegar
hefir það þegar verið tilkynnt
á ráðstefnunni, að vænta megi
formlegrar aðildar að henni af
Islands hálfu innan skamms.
'Qr.*"' * J
'■ ' ■-<*vJ'i
Það er merkur viðburður, að
ísland skuli nú í fyrsta sinn
hafa sent fulltrúa á alþjóða
vinnumálaráðstefnuna, og er
þar með byrjað að framkvæma
þá þingsályktun, sem sam-
þykkt var á alþingi skömmu
fyrir síðustu áramót samkvæmt
þingsályktunartillögu frá Stef-
áni Jóh. Stefánssyni, að at-
hugað skyldi, á hvern hátt ís-
land gæti orðið þátttakandi í
alþjóðlegri samvinnu á svíði fé-
lagsmála, og sérstaklega, á
hvern hát það gæti gerzt aðili
að alþjóða vinnumálaskrifstof-
unni — International Labor
Office.
*
Þessi merka stofnun er nú
um það hil aldarfjórðungsgöm-
ul. Hún var stofnuð um leið og
Þjóðabandalagið og á vegum
þess árið 1919, upp úr síðustu
heimstyrjöld, og fékk þá aðset-
ur, eins og Þjóðabandalagið
sjálft, í Genf í Sviss. Stóðu frá
upphafi að henni öll þau ríki,
sem meðlimir voru í Þjóða-
bandalaginu, og raunar fleiri,
svo sem Bandaríki Norður-Ame-
ríku, en á hinum árlegu, al-
þjóðlegu vinnumálaráðstefnum,
sem skrifstofan undirbýr hefir
hvert þessara ríkja átt fjóra
fulltrúa, en þar af hafa jafnan
tveir verið valdir úr samtökum
verkamanna og atvinnurekenda,
þótt þeir hafi formlega allir ver
ið fulltrúar hlutaðeigandi ríkis-
stjórnar.
Það voru jafnaðarmenn, sem
áttu frumkvæðið að stofnun al-
þjóðavinnumálaskrifstofunnar,
enda var henni um meira en
heilan áratug veitt forstaða af
einum viðurkenndasta forvígis-
inanni jafnaðarstefnunnar og
verkalýðshreyfingarinnar, sem
uú er hins vegar látinn fyrir
nokkrum árum. Og af jafnað-
■armönnum hefir starfsemi þess-
arar stofnunar frá upphafi ver-
ið mótuð, þó að fleiri stoðir hafi
undir hana runnið, og margir
ágætir menn úr öðrum flokk-
um lagt þar hönd að verki, svo
sem John Winant, núverandi
sendiherra Bandaríkjanna í
Skéla* og nppeldisinál —
Skólamál Frakklands
ÁÞVÍ tímabili, sem hófst
með kristnum sið á Frakk
landi og lauk með stjómarbylt
ingunni miklu, var kaþólska
kirkjan eða félagsskapur og starf
semi hennar tilheyrandi svo að
segja öllu ráðandi í skóla- og
uppeldismálum landsins, skólam
ir voru reknir af kirkjum og
klaustrum. Ekki er hægt að
segja, að þetta skólahald hafi
verið með öllu illt, en það var
forréttindi fáum einum til handa
Það var eingöngu húman-
ískt, náttúmvísindin áttu þar
ekkert óðal, hugsanafrelsi var
útlægt gert. Mark og mið
þessa uppeldis var að móta
fullkomna þegna, • holla kon-
ungsvaldinu en framar öllu
sonu hlýðna og undirgefna
kaþólsku kirkjunni í lok 18.
aldar endurspegluðust enn fé-
lagsleg og stjórnmálaleg við-
horf konungdæmisins með að-
als- og klerkavaldi sínu í hinu
opinbera skólahaldi.
Frá árinu 1789 til vorra daga
hefir saga franskra skólamála
verið saga um baráttu hins vís-
indalega hugsandi nútímamanns
gegn skoðanakúgun og auð-
sveipinni trúgirni, barátta lýð-
ræðis gegn blindu drottinvaldi í
andlegum efnum. Þessi barátta
er háð enn. Hin svonefnda „þjóð
lega bylting“ Petains marskálks
hefir borið hærra hlut í bili í
viðureign sinni við lýðræðið.
