Alþýðublaðið - 02.06.1944, Blaðsíða 5

Fostudagxtr 2. júní 1944.
5
Ilmur daganna — „Það er svo gott að leiða litlar hendnr“
— Orðsending frá gamalli konu — Um Hjörvarð list-
fræðing — Skógarkjarr og girðingin við Vífilsstaði.
SKÁLDIN HAFA sungiff um ilm
ðagana og flestir hafa fundið
þennan ilm lífsins einhverntíma og
sumir oft, og jafnvel daglega. Dag-
arnir eru þrungnir af ilmi og lífi,
gleffi og fegurff. Stundum sjáum
viff þó aðeins gráan hversdagsleik-
ann, þegar áhyggjurnar og argiff
Þyngja hugann, en svo bregffur allt
í einu þessum ilmi fyrir og sam-
stundis bjrtir.
VI© ÞEÖMMUM hérna um göt-
umar í þungum þönkum og oft
hálfblindir fyrir fegurð lífsins og
okkur kemur ekki vitund við það
sem fram fer í kringum okkur.
Þeir sem við mætum eru aðeins
iðandi kös eða stríður straumur í
gráu og gruggugu fljóti. Við fáum
olnbogaskot og við gefum olnboga-
skot. En allt í einu heyrir maður
hvellan hlátur eða sér glamþ-
andi broshýr augu og björt enni,
og þá kemur ilmur daganna.
ÉG VAR að ganga heim til mín
einn daginn, nýsloppinn úr yfir-
fullum strætisvagni og var að hugsa
um margra dálka sorpgrein, sem
ég var nýbúinn að lesa í dagblaði,
og það samvizkuleysi, sem þyrfti
til þess að geta skrifað slíka grein.
Ég gekk hratt og sparkaði í stein-
völur, sem voru á gangstéttinni.
Ég heyrði létt fótatak við hlið mér
og sá tvö lítil börn. Annað var lít-
il stúlka á að gizka 7 ára en hitt
var lítill drengur 2—3 ára. Bæði
voru þau björt og brosandi.
ÉG STAÐNÆMDIST hjá börn-
unum og brosti til þeirra og svo
sagði ég við litlu stúlkuna: „Ert
þú að passa litla kútinn? Þið megið
vara ykkur á bifreiðunum“. Litla
stúlkan leit upp á mig, en hélt fast
um hendi litla drengsins. „Já“,
sagði hún smámælt, „það er svo
gott að leiða litlar hendur“, Og þó
fyltist loftið af angan — ilm dag-
anna. Hún var aðeins sjö ára og
þessi setning hennar í öllu sínu lát-
leysi hefði sómt sér vel í Ijóði eða
sögu hins bezta skálds.
ÞRÁTT FYRIR GRÁAN hvers-
dagsleikann, þrátt fyrir iðandi kös-
ina og olnbogaskotin veit maður
aldrei nema só sem gengur fram
hjá manni gefi manni um leið dýr-
mæta gjöf. Og er það ekki einmitt
þetta sem við eigum allt af að
leita eftir hvert hjá öðru, hvemig
sem lífið þá og þá er blandið?
FVRIR NOKKRU birti ég bréf
um háa húsaleigu í Hótel Heklu
og í því var getið um áttræða konu
sem yrði að greiða mikið fé fyrir
eitt herbergi þar. í gær kom þessi
gamla kona heim til mín, hún heit-
ir Stefanía Stefánsdóttir. Hún
strauk mér um vangann og sagði:
„Settu í blaðið að ég hafi ekki
farið með þetta í blaðið. 'Fólkið
segir að ég sá farin að fara í blöðin,
en þú veist að ég fór ekki með
þetta í blöðin. En það er samt satt,
sem þú sagðir um leiguna. Mér
kæmi það betur ef þú vildir gera
þetta, því að ég vil ekki að fólk
haldi að ég sé að fara í blöðin.“
OG SVO strauk hún mér aftur
hlýlega um vangann og brosti. Og
ég vil sannarlega staðfesta þetta.
Hún hvorki skrifaði mér um þetta
eða talaði við mig um það.
M. G. SKRIFAR: „Þegar ég hlust
aði á hið ágæta útvarpserindi Hjör-
varðar Árnásonar listfræðíngs, sem
hann flutti ó 70 ára afmæli Einars
Jónssonar myndliöggvara, datt mér
í hug að þarha hefði okkur verið
eins og sendur af einihverjum góð-
um máttarvöldum, hinn rétti mað-
ur til að fræða okkur um listir og
listamenn, því að fróðleikur okkar
í þeim efnum er mjög fátæklegur
enn sem komið er.“
„ÞENNAN MANN megum við
ekki láta hverfa frá okkur aftur
að öllu leyti, fyrr en hann hefir
skrifað bók eða bækur á okkar máli
um listir og lisíamenn ásamt út-
skýringu listaverkanna, líkt og
hann gerði í fyrrnefndum fyrir-
lestri.“
„ÞAÐ HEFIR rekið margt verð-
mætt á fjörur okkar, og Hjörvaflrður
Amason er með því verðmætasta.
