Alþýðublaðið - 28.12.1944, Blaðsíða 6

ALÞVÐUBLAÐIP
Tvær stjörnur
Á myndinni sjást tvær frægar leikkonur og kvi'kmyndastjörn
ur: Jeanette MacDonald, sem nú er ein af vinsælustu stjörn-
um leikhús- og kvikmyndahúsgestanna, og Mrs. Homer Har-
grave, sem einu sinni var ekki síður upp á hald þeirra, en þá
\
hét hún Colleen Moore ,og mtmu flestir kannast vel við það
nafn.
Merkur tónlistarviðburður:
Fyrsfa órafórfa íslands
Björgvin GUÐMUNDS-
SON tónskáld á Akureyri
mun vera einhver mikilvirk-
asti höfundur landsins í tón-
smíði. Og þó hefir jafnan verið
furðu hljótt um þennan útvörð
íslenzkrar menningar síðan
hann hvarf hingað heim frá
Vesturheimi árið 1931. Hingað
til hafa birzt eftir hann þrjú
hefti af Tónhendum, kantöturn
ar íslands þúsund ár og Til
komi þitt ríki, Kvöldbæn,
Dauðs-manns-sundið, Tvö söng
lög, Tvær prelúdíur, Sofðu
ttnga ástin min, í dalnum,
Vopnafjörður, . íslands lag,
Jólahugleiðing og Serenade, auk
margra laga í ýmsum tímarit-
um. Þess utan hefir hann séð
um útgáfu á lagasafninu
Söngva-Borga og útbúið tvö
kórlagabefti fyrir Landssam-
band blandaðra kóra. íslenzk
tónlistarmál hefir hann mjög
látið til sín taka og skrifað um
þau fjölda greina í blðð og
tímarit. Hefir Björgvin jafnan
skorið djarflega upp herör gegn
öllu því sem honum hefir þótt
omiður fara í menntamálum vor
um, ekki sízt á sviði tónmennt-
ar, og hefir honum þar orðið
mikið ágengt nú þegar.
Nú hefir Björgvin sent frá sér
á vegum bókaútgáfunnar
Norðra á Akureyri fyrsta ís-
lenzkt stórverk óratóríuforms-
ins, Friður á jörðu við hinn
söngþjála ljóðaflokk Guðmund
ar Guðmundssonar. Er hér um
að ræða mjog mikið verk, 176
bls. að stærð, þar sem skiptast
á hljóðfæraþættir, einsöngskafl
ar, kórbálkur, fyrir blandaðan
kór og karlakór, dúettar og
söngles eða „rezítetív“. Bókaút
gáfan Norðri hefir með þessari
framkvæmd sinni sýnt tónbók
anenntum vorum verðskuldaða
! athygli og látið leysa verkið
prýðilega af hendi með skýrri
nótnasetningu og ágætri prent
un. Björgvin hefir tekið ást-
fóstri .við kórbálkinn frSmar
allri annarri tónsmíðategund, og
þar nær hann fram geysisterk
um dramatískum áhrifum, sem
skáka öllum íslenzkum tónskáld
um fyrr og síðar. Laglínuauð-
legð hans er annað höfuðein-
kenni verka hans. Nægir að
benda á Heyrið vella á heiðum
hveri, sem samið er 1914, en er
nú fyrst að öðlast allsherjar-
útbreiðslu sem hreinasta lag-
perla, ennfremur á hið ramma
lag Á Finnafjallsins auðn, sem
mun vera eitthvert bezta karla
kórslag, sem út hefir komið hér
á landi. Báðir þessir kostir koma
höfundinum að góðu haldi við
samningu stærri tónlistarforma.
Þau eru prófsteinn á hið skap-
andi þanþol tj áningarinnar og
sýna, hvað höfundurhm hefir
andlegt þrek til þess að gera
svo háum kröfum veruleg skil.
Hér skilar tónskáld og tónhag
an. Björgvin hefir reynzt valda
hinum stóru raddsöngsform-
um, og „Friður á jörðu“ er ný
sönnun þess. Höfundurinn er
stórbrotinn og langsýnn í form
sterkri sköpun sinni; hann bein
ir athygli sinni fyrst og fremst
að hinni stóru línu franwind-
unnar en er síður sárt um ein-
stök smáatriði tónbálksins. Af
þessu spretta að sjálfsögðu mis
fellur í leiðslu einstakra radda
á nokkrum stöðum, en þær
verða síður tilfinnanlegar í
stóru formi en smáu. Björgvin
hefir fyrstur íslendinga tekið
hið klassíská óratóríuform í
þjónustu sína og fyllt það kraft
mikilli frumsköpun, sem nýt-
ur sín ágætlega í hinu þéttriðna
raddneti kórkaflans „Haxm
Söngurinn af himni
Frh af 5 sífta
í gervöllum Zillerthal í Tíról
höfðu engin böm fegurri söng-
rödd en Strassersystíkinin fjög-
.ur — Karólína, Jósep, Andrés
og Amalía, sem nefnd var Mali
og var svo lítil, að það gat vart
heitið, að hún væri enn altal-
andi.
„Strassersystkinin syngja
eins og næturgalar,“ var orðtak
þar í dalnum.
Og Strassersystkinunum lílcti
til næturgalanna að því leyti, að
þau héldu norður á bóginn sér-
hvert vor. Leið þeirra lá til borg
arinnar Leipzig í konungsrík-
inu Saxlandi. Foreldrar þeirra
voru hanzkasaumarar að iðn og
héldu til Leipzig til þess að
selja framleiðsluvöru sína. Börn
þeirra voru ávalt í fylgd með
þeim og aðstoðuðu þá við að
selja hina mjúku og eftirsóttu
gemsuskinnshanzka á sölutorgi
borgarinnar.
Það var mikið um að vera í
Leipzigborg markaðsdagana,
og það kom iðulega fyrir, að
systíkinin frá Zillerthal villtust
meðal hins mikla mannfjölda á
sölutorginu. En þá gripu þau
jafnan til hins sama ráðs og þá
þau voru heima og vildu vísa
kvíða eða hryggð á bug — þau
sungu. Og lagið, sem þau sungu
tíðast, þar eð þeim var það
kærast allra laga, var „Söngur-
■inn af himni.“
Það var Karl Mauracher, hinn
víðfrægi orgelsmiður í Ziller-
hal, sem hafði kennt þeim syst-
kinunum óð þennan. Þannig
hafði sem sé atvikazt, að hann
hafði verið kvaddur til þess að
gera við kirkjuorgelið í eirnum
nágrannabænum, og þegar hann
hafði lokið viðgerðinni, bað
hann organistann að reyna orgel
ið. Organistinn var Franz
Xavier Gruber, og þegar hann
sat þarna við orgelið og lét fing
urna líða yfir hljómborðið, tók
hann ósjálfrátt að leifca lagið,
sem hann hafði samið við sálm
séra Mohr.
„Þetta lag hefi ég aldrei heyrt
fyrri,“ mælti Mauracher og
undrunin í rödd hans duldist
eigi.>, „Mætti ég ekki hafa það
heim með mér? Ég efast ekki
um það, að fólkinu heima í
iZillerthal muni getast vel að
því.“ Gruber hafði þá boðizt til
þess að láta hann hafa afrit af
því, en orgelsmáðurinn svaraði
því til, að hann gæti sparað sér
þá fyrirhöfn. Mauracher kunni
þegar mörg hundruð lög utan
bókar, svo að það skipti litlu
máli; þótt eitt bættist við.
Orgelsmiðurinn hafði svo lag
þetta „heim með sér_,“ og það
átti brátt almennum vinsæld-
um að fagna í Zillerthal. Dalbú
arnir völdu á’álminum heitið
„Söngur af himni.“ En orgel-
smiðurinn gerði sér að sjálf-
sögðu ekki gein fynir því, að
sáímur þessi og lag var í sann-
leika mikil og dýrmæt gjöf
tveggja óþekktra listamanna
gervöllu mannkyni til handa.
Systkinin frá Zillerthal urðu
þess brátt vör, að „Söngurinn af
himni,“ hafði mikil áhrif á hugi
’ fólks í Leipzig. Vegfarendur
námu staðar og hlýddu sem
heillaðir væru á hina fögru og
unaðslegu óma. Svo var það dag
nokkum, að aldurhniginn,
skrautklæddur maður gaf sig á
tal við börnin. Hann kvaðst
heita Pohlenz og vera söng-
málamálastjóri saxneska ríkis
ins. Hann gaf börnunum að-
göngumiða að miklum faljóm-
leikum, er hann átti að stjórna
í Gewandhaus í Leipzig. Syst-
kynjn voru frá sér nuipin af
fögnuði.
Þegar systkyi^m komu um
kvöldið inn í salinn þann hinn
mikla, er var þéttsetánn skraut
klæddu fólki . — karlmönnum
með harða hatta og konum á
silkikjólum — fóru þau hjá sér
og kváðust hafa orðið fegnust,
er þau voru komin í sæti sín
skammt frá leiksviðinu.
Þegar hljómleikarnir hófust,
gleymdu systkinin öllu öðru.
Þau sátu þarna eins og dáleidd,
þegar það gerðist, sem þau áttu
sízt af öllu von á. Herra Pohlenz
hafði snúið sér að áheyrendun-
um. Nú hóf hann upp höndina
til þess að biðja um hljóð og
flutti þau tíðindi, að þar í saln
um sætu fjögur börn frá Tírol
er hefðu fegurstu söngraddir, er
hann hefði heyrt langa hríð.
Hann kvaðst vona, að þau fengj
ust til þess að syngja nokkur
hinna fögru laga ættlands síns
fyrir konung og drottningu Sax
lands og aðra viðstadda.
. Börnin stóðu á öndinni af
undrun og gerðust kafrjóð, þeg
ar hið ákafa lófatak áheyrend-
anna hófst. „Við skulum bara
loka augunum og ímynda okk-
ur, að við séum að syngja
heima,“ hvíslaði Mali að syst-
kinum sínum.
