Alþýðublaðið - 25.02.1945, Qupperneq 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Sunnudagur 25. febrúar 194&
fU'njðnblaðÍð
Útgefandi Aiþýðuflokkurinn ]
i
Ritsjóri: Stefán Pétursson.
Ritsjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu ,
pímar ritsjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
i
I
Hin nýja helfregn.
SJÓM'ENNlRNffi, eru oft
nefndir ihersmenn íisíands,
þegar nniælt er eða ritað fyrir
jjiinni iþeirra, Og 'vissulega er
sú inafngift að verðleifeum. ís-
land er lékfeii herveldi. En eigi
að isiíður ýhiöfir það .goldið slík
aflhroð hraustra drengjia í styrj-
öld beirri, sean nú er háð, að
hernaðaraðiliunum myndi segja
það mannfall. Stórþjóðirnar
eiga mjöig um sárt að binda af
völdum iófriðlarins. En þó eru á-
föll simiáþjóðarinnar íslenziku, er
ekki hefir íbörið vopn né háð
stríð iuim aldir fileiri otg stærri,
sé tillit teikið til fólíksfjölda, en
flestra hinna ivoldugu rífeja, er
tetfla tfram mikilum herskörum
til igrimmidarilegra bardaga á
VQÍgivölIiunium. Og ófreskja stríðs
ins hefir fyrst og fremist höggv
ið skörð ií fyllkinigar íslenzíkiu sjó
mannanna,, og Æömnauta þieirra.
*
Tjón íslendinga á mönnum og
sfejpuim, ifrá því að istyrjö'Min
hófst, er ilöngu, orðið igeypilegt.
Ýiíst er nú fekammt stórra högga
í miMum. Aðeins þrír mlánuðir
eru liðnir tfrá því að Goðafossi
var söiklkt, þegar ,niú berist ný
helfregn. Stærsta millilandaskiþ
ílslendinga, Dettifoss, er sokkinn
í sæ, hæfður tundurskeyti þýzks
kalfbáts. Og með hionum hafa
týnzt tólif synir og þrjár dætur
íslandis. Hörð yerður því loka-
hríð istríðisins ístendinguim.
*
íislendinigar hafa misst þrjú
stærstu miillilandaskip sín í þess
ari styrjöM. Það er imikið tjón
og tilíininantegt fyrir smláþjóð,
sem visisulega á enga sök á hiild
arleikunium, en geldur þess eins
að þreyta iÉsbaráttuna atf kappi
og sækja það fast að draga björg
í ibú sitt. ÍÞó má' tfylla að nýju
þau skörð, isem ófriðiurinn hefir
höggvdð 1 skipaistól dkkar, ef að
lífcum lætiur. Vonandi verður
þesis lékki langt að bíða, að flán-
arnir er í gær og fyrradaig
blöfctu í ihlálfa stöng sem tálkn
sorgar og saknaðar íslendinga
vegna afdriía Dettifoss oig
þeirra, er með honum, tfórust,
verði hafnir að hún ií íágnaðar-
skyni við fcotmiu nýrra skipa. En
mannsljtfin verða aldrei bætt
fyrr en ný kynslóð er vaxin úr
grasi.
Því er margsinnis haldið fram
að striíðistékjur íslandiniga séu
máiklar. En., jafnframt því, sem
slífct er játað, ber að láta hins
getið, að miikil1 er.u stríðsútigjöld
Islendimga orðin, og verður þó
enn ekfci um það sagt, hvort
ölhim þeirn greiðslurn sé idkið.
íslendinga bíður viissulega
málíið hlutverk / að stríðslökum
eigi, .síðiur e'n þeirra þjóða, sem
hildarteikinn háðu að gefmum
stríðs3TtSlrlýisinigum. Það mun
vera ein.sdæmi í sögunni, að
þjóð, sem á sér engin Ihernaðar
tæfci Iiof.tis, láðls né lagar, hafi
golddð Isl'ífct afhroð aif ófriðar-
vöMum og raun hefir á orðið
með íslendinga í þessu stráði.
Að óifriðarlobum bíður það hlut
Helgi Sæmundsson:
gleymdusf við út-
skáldastyrksins
Þeir, sem
hlulun
NEFND sú, sem rithöfunda-
félagið kaus eigi alls fyrir
löngu til þess að úthlula skálda
s-tyrkjum þessa árs, lauk störf
um fyrir siðustu helgi, og hafa
niðurstöður hennar 'birzt í blöð
um og útvarpi.
Störf nefndar þessarar hafa
sætt mikilli gagnrýni og orðið
tilefni harðra deilna á liðnum
árum. Nefndinni hafa óspart
verið kveðnir áfellisdómar og
skáldin og rithöfundarnir eng-
an veginn kunnað henni óskipt-
ar þakkir. Starf hennar hefur
verið vandasamt og vanþakk-
látt. Hefur því farið mjög fjarri,
að eininig a.ndans með bandi frið
arins hafi rikt í þessum efnum,
þótt ráðstöfun fjárins væri
þeim aðilum falin, sem njóta
eiga.
H'ér verður ekki lei.tazt við
að ræða ráðstöfun fjárins .al-
mennt eins og nefndin hefur
frá henni gengið að þessu sinni.
Um mörg atriði, jafnvel flest,
virðisí henni hafa vel tekizt.
Nokkrar ákvarðanir hennar virð
ast þó orka tvímælis. Jafnframt
hafa ýmsar gleymskusyndir
hent nefndina, sem vert væri
að gera að nokkru umræðuefni.
Vissulega væri fróðlegt að
nefndin gerði einhverja grein
fyrir því með hvaða kvarða hún
mælir verðleika skálda og rit-
höfunda til þess að hljóta fé úr
sjóði alþjóðar til framfæris og
viðuikenningar. Þetta hefur
nefndinni láðst og virðist þó
ekki til of mikils maplzt, að
þessa sé farið á leit.
Ég vildi aðeins gera úthlut-
un nefndarinnar einum manni
til handa Idtillega að umræðu-
efni. Það er styrkurinn til
Gunnars Benediktssonar fyrr-
um klerks að Saurbæ. Hann
hefur ritað allmargar bækur og
er vissulega maður ritfær og
hlutgengur til málþinga. Hins
vegar virðist mjög umdeilan-
legt, að hann verðskuldi fimm-
tán hundruð króna skáldastyrk
þann, sem nefndin hefur ssbmt
hann. Gunnar ritaði á yngri ár-
um bækur slíkar sem Sögur úr
Keldudal, Við þjóðveginn og
Niður hjarnið. Eru í bókum
þessum gerðar tilraunir til'skáld
skapar, sem úthlutunarnefncf
rithöfundafélagsins mun ein
telja verðar viðurkenningar.
Gunnar hefur að auki ritað
bækur slikar, sem Sýn mér trú
’þina af verkunum, Skilnings-
tré góðs og ilts ag Sóknin
mikla, sem eru allar áróðursrit
stjórnmálalegs efnis, er varla
verður til skáldskapar talið. —
Síðasta bók Gunnars er leikrit
ið Að elska og lifa. Varla mun
þó úthlutunarnefndin geta
dæmt þá bók verða styrks af
opinberu fé, meðan Sigurður
Eggerz er utan garðs hjá henni,
því að 'mörgum mun þykja leik
rit Eggerz skemmtilegri vit-
eftir þvá, sem auðið er. En len-gi
miun áhrifa strlíðsins gæta á ís-
lenzt þjóðlíf, þótt sennilega
verði orðstír íslendiniga ékki
mikiM' talitin, þegar sagnritar-
ar hernaðarþjóðanna tfæra ann
á'l'a ófriðarins d letur.
/M’enidinigium er sár harmur
kiveðinn, við tíðindin um örlög
Diettifoss Oig hina nýju helfregn,
er jaffníramt ýfir ffyrri -sár, sem
leysa en þessi leirburður Gunn
ars.
❖
Ég 'býst við, að nefndin verði
af ýmsum dómfelld fyrir styrk
ina yngstu skáldunum og rit-
höfundunum til handa. Skal ég
þó ekki fylla þann flokk, þótt
ég telji raunar, að nefndinni
'hefði verið skamm-laust að meta
Óskar Aðalstein Guðjónsson að
minnsta kosti til jafns við Gunn
ar Benediktsson og Þórunni
Magnúsdóttur.
Einnig mun margur telja
furðulegt, að nefndin skuli
ekki telja Guðmund Frímann
verðan nokkurrar viðurkenn-
ingar, því að óneitaníega er
hann í hópi 'hinna efnilegri
yngri Ijóðskálda okkar. Verður
því að telja, að ómaklega sé
fram'hjá honum gengi.ð.
* *
En mest eru þó glöp nefnd-
arinnar varðandi skáld og rit-
’höfunda, sem fjarri. eru. Vissu
lega verður að telja það miður
fatfið* að nefndin skuli 'hafa
gleymt islenzkum skáldum og
rithöfundum, sem með öðrum
þjóðum dveljast en rita á tungu
forfeðranna eða velja sér 'ís-
lenzk viðfangsefni, þótt á fram
andi tungu skrifi.