Hún hefir reynt að færa þjóð-
inni (hina „góðu“, gömlu tíma
á nýjan leik, tíma einvaldskon-
unganna og kaþólsku kirkjunn
ar. En því mun farið eins og
Victor Hugo sagði: „Morgundag
urinn heyrir engum til, morgun
dagurinn er dagur guðs.“
Hvað gerði hin raunverulega
franska bylting fyrir skólamál
landsins? Hún gerði mjög lítið
fyrir hið fyrsta skólastig, barna
skólana, þar sem munkar og
prestar annað hvort lögðu á
flótta eða voru hnepptir í fang-
elsi, en nýir framhaldsskólar,
hinir svonefndu miðskólar voru
settir á stofn í hverju umdæmi
(departement) í stað kirkjulegu
skólanna.Æðri skólum var einn-
ig komið á fót af löggjafarþing-
inu t. d. verkfræðingaskóla og
Ecole Normale Snperieure fyrir
kennaraefni til handa framhalds
skólunum. Fyrir háskólana
var ekkert gert. Þeir höfðu lif-
að fagurt blómaskeið á miðöld-
unum og endurreisnartímabil-
inu. Og enda þótt frelsi, jafn-
rétti og bræðralag hafi verið boð
að fullum hálsi, bönnuðu hin-
ar sífellu styrjaldir bæði inn-
anlands og utan alla útbreiðslu
þekkingarinnar og hvers konar
endurbætur í skóla- og uppeldis
málum.
Þessu næst kpm Napoleon,
Þótt þessi einræðisher arværi ef
London, sem um skeið var for-
stjóri vinnumálaskrifstofunnar
fyrir þetta stríð.
. .Það var og er ætlunarverk
hennar, að rannsaka vinnuskil-
yrði, efnahag hins vinnandi
fólks og félagslegt öryggi um
allan heim, undirbúa og gera
tillögur um umbótalöggjöf á öll
um þessum sviðum og vera
stjórnarvöldumþeirra ríkja, sem
að henni standa, til upplýsingar
og aðstoðar við setningu og
framkvæmd hennar. Og það er
ótrúlega rnikið og gott starf,
sem vinnumálaskrifstofan hefir
af hendi leyst á þessum aldar-
fjórðungi, sem liðinn er frá
stofnun hennar, þótt oft hafi á
þeim tíma óbyrlega blásið fyr-
ir félagslegum umbótavilja, og
margt af iþví, sem eftir hana
liggur, sé því enn ekki nema
undirhúningsstarf undir síðari
framkvæmdir svo sem hinnar .
einstæðu rannsóknir sem hún '
hefir látið gera á sviði vinnu- <
ÖFUNDUR þessarar
greinar er Leon Her-
tnann prófessor við háskól-
ann í Rennes. Hún er þýdd
úr enska uppeldismálatíma-
ritinu The New Era in Home
and School. Birtist hún í
febr.—marz-hefti þessa árs.
Hefir tímarit þetta flutt marg
ar hliðstæðar greinar að und
anfömu um skólamál ýmissa
landa álfunnar og þau verk-
efni, sem þar bíða úrlausnar.
til vill í vissum skilningi „stjórn
byltingin í herstígvélum“, þá
var hann arftaki þeirra kon-
unga, sem mótað höfðu Frakk-
land, og jafnvel Karla Magnús-
ar, yfirdrottnara Vestur-Evrópu.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að hann gerði samning
við páfann, konkordatið, sem
batt enda á aðskilnað
ríkis og kirkju. — En
harðstjórinn leit á kirkjuna sem
tæki til þess að gera þegnana
undirgefna vilja hans. Hann
setti á fót stofnun, sem hann
nefndi franskan háskóla og kom
þar á sömu skipan og tíðkaðist
í hernum. Rector magnificus
þess háskóla var eins konar yfir
hershöfðingi skólamálanna, há-
skólaráðið var herforingjaráð
hans. Frakklandi var skipt í
hluta, sem nefndust akademí,
sem stjórnað var af rektorum
með skólaráðum sér við hlið.
Stjórn rektoranna lutu síðan
skólaeftirlitsmenn, sem höfðu
umsjá með skólum hver í sínu
umdæmi. Þessi skipan helzt enn
þá, og ég býst ekki við að Vichy
stjórnin muni nema hana úr
gildi Til eflingar almennri
barnafræðslu var ekkert gert,
hermaðurinn þurfti hvorki að
læra skrift né réttritun. Fram-
haldsskólunum var fjölgað stór
um til þess að tryggja verðandi
liðsforingjum menntun. í hverju
umdæmi var sett ó stofn að
minnsta kosti eitt lycée eða
menntaskóli og college í mörg-
um borgum. Skólapiltar báru
svarta einkennisbúninga með
gylltum hnöppum, þeir sváfu í
stórum svefnskálum, blásið var
í herlúður, þegar iþeir voru vakt
ir og þeir látnir marséra að her
manna sið. Þegar þeim var refs
að, var þeim varpað í sérstakt
skólafangelsi. Allt er þetta til
enn nema fangelsin. Þeim var
útrýmt fyrir sjötíu árum. í nýj
um menntaskólum fyrir stúlk-
ur hefir bjalla komið í stað lúð-
ursins. Þið sjáið því, að það
hlutverk bíður framtíðarinnar
að afnema ýmislegt af þessum
hernaðarminjum. Inngöngu í
mála og félagsmála um allan
heim, og skýrslunar um þær,
sem árlega hafa verið út gefnar
❖
Það er til marks um það, úr
hve brýnni þörf þessi stofnun
hætir, og hve raunhæft hlut-
verk það er, sem hún hefir val-
ið sér, að hún hefir lifað af
alla storma á sviði hinna alþjóð
legu stjórnmála, þó að sjálft
Þjóðabandalagið hafi dáið, að
minnsta kosti í bili. Hún hefir
að vísu á iþessum síðustu tím-
um orðið að flytja aðsetursstað
sinn vestur um haf, til Montreal
í Kanada, en á störfum hennar
hefir ekkert hlé orðið, enda
dylst nú engum, að þáttur henn
ar í lausn þeirra félagslegu
vandamála, sem lausnar bíða að
iþessu stríði loknu, muni verða
harla mikill og mjög miklum
mun meiri en eftir síðustu styrj-
öld. Er það því vel farið, að ís-
land skuli nú loksins gerast að-
ili í starfi hennar.
þessa framhaldsskóla fengu ein
vörðungu unglingar efnastétt-
anna. Námsefnið var að mestu
leyti bókmenntalegt og klass-
iskt. Öllu var svo rækilega
stjórnað frá einni miðstöð, eins
og sú saga sýnir að hinn æðsti
rektor De Fontanes, skáld og
vinur Chateaubriands, gat tekið
úrið úr vasa sínum dag einn og
sagt: ,„Á þessari stundu sitja
allir skólapiltar keisaradæmis-
ins við að snúa frönskum texta
til latnesks máls.“
Æðri menntir voru afræktar.
Napoleon óttaðist hugsuði. Hann
þurfti aðeins ó lögfræðingum,
prestum, læknum, liðsforingjum
og öðrum embættismönnum að
halda. í hverju akademí voru
settar á stofn deildir fyrir nátt-
úruvísindi, lög. læknisfræði og
bókmenntir, en voru háðar nánu
eftirliti af hálfu ríkisvaldsins.
Eftir fall Napoleons fólu Bour
bónar kirkjunni yfirstjórn há-
skólanna. Árið 1822 var prestur
einn, séra Frayssinous gerður að
rector manificus. Biskupnum
var falið eftirlit með lægri skól-
um. Öllum frjálslyndum prófess
orum var vikið frá, Ecole Norm
ale Superieure, var lokað um
stundarsakir og Guizot, prófess-
or í sögu við Sorbonne varð að
láta af kennslu um ótiltekinn
tíma. í stjórnartíð Lúðvígs Fili-

KJÖRDÆMAFRUMVÖRPIN
svokölluðu hafa ekki átt
lítinn þátt í þeim verklegum
framkvæmdum, sem ráðizt hef-
ir verið í hér á landi í seinni
tíð. Er það í sjálfu sér ekki
nema skiljanlegt, að hver þing-
maður vilji verða héraði sínu
að liði með því að fá samþykkt
fjárframlög og framkvæmdir í
þágu þess. En frá sjónarmiði
þj óðarheildarinnar er hins veg-
ar engan veginn víst, að slík
hreppapólitík á þingi, ef svo
mætti að orði komast, sé látin
ráða úrslitum um uppbyggingu
og mikilvægar framkvæmdir í
landinu. Vísir gerir þetta að um
talsefni í aðalritstjórnargrein
sinni í gær. Þar segir meðal
annars:
„Við íslendingar erum skammt
■á veg komnir í verklegum fram-
kvæmdum, sem og er eðlilegt sé
miðað við hve skamman tíma
þjóðin hefir verið fjárráða. Árið
1874 fengum við samkvæmt stjóm
arskránni er þá var gefin eins kon-
ar fjárforæði, en allt til þess tíma
höfðum við það ekki, enda mátti
heita að ekkert væri til þess tíma
unnið að verklegum framkvæmd-
um í landinu. Fjárlögin fyrstu voru
ekki mikil fyrirferðar og heldur
ekki margra stafa tölur um að
ræða. Frá ári til árs hækkuðu þau
vegna vaxandi velmegunar og
aukinna framkvæmda. Miðað við
fólksfjölda í landinu hefir mikið
áunnist, en enn er langt í land svo
að vel sé.
Eins og stjórnarskipunin er nú
á hver sýsla í landinu og bæjar-
félag fulltrúa á alþingi. Hver vill
þar sínum tota fram ota í þágu
héraðs síns. Alls staðar þarf að
vinna að margs kyns verklegum
framkvæmdum, hafnargerðum,
vegalögnum o. fl. o. fl., og til alls
þarf opinbers styrks. Einstakir
þingmenn úr öllum flokkum semja
sín í milli um gagnkvæman stuðn
ing við málefni héraðanna, —
eiga sín í milli hin alkunnu hrossa
kaup, — en af því leiðir aftur að
hending ein ræður hvaða verkleg-
i
Auglýsingar,
sem birtast eiga f
Alþýðublaðihn,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofimnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið iim frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvöldi.
Sími 106.
pusar var konungdæmið bund-
ið við stjórnarskrá, og þá var6
Guizot róðherra. Hann bætti há-
skólana, fjölgaði barnaskólun-
um og veitti kennurum nokk-
iur laun. En ó síðustu stjórnar-
árum L'. F. gerði kaþólska kirkj
an enn harðari hríð að skólun-
um, yfirstéttin óttaðist jafnað-
arstefnuna og studdi kröfur
kirkjunnar. Þær náðu fram að
'ganga á dögum annars lýðveldis
ins (1848—51). Hin svonefndu
Falloux-lög leystu skólana und-
an einræði ríkisvaldsins. En það
frelsi, sem þeim var veitt, reynd
ist. nafnið tómt, því að kirkjan
, hafði þar töglin og hagldimar-
• Frh. á 6. síött.
ar framkvæmdir eru styrktar af op>
inberu fé á ári hverju. Sýnilegt
er það, að þótt þingmenn séu marg
ir hverjir vel gefnir menn, skort-
ir þá heildaryfirsýn og þekkingu.
þegar um verklegar framkvæmd-
ir víða um land er að ræða. ÞaS
er mannlegt að vilja draga fram
hlut síns héraðs, en þjóðhagslega
séð getur það verið í fyllsta máta
varhugavert.
Oft og einatt er leitað umsagn-
ar stjórnenda. hafnar eða vega-
mála, en jafn oft eru slíkar um-
sagnir að vettugi virtar og tillit
er tekið til þeirra, enda stund-
um beinlínis lagt fyrir þessa aðila
að leggja fram tillögur um fram-
kvæmdir, án þess að þeir fyrir sitt
leyti hafi átt að þeim frumkvæði,
eða mælt með þeim. Væri unnt
að tína til mörg dæmi slíks, og er
þar um að ræða margar óhyggi-
legustu framkvæmdir í landinu.“
Þannig farast Vísi orð; en
niðurstaða hans af þessum hug-
leiðingum er sem hér segir:
„Fela ætti nefnd fagfróðra
manna, að gera tillögur um upp-
byggingu landsins á breiðum.
grundvelli, þar sem allt færi sam-
an, tillögur um kaupstaði nýja óg.
gamla, skipulagningu landbúnað-
ar í sambandi við þá, sem og sjó-
sókn og iðnað á hverjum stað, eft-
ir því sem skilyrði væru fjrrir
hendi. Ættu víðsýnir og vitrir
kunnáttumenn hér í hlut myndi
mikið ávinnast og með þessu móti
væri unnt að bjarga mörgu því,
sem nú er dauðadæmt og hlýtur
að tortímast til tjóns og baga fyr-
ir þjóðarheildina.“
Þetta er mjög skynsamleg
tillaga. En forspá hefði það ein
hvern tíma þótt, að það ætti
fyrir Vísi að liggja að ger-
ast málsvari eins konar fjög-
urra eða fimm ára áætlunar, »
svo mikla fyrirlitningu, sem
hann og önnur íhaldsblöð hafa
sýnt fyrir öllum heildaráætlun-
um um framleiðslu og verkleg-
ar framkvæmdir hingað til.