Fyrst sungu þau „Söng af
himni,“ og þegar þau höfðu lok
ið að syngja lagið ríkti andar-
tak dauðakyrrð í salnum, en
því næst létu viðstaddir hrifn-
ingu sína í Ijós með dynjandi
lófataki. Því næst sungu þau
öll þau lög, er þau kunnu, hvert
af öðru, og þegar þau mundu
ekfci eftir fleiri lögum, sungu
þau „Söng af himni“ öðru sinni.
Áheyrendur hrópuðu til barn
anna og báðu þau að syngja
meira, þegar einkennisklæddur
maður gekk upp á leiksviðið og
sagði, að hans hátign æskti þess
að tala við börnin.
„Þetta var yndislega fallegt,“
sagði konungurinn, þegar hann
hafði heilsað börnunum með
handabandi. „Við höfum aldrei
heyrt þessan jólasálm fyrri.
Hvar hafið þið lært hann?“
„Þetta er tírólskt þjóðlag, yð-
ar hátign,“ svaraði Jósep.
„Mynduð þið ekki fáanleg að
koma til hallarinnar og syngja
hann á jólunum?“ spurði drottn
ingin. „Ég er viss um, að börn-
unum okkar þætti innilega
vænt um það.“
Þannig atvikaðist það, að guð
þjónustunni í hallarkirkjunni
að Pleissenburg, konungshöll
Saxlands, á aðfangadagskvöld
áið 1832 Íauk með því að Strass
ersystkinin sungu:
Heims um ból
helg eru jól.
Signuð mær
son guðs ól,
frelsun mannanna, frelsis-
ins lind,
frumglæði Ijóssins, en gerv-
öll mannkind
byrgir augun og byltir sér,“
sem sýnir vel hinar tíðu texta
endurtekningar dramatísks kór
forms. Söngraddirnar fá víða
hin þakksamlegstu tækifæri til
að spenna langa lagboga með
þroskandi- legatosöng eins og t.
d. í þættinum „Það er elskunn
ar^ ómdýpt og hljómmýkt.“
Sjálfstæður víxlsöngur er og
allvíða, eins og í „Drottins kær
leikans orð,“ og fer hið bezta
Verkið or allt samið í hrein-
um og ómenguðum kórstíl há1
bundinnar verkvísi og veiti
uppfærendum öllum áreiðar
lega fyrirtaks þjálfun og mikl
ánægju. Frágangur allur fr
forlagsins hendi er tónlistarbó
menntum íslenzkum til mikii
vegsauka og höfundinum sjáll
um til hins mesta sóma. Me
þessu verki hefir Björgvin Gu
mundsson enh á ný staðfest þat
að hann er mestur. raddsöng£
höfundur íslands.
Hallgrímur Helgason.
Fimmtudagur 28. des. 1944
Fyrstur á land

Myndin er af ámeríska hermann
inum, sem fyrstur varð á land
þegar innrásin var gerð í Nor-
mandie í sumar.
meinvill í myrkrunum lá,
meinvill í myrkrunum lá.
Á þessari stundu kvaddi söng
ur þessi systkinin fjögux og hóf
sigurför sína um heiminn.
Sálmurinn Heims um ból var
árum saman sunginn í Hallein,
í húsi því, þar sem Gruber lifði
og dó. Þar var hann sunginn af
sonarsonum Grubers, sem leku
á gítar þann, er afi þeirra hafði
leikið á, þegar hann söng sálm
þennan ásamt föður Mohr fyrsta
sinni. Síðar barst sálmur þessi
um víða veröld á öldmm ljósvak
ans — unz Austurríki var strik
að út af landabréfinu dag nokk
urn árið 1938 og þessi fagri frið
aróður var talinn „óæskilegur.“
En í hinu mikla ríki ljóða og
laga, sem er hið sanna ættland
hans, getur engin landamæri.
Og „Söngurinn af himni,“ nær
ávallt, eins og boðskapur jól-
anna, til allra þeirra, sem þrá
frið á jörðu og velþókruun með
mönnunum.
HVAÐ SEGJAHIN BLÖÐIN?
Frh. aí 4. sföu
Grundvöllur stofnanani'ia má ekki
stranda á tómri ótrú.
Ég nefni ekki fleira. Þetta er
ðeins rödd sem ef til vill verður
þögguð í hel. En meyðin í ;,ástands
málunum" mun halda áfram að
kalla, uns verulega verður hafist
handa og reynt að bjarga því, sem
jargað verður, því að enn færum
við hér of dýrar fórnir."
Það munu fleiri vera á þeirri
skoðun en sr. Gunnar, að hér
séu færðar „of dýrar fórnir,“
þó að ótrúlega mikil þögn og
aðgerðarleysi sé riíkjandi um
þessi mál.
t
St. Freyja nr. 218.
Fundur í kvöld kl. 8.30.
Spilakvöld og kaffí.
Æðstitemplar.