Hann hefir þegar fær.t okkur mikla
fræðslu, og hann er líklegur til
að gera það ennþá betur. Arfur
hans og feðra, íslandi til handa
gæti orðið dýrmætur ef við notuð-
um tækifærið.“
SJÚKLINGUR skrifar mér á
þessa leið: „Mér datt í hug að
skrifa þér nokkrar línur til þess að
reyna að fá þig í lið með mér.
Þannig er mál með vexti, að mér
þýkir eins og fleirum vænt um
skógarkjarr og álít það skyldu okk
ar að reyna að vernda það og auka.
Ég dvel nú sem stendur á Vífilstöð-
um. Hér framundan hælinu liggur
víðáttumikil hraunbreiða og í þeim
hluta hennar sem Vífilstöðum til-
heyrir er töluverður trjágróður. í
kringum þetta land hefir verið
girðing, en er nú af ýmsum ástæð-
um svo illa farin, að hún kemur
ekki að neinu gagni. Sauðfé leik-
ur því lausum hala innan hennar
og þarf ekki að efa hver verða
endalok skógarkjarrsins ef þessu
heldur áfram.“
„MIG LANGAR því til þess, að
biðja þig, að komast að því, hverjir
það eru, sem eiga að sjá um við-
ha|d þessarar girðingar, og aðrar
lagfæringar í sambandi við hana,
og hvetja þá til þess að hefjast
handa sem fýrst, svo að hraunið
verði aftur orðið friðland trjágróð-
ursins 17. júní.“
ÉG VONA FASTLEGA að þeir,
sem hér eiga hlut að máli lagfæri
girðingima nú þegar.
Hannes á horninu.
vantar okkur frá mánaðamótum
til ða bera blaðið um
CrSmsste^aiioSt.
Kvikmynd aleikari í stríðinu
Á mynd iþessari sést hinn frægi kvikmyndaleikari Jimmy Stewart, isem nú er majór í her
Bandaríkjam'anna. S'ést íhann Ihér vera að ræða við fjóra ílugmenn fró Penrusylvaníu, er hafa
bælkistöð einhvers staðar á Englandi.
FRANSKUR rithöfundur á |
seytjándu öld ritaði um síld
ina sem fisk þann, er ákvæði
örlög heimsvelda. Um aldaskeið
hefir verulegur hluti tekna ým-
issa þjóða myndazt vegna nær-
veru þessa fiskjar við strendur
Norðurálfu. Síldin olli því, að
smáfiskiþorp breyttust á skömm
um tíma í stórborgir, er efndu
til viðskipta við framandi lönd
og færðu Vesturlönd og Austur-
nær 'hvert öðru. Sildin olli því
og, að stjórnmálakenningar urðu
til, sem enn gætir og hafa meira
að segja margvísleg áhrif á hild
arleik þann, sem nú er háður.
Fyrir nær sex öldum lögðu
geysistórar síldariorfur leið
sína inn í hið salta Eystrasalt.
Var sú trú manna, að hvalir
væru valdir að síldargöngum
þessum. Um þær mundir var
kjöt munaðarvara í Norðurálfu,
og f iskur var mun þýðingarmeiri
.fæðutegund þá en nú. Hanu var
snæddur á öllum hinum'fjölda-
mörgu hátiðisdögum, en þegar
tekið var að verka síld, var raun
verulega brotið blað í sögu
mannkynsins. Síldin reyndist
hinar lákjósanlegustu vistabirgð
ir, og nú var mun auðiveldara að
búa heri vistum en áður hafði
verið. Það er sögn, að brezki
herinn við Crécy hafi neytt
íhlálfrar milljónar sílda áður
en hann lagð til hinnar sögu-
frægu orrustu. Krossfararnir
neyttu geysilegra síldarbirgða,
er síldarorrustan var háð í
febrúar árið 1429, sem. var háð
til þess að ná á vald sitt salt-
fiskssendingu til ensku hersveit
anna, er sátu um Grléans.
Með síldveiðar að aðalat-
vinnuvegi urðu borgirnar Lii-
beck, Bremen, Hamborg, Stett-
in og Rostock mikilvægar mið-
stöðvar heimsviðskiptanna. Floti
þeirra óx mjög, og viðskipta-
frömuðir horga þessara gerðu
út verzlunarleiðangra um ger-
valla Norðurálfu. Kaupmenn
þessir sto.fnuðu Hansastaðasam-
bandið árið 1241 til þess að
treysta hagsmuni sína sem bezt.
Þegar veldi þeirra var mest,
höfðu þeir útihú í hundrað og
þrjátíu borgum, og slíkt var
traustið á austurlingnum, eins
og gjaldeyrir þeirra var nefnd-
ur, að hann varð sterlingspund
vorra tíma.
Þegar svo mátti segja, að veldi
Hansastaðamanna byggðist á
yfirráðunum yfir fiskiveiðun-
REIN þessi, sem er eftir
George Mell og hér
þýdd úr tímaritinu World Dig
est, fjallar um síldina og á-
hrif hennar á sögu þjóSanna.
Mua mörgum þykja fróðlegt
að lesa um þennan duttlunga-
fulla fisk, sem afkoma okkar
Islendinga er svo mjög und-
ir komin, enda leiðir grein-
in í ljós, að voldugri og stærri
þjóðir en íslendingar hafa átt
og eiga velgengni sína eigi
hvað sízt síldinni að þakka
um, gerðu þeir ráðstafanir til
þess að halda því, sem þeir höfðu
komizt höndum yfir. Slcipa-
smíðastöðvarnar við Eystrasalt,
sem flugher bandamanna hefir
nú unnið mest grand, bergmál- j
uðu einu sinni hamarshögg, þeg
ar þar var unnið að því að smíða
flóta, er berjast skyldi við Dani,
sem kepptu við Þjóðverja um
yfirráðin. Tvisvar sinnum unnu
flotar Hansastaðamanna langar
og kostnaðarsamar styrjaldir,
og Hansastaðasambandið varð
sterkara en nokkru sinni fyrr.
Vissulega hefðu Hansastaða-
menn átt þess kost um skeið að
sameina gervallt Þýzkaland í
eitt heimsveldi. En síldin, sem
skapað hafði velmegun þeirra
og uppgang, olli og hningun
veldis þeirra að lokum.
SÍLDARTORFURNAR fluttu
sig yfir í Norðursjó, að því
er talið er af völdum breyting-
ar á sjávarhitanum, til stranda
Hollands, og kaupmennirnir í
uAmsterdam biðu ekki boðanna
með að hagnýta sér tækifærið
og ná yfirráðum verzlunarinn-
ar úr höndum Hansastaða-
manna. Vegur þeirra varð sízt
minni en Þjóðverjanna. Brátt
flutti floti þeirra varning um
víða veröld og lagði grundvöll-
inn að heimsveldi Hollendinga.
Auðæfi þau, er Hoillendingum
hlotnuðust af fiskiveiðum, ollu
því, að þeir gátu kostað frægar
köununarferðir og veittu borg-
urum landsins ko&t á þvi að
þroska vísindi og listir og eign-
ast slíka menn sem Rembrándt.
Þau gerðu þeim og fært að hefj-
ast handa um hina i margbættu
og merkilegu blómarækt sína.
Sannnefnd gulllöld og áuðnu-
tími rann upp fyrir Holland
einkum eftir að Mynheer Bauc-
kéls fann upp nýja og hagkvæm
ari aðferð við síldarverkun.
En þegar vegur Hollands var
mestur, breytti hinn duttlunga
fulli fiskur en um háttu, ' og
hnignun ægði Hollandi. Síldar-
toriurnar fluttu sig yfir Norð-
ursjóinn til strandar Englands.
Það, hversu langt var að sækja
á miðin voru 'smámumr einir,
en hið sögulega mikilvægi þessa
var geysilegt. Hollenzku fiski-
mennirnir, ér nutu verndar her-
skipa, eltu síldina og lögðu iðu-
lega netum sínum örskammt
frá strönd Englands. Auðvitað
mótmæltu Englendingar þessu,
en þó kom aldrei til teljandi
vandræða af völdum þessa. Þá
bar Grotíus, einn af frumkvöðl-
um alþjóðalaga, ■ er hugðist
treysta og tryggja aðstöðu lands
síns, fram þá kenningu, að höf-
in og auðæfi þeirra væru frjáls
öllum þeim, sem um þau gætu
siglt. Þannjg var lagður grund-
völlur að afnotarétti allra af höf
unum og auðæfum þeirra.
ENGLENDINGAR áttu þess
engan kost að vísa kenn-
ingu þessari á bug, enda þótt
Karl fyrsti legði bann við því,
að útíendingar fiskuðu innan
landsýnar Englands. En til þess
að hann gæti staðið við þetta
valdboð sitt þurfti hann á flota
að halda, og þar eð ríkisfjár-
hirzlan var tóm, neyddist hann
til þess að grípa til hins ill-
ræmda skipaskatts, er vakti mót
mæli Johns Hampdens og fleiri.
Þrátt fyrir þá staðhæfingu kon-
ungs, að hér væri aðeins um að
ræða endurnýjun á skatti þeim,
sem lagður hafði verið á land-
eigendur árið 1007 til þess að
byggja flota, er stökkva skyldi
Dönum á brott,1 varð óánægjan,
er þessi náðstöifun vakti, ein or-
sök borgarstyrjaldarinnar á
Englandi að því er talið er.
En er hér var komið sögu,
hafði Holland gerzt voldugasta
þjóð Norðurálfu. Það er talið,
að á seytjándu öld hafi verzl-
unar- og fiskifloti Hollendinga
numið tveimur þremur hlutum
hinna tuttugu þúsunda skipa, er.
til voru á meginlandinu! En við-
horf þessi breyttust á ríkis-
Framhald á 6. síðu.