Jón Helgason prófessor i
Kaupmanna’höfn hefur getið
sór góðan orðstír sem ljóðskáld
og hefur af sumum nefndar-
mönnum áð minnsta kosti ver-
i.ð til góðskálda talinn. Þó er
’honum með öllu gleymt, þegar
nefndin útihlutar skáMastyrkj-
um að þessu sinni.
Þorsteinn Stefánsson hefur i
Danmörku hlotið bókmennta-
verðlaun, þau, sem kennd eru
við H. C. Andersen, fyrir skáld
sögu sína Dalinn. Hefði hann
efalaust að dómi flestra ann-
arra en þeifra manna, sem út-
'hlutunarnefndina skipuðu, ver
ið talinn verðskulda frá ætt-
landi sínu viðurkenningu að
minnsta kosti á 'borð við klerk-
inn, sem kastaði hempunni og
klæddist i hennar stað rauðum
kufli.
íslendingar í Veslurheimi.
hafa löngum lagt mikinn skerf
og góðan til íslenzkra bók-
mennta og gera enn í dag. Hygg
ég, að margii' muni nefna nafn
Jakobínu Johnson, þegar rætt
er um þær samtiðarkonur, sem
bezt yrki á íslenzka tungu. Út-
’hlutunarnefndin man þær
Huldu, Guðfinnu frá Hömrum,
Elinhorgu Lárusdóttur og Þór-
unni Magnúsdóttur, en íslenzku
skáldkonunnar vestur á Kyrra
'hafsströnd minnist hún ekki..
Höfuðskáld Vestur-íslendinga
slíðan Stephan G. Stephansson
‘leið mun að flestra dó'mi bónd-
inn á Viðivöllum við íslendinga
fljót, Guttormur J. Guttorms-
son, sem þekktist boð um að
sækja ættland sitt heim 1938 og
Þo imun miótl-ætið verða þeim
hvöt þess, að hæta isér trjónið
og e-fna til viðreisnar. E-n vissu
lega miun líslenzka þjóðin jiatfn
an mlinniaist mteð djúpri virð-
i-ngu sjómanna sinna og föru-
nauta þeirra, er fórust á dögum
þessa hins -tryllta hdldarlei-ks og
féililu sem h-etjur, hvort heldur
sprenigidufl brimhrönn eða
tundiursfceyti grandaði ffari
þeirra.
Örn Arnarson flutti hið snjalla
kvæði sitt, enda taldi hann heim
sókn Guttorms sízt ómerkari at
hurð íslendingum en heimsókn
dönsku rikisarfahjónanna til þá
verandi sambandstfíkis. Gutt-
ormur sendi frá sér fjórðu bók
sína árið, sem leið. Éinar Páll
Jónsson, ritstjóri Lögbergs, lét j
og ljóðahók frá sér fara á liðnu '
ári. Þar er um að ræða höfuð- ’
skáld íslenzka • þjóðbrotsins
vestra og annað merkilegt
skáld þess og dyggan menning
arfrömuð. En hvorugan þessara
manna man út'hlutunarnefndin
eða vill muna.
Sennilega munu úthlutanir
nefndarinnar í B-flokki mælast
bezt fyrir af störfum hennar að
þessu sinni. En hefði ekki vel
á þvi farið, að Vestur-íslending
unum Guttormi J. Guttormssyni
og Einari Páli Jónssyni væri
veitt viðurkenning i þeim
flokki, þegar út'hlutað var
skáldastyrkjum fyrir stofnár
lýðveldisins á íslandi, sem þeir
völdu að útgáfuári góðra ljóða-
np ÍMINN birtir síðastliðinn
föstudag grein um styrjöld
ina og hugmyndir, sem upþi
eru um það, að Þjóðverjar
kunni að geta varizt lengur, en
ýmsa grunar um þessar mund-
ir. Tíminn skrifar:
„Einn af kunnustu foringjum
þýzkra nazista, Ley verkamála-
ráð'herra, lét nýlega svo ummælt,
að styrjöldin væri engan veginn
töipuð, þótt Þjóðverjar yrðu að
ihörfa úr Berlín. Við munum að-
eins hörfa til öruggari vígstöðva,
sagði hann, og halda uppi barátt-
unni þaðan, unz sigur næst.
Mörgum mun finnast, að um-
mæli þessi séu næsta borginmann
leg, en ýmsir herfræðingar hafa
þó 10110 uppi þá skoðun, að þau
geti haft við nok-kur rök að styðj
ast og menn megi ekki vera of
bjartsýnir á það, að styrjöldinni
sé lokið, þótt .Þjóðverjar tapi Ber-
lín og jafnvel öllu Norður-Þýzka-
landi, en erfitt verður að verja það
eftir að Berlín er fallin.
Skoðanir þessara manna eru
þær, aö Þjóðverjar 'hafi undanfár
ið verið að undirbúa lokavörn
sína í svokölluðu „innsta virki“.
Víglína þessa „innsta virkis“ myndi
liggja frá landamærum Sviss með
fram Rínarflj.óti allt niður til
Érankfurt, en þaðan myndi hún
beigja til austurs um Leipzig,
Drelsden og Görlits, fylgja síðan
Sutedafjallgarðinum, unz hún
beygði aftur í suður nokkru aust
an við Vín og niður til Adríahafs
og yfir þvera Ítalíu. Eítir að hafa
hopað þannig inn í „innsta virk-
ið'^þyrftu Þjóðverjar ekki að -tferj
ast nema á ca. 1000 km. víglínu,
þegar landamæri Sviss eru undan-
skilin, og njóta hvarvetna hinna
beztu náttúruskilyrða til varnar.
Innan þessa „innsta virkis“ hefðu
þeir mörg iðnaðar- og nárhahéruð,
eins og t. d. Bæheim, og auðug
landibúnaðarhéruð, eins og t. d.
Pódalinn á Ítalíu.
Auglýsingar,
sem birtast eigi i
Álþýðubiaðicu,
verða að vera
Hverfisgötu)
komnar til Auglý»-
inaaskrifstofunmar
í Alþýðuhúsinn,
fyrir kl. 7 að kvðldL
Síml 4906
bóka? Hefðu þeir ekki skipaú
skammlaust bekk með þeim
Jakohi Smára, Gisla frá Eiríks
stöðum og Snorra Hjartarsyni?
Þess er að sjálfsögðu sfcylt
að geta, að starf úfhlutunar-
nefndarinnar hlýtur að vera
vandaverk hið m’esta. Auk þess
virðist ihún hafa unnið starff sitt
í ár á mjög skömmum tíma.
Þó hefur henni tekizt vel um
margt. Eigi að síður er skylt að
láta þess getið, sem henni hef-
ur miður tekizt. Og vonandi eru
þeir, sem nefndina skipuðu,
menn til þess að taka sann-
gjarnri gagnrýni eins og drengjj
um sæmir og læra af mistökum:
sínum í ár, verði þeim oftar-
falið um mál þessi að fjalla.
Hin harða varnarbarátta, sem
Þjóðverjar hafa haldið uppi á íta
líu, er m. a. skýrð með tilliti til
þessara fyrirætlana þeirrra. Ef'
þeir missa Norður-Ítalíu, tapa þeir
ekki aðeins hinum auðugu land-
búnaðar- og Jðnaðarframleiðslu
þar, sem myndi verða vörninni f
„inn-sta virkinu“ mikill styrkur.,
iheldur opnast jafnframt foakdyrni
ar að „innsta virk.inu“ mikill styrk
ur, heldur opnast jafnframt foak-
dyrnar að „innsta virkinu“, ef svo
mætti að orði’kveða. Sá mikli her
afli, sem Þjóðverjar hafa enn £
Júgóslavíu, er einnig settur í sam-
band við þessar fyrirætlanir
þeirra.
Þeir menn, sem mest hafa rætt
iffli' fpessa ífyrþ'huguðu, lokavörn
Þjóðverja í „innsta virkinu,“ telja
sig hafa allgóðar heimilcjir fyrir
því, að Þjóðverjar hafi um all-
langt skeið undirbúið varnimar
þar og þær muni verða svo öflug-
ar, að vafasamt sé, að það verði
fyrr en seint á þessu ári, er unn-
in verður sigur á þeim þar, þótt
Norður-Þýzkaland og Ruhrhérað-
ið vérði hernumið snemma á ár-
inu.“
Og enn skrifar Tíminn um
þetta efni:
„Það fer vissulega mest eftir
herjiað'arstyrk og hraða Banda-
manna og Rússa, -hvort þessar fyr
irætlanir Þjóðverja heppnast eða
ekki. Takmark Þjóðverja nú virð-
ist vera að þvælast sem lengst fyr
ir andstæðingunum áður en þeir
hörfa inn í „innsta virkið“. Vor-
leysingarnar, sem munu standa yf
ir næstu vikurnar, munu verða
-þeim til til nokkurrar hjálpar í
iþeim enfnum. Þegar þeim lýkur,
ættu Bandamenn fljótlega að rjúfa
núverandi varnir Þjóðverja, og þá
reynir á það, hyort „innsta virk-
ið“. verður eitthvað meira en ör-
væntingarfullt hugarsmíð þýzku
herforingjanna.
Framh. á 6. síðu.
verk olktour, að bæta stkörðin
enn ihiöifðu ekiki náð að gróa.