Alþýðublaðið - 22.06.1945, Blaðsíða 4

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 22. júní 1945
j^í')(|íítíblo6ið
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902
Afgreiðsla: 4900 og 4906
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
Þjónudð ríkisútvarps-
ins við Rússa.
«
Fréttaflutningur rík
ISÚTVARPSINS helur
lengi verið hugsandi mönnum
undrunarefni, ‘þótt hann hafi
raunar sætt mun minni gagn-
rýni opinberlega en tilefni hafa
.gefizt til. íslendingar hafa orð-
ið fyrir mi.klum vonbrigðum af
starfsemi rikisútvarpsins, en
fréttaflutningur þess í seinni
tíð viekur þó mesta furðu og
gremju. Erlendum fréttum
þess er þannig háttað, að ekki
leikur á tveim tungum, að þeir,
sem um þær fjalla, geri sig seka
um vísvitandi og ítrekaða hlut-
drægni í starfi því, er þeim hef
ur verið til trúað.
Engum dylst, hverra erindi
þeir menn reka, sem stjórna er-
lendum fréttum ipkisútvarps-
dns. Þegar forsætisráðherra Bret
lands lætur orð falla í heims-
sögulegri ræðu, sem fela í sér
gagnrýni á stefnu Rússa, er sá
kafli ræðunnar felldur úr frá-
sögn ríkisútvarpsins. En þegar
herrarnir austur í Moskva hefja
réttarhöld gegn fulltrúum lýð-
xæðisflokkanna í Póllandi, sem
rússnesk stjórnarvöld höfðu
boðið heim í ríki sitt til við-
ræðna pg samninga um málefni
lands þeirra, en varpað í fang-
elsi, þegar til Moskva kom, fara
ráðamenn ríkisútvarpsins öðru
vísi að. Þeir bregða fljótt við
og flytja þjóðinni ræðu saksókn
arans rússneska sem heilagan
og sj'álfsagðan sannleik og
nauðsynllegan boðskap íslend-
ingum til handa. Hins vegar
stinga þeir undir stól umsögn-
um heimsfrægra blaða eins og
„Times“ og „Daily Herald“ um
þennan svívirðilega skollaleik,
sem til er efnt austur í Rúss-
landi og vefa á lokatilraun Stal
ins og þjóna hans til þess að
tryggja Lúblínstjórninhi völd
og lífdaga! En tilkynningar
pólsku stjórnarinnar í London,
þar sem lýst er blekkingum og
lygum Rússa í tilefni af réttar
hölduhum í Moskva, er aðeins
stultlega getið og af lítilli ná-
kvæmni.
*
Hinar margvíslegu blekking
ar og hin augljósa hlutdrægni,
sem einkennir fréttaflutning
ríkisútvarpsins, er slík að rík-
isútvarpið virðist keppast við
að ganga ekki skemmra í þess-
ari iðju en Þjóðviljinn og
önnur málgögn kommúnista,
enda er skyldleikinn við þau
öllum mönnum auðsær. En um
ríkisútvarpið gegnir þó öðru
máli, en Þjóðviljann. Ríkisút-
varpið er ríkisstofnun og for-
raðamenn þess því ábyrgir
gagnyart ríkisstjórninni. Það er
sameign allrar þjóðarinnar og á
að haga störfum sínum sam-
kvæmt oskum hennar og vilja
og settum reglum um hlútleysi
í fréttaflutningi. Þjóðviljinn er
hins vegar gefinn út af kom-.'
múnistum* í þjónustu ráða-
NMagsgrein Guðm. G. Hagalíns:
i
Augasleinar og amakefli.
Úthtufan sfyrkja iil skálda ogi rilböfunda
é árunum 1943-1945.
RÉTTILEGA hefur verið á
það bent, að styrkir til
skálda og listamanna séu háir
á íslandi, samanborið við í öðr-
um löndum. En þetta sýnir, að
þjóð og þing kunna að méta
menningarlegt gildi bókmennta
og lista og vita, að öðru máli
er að gegna hér á íslandi en í
flestum öðrum löndum um skil
yrði skálda og listamanna til
að lifa af list sinni.'Eins og það
er víst, að íslenzk tunga og
þjóðleg menning væru ekki vel
íarnar, ef kyrkingur kæmi í
íslenzkt bókmenntalíf og ís-
lenzka listþróun, eins er og hitt
auðsætt, að vegna mannfæðar
í landi hér, verða skáld og lista
menn að njóta styrkja og launa
frá þjóðfélaginu, ef þeir eiga
að geta helgað sig list sinni.
Listamennirnir þurfa að geta
einbeitt sér að verkefnum sín-
um — ekki sízt þeir, sem semja
stór skáldrit eða vinna að erf-
iðum og tímafrekum viðfangs-
efnum á öðrum sviðum listar-
innar, og þeir þurfa að fylgj-
ast yel með í sinni listgrein,
bæði hér á landi og í umheim-
inum, og loks er þeim nauðsyn
legt að minni hyggju að halda
vakandi áhuga fyrir, því, sem
gerist í félagslegum efnum með
þjóð þeirra. Og því betri vinnu-
ré munu þeir þurfa, sem þeir
eldast meir, enda niunu þeir
á efri árum þola síður þá þrek-
raun, sem það sannarlega er,
að svipta sér upp úr einu við-
fangsefninu og sökkva sér ofan
í annað — máski gerólíkt, enda
á allt öðru sviði. Það, sem lista-
menn hafa vel gert í örbirgð
og önnum, hafa þeir gert ekki
vegna kijara sinna, heldur
þrátt fyrir Iþau.
Mér er það mjög ljóst, að
mikil vanhaéfni er á um útfalut
un styrkja og ákvörðun launa
lil handa skáldum og rithöfund
um — og til að hafa á hendi
slík trúnaðarstörf eru jafn-
óhæfir afturhaldsseggir og
tízkuriddarar — já, allir með
cinhæf sjónarmið, bó að það sé
ef til vill óheppilegast og skað-
legast af öllu, að skapgallaðir
og þröngsýnir klíkuþrælar
hafi slík mál með höndum.
í þessum efnum mega menn
ekki eingöngu líta á allt eftir
eigin geðþóíta. Tökum t. d.
höfund, sem allverulegur hluti
þjóðarinnar metur mikils, en
annar allstór þjóðarhluti hefur
hálfgildings ýmigust á. Segjum
að fulltrúi þjóðarinnar í úthlut
unarnefnd sé sammála hinum
síðari hóp um verðleika þessa
höfundar. Hann má samt alls
ekki gera höfundinn að hálf-
gildings hornreku við úthlutun
styrkja. Þá er það hinn ungi
og lítt þekkti höfundur, máski,.
nýtízkulegur og sérlegur. Þeir,
sem hafa á hendi úthlutun
styrkja, geta leyft sér að lyfta
slíkum höfundi smátt og smátt
í þá hæð, sem þeir telja hon-
um verðuga, en rjúki þeir með
hann í hin hséstu sæti mjög
fljótlega, skipi honummjögmikl
um mun hærra en hann á heima
í vitund bjóðarinnar,' þá er það
honuxn sjálfum verst. Það vek
V I andúð og kemur niður á hon
um sjlálfum síðar. Hugsum okk
ur svo rithöfund, sem er léttur
og auðskilinn, ekki sérkennileg
ur að stíl, en skrifar gott og
alþýðlegt mál, skapar sæmilega
fiörlega atburðarás og senni-
legar persónulýsingar. Slikur
höfundur verður vinsæll meðal
allmargra lesenda, og hann hef
ur sitt hlutverk. Bækur hans
verða áfangi hins almenna les
anda á leið til annars stórbrotn
ara og listrænna — og verk
hans er allrar virðingar vert.
Fram hjlá slíkum höfundi er
því alls ekki rétt að ganga við
úthlutun styrkja. Loks vil.ég
minnast á þá höfunda, sem
skrifa um börn og fyrir börn
eða unglinga. Slíkar bækur
geta verið listaverk og mjög
eftirtektarverðar fyrir full-
orðna, engu síður en fyrir þá,
sem þær eru einkum ætlaðar.
Og jafnvel þó að barna-
og unglingabækur séu ekki
þannig, en samt vel gerð-
ar og með listrænum blæ
og hentugar börnum og ung-
ingum, þá hafa þær sitt gildi
frá fleiru en einu sjónarmiði
séð og höfundar þeirra eru vel
bess verðir, að þeir séu studdir
til starfa af þjóðinni. Fleiri
dæmi mætti taka um það, að
einhæf sjónarmið eiga alls ekki
við, þegar úthlutað er styrkj-
um til skálda og listamanna.
En hvernig verður svo þess-
um málum bezt fyrir komið
í framtíðinni hér hjá okkur ís-
lendingum?
Ég hygg, að rétt muni vera,
að allir þeir höfundar, sem
menn geta yfirleitt verið nokk
urn veginn sammála um að Öðl
azt hafi virðingarsess í vitund
mikils hluta þjóðarinnar og vit
að er að helga eða vilja helga
skáldskapariðkun krafta sína
sem allfa mest, eigi að hafa
iöst laun, sem séu það há, að
þeir eigi að geta lifað af þeim
menningarlífi — en við á’kvörð
un sé þó gert ráð fyrir því, að
höfundarnir vinni sér inn nokk
urt fé með ritstörfum. Ég lít
og þannig á, að allir slíkir hof-
undar eigi áð hafi sömu laun,
enda hafi þeir þá svo til fulla
' starfsorku. Allir slíkir menn
þurfa föt og fæði, húsnæði, hita,
Ijós, bækur o. s. frv. — hafa
sem sé svipaðar þarfir,, þær
scmu og menn yfirleitt, sem
I gera kröfur til og kunna að
manna kommúnismans austur í
Rúss'íá. Þjóðviljinn er gef-
inn út til þess eins, að koma á
framfæri við íslendinga Rússa-
áróðri og kommúnistalygum.
Ríkisútvarpið er hins vegar
stöfnað og starfrækt til þess,
að veita þjóðinni fræðslu og
menntun og ber að forðast á-
róður og hlutdrægni. Þess vegna
getur þjóðin ekki linað því, að
keppni ríkisútvarpsins við Þjóð
viljann um fulltingi við mól-
stað kommúnista og Rússa
haldi áfrafn l^ngur en orðið er.
*
íslenzka þjóðin á skýlausan
kröfurétt á því, að úr því verði
skorið, hverjir bera hina raun-
verulegu ábyrgð á fréttaflutn-
mgi ríkisútvarpsins. Það virðist
í meira lagi ólíklegt, að ríkis-
stjórnin og núverandi útvarps-
ráð sé samþykkt fréttaflutningi.
útvafpsins eins og honum er nú
stjórnað. Og almenningi í land-
inu mun finnast tími til þess
kommn, að vikapiltar kommún
ista, sem starfa á vegum ríkisút
varpsins, verði sendir heim til
föðurhúsanna. Þeirra starfssvið
er hefbúðir kommúnista og rit
stjórn Þjóðviljans, en ekki rík-
xsútvarpið.
/| LÞÝÐUBLAÐIÐ birti í
vikunni, sem leið fyrri
grein Guðmundar G. Haga-
lín um úthlutun styrkja til
skálda og rithöfunda á árun-
um 1943—1945, þ. e. árin,
sem úthlutunarnefnd Rit-
höfundafélags íslands hefir
ráðstafað styrkjunum.
í dag flytur hlaðið síðari
grein skáldsins um þetta
efni, og hefir hún ýmsar á-
hendingar inni að halda um
úthlutun styrkjanna til
skálda og rithöfunda fram-
vegis.
meta lífsþægindi og þokkalegt
og menningarlegt umhverfi —
og auk þess mun alltaf verða
vandmetið, hvað er verðmætast
í bókmenntum dagsins, hvað
hefur mest gildi fyrir líðandi
stund og hvað fyrir framtíðina.
Ég lít svo á, að þeir höfundar
— á hverja grein skáldskap-
ar sem þeir leggja áherzlu —
sem ekki geta sætt sig við slíkt
hlutskipti frá hendi þjóðar og
þ'ngs, séu pefsónuilegir galla-
gripir, að vissu leyti vanþrosk-
aðir, eins og konar brekabörn,
som ekki sé takandi mark á
nema að nokkru leyti. Tökum
til dæmis höifund, sem þykist
hafa verið beittur ranglæti við
úthlutun styrkja á sínum yngri
árum og finnst svo, að þá er
þjóðin hefur komizt til viður-
kenningar á verðleikum hans,
þá beri honum að fá hærrf
styrk en aðrip sem þjóðinni
þykir ástæða til að veita það
ríflega laun, að þeir geti helg
að sig skáldskap — ja, þessi
höfundur segi: Jón var áður
hærri en ég, og nú vil ég vera
hférri en hann! Ég held að þjóð
'in ætti að' segja við slíkan höf-
und: Hvort viltu nú heldur,
i:jóta sömu launa og hinir, sem
ég hef skapað allgóð starfsskil-
yrði, og vera svo að öllu frjáls
— eða njóta hærri launa og
vera skyldugur til. að sitja
stund úr deginum á skólabekk
í smábarnaskóla ísaks Jónsson
ar frá Seljamýri?
Þegar- þá höfunda, sem þjóð
in telur maklega fastra launa,
þrýtur starfsorku vegna elli eða
sjúkdóma, ættu laun þeirra að
hækka nokkuð — og væru þá
fyrst eingöngu heiðurslaun.
Þó kem 'ég að styrkjunum, og
tel ég, þó að vel megi vera, að
aðrir kunni að koma auga á
skynsamlegri sjónarmið, að
styrkirnir ættu að flokkast eins
og hér segir:
1. Árlegir styrkir til góð-
skálda, sem ekki ó'ska að helga
krafta sína að mestu eðá öllut
leyti ritstörfum.
2. Árlegir styrkir til höfunda,
sem ætla má fullþroska, ekki
teljast standa framarlega á
sviði bókmenntanna, en þykja.
Framhald á 6. síðu.
TÍMINN birti s. 1. þriðudag
eftirfarandi frásögn af á-
síandinu í Búlgaríu undir
,,vernd“ Rússa:
,,'Síðan Rússar hernámu Búlgar
íu hafa fregnir af stiórninni þar
verið næsta ógreinilegar. Þó þyk-
ir sýnt, að kommúnistar ráði að
mestu í ríkisstjórn þeirri, sem þar
fer með völdin undir yfirumsjón
Rússa. Stjórn þessi mun eiga að
heita sam'braaðslustjórn róttækra
flokka og flokksbrota, en áhrifa
annarra flokka en kommúnista
virðist iítið gæta í henni, enda þótt
kommúnistar hefðu sáralítið fylgi
áður en hernám Rússa kom til sög
unnar. Ráðherrarnir, sem fara með
dómsmálin og lögreglumálin, eru
báðir úr ihópi kommúnista og hafa
þeir líka beitt óspart þeim völdum
aem þannig hafa fallið þei|m í
skaut. í Búlgaríu hefur farið fram
ihin stórföldasta „‘hreingenning" á
kommúnistiska vísu. Nokkrir tug
ir fyrrvefandi ráðherra og þing-
rnanna hafa verið skotnir og enn
fleiri dæmdir til fangelsisvistar og
þrælkunarvinnu. Ö.llum þessum
mönnum hefur verið gefin að sök
of náin samvinna við Þjóðverja,
en þó er vitað að sumir þeirra hafa
verið alsaklausir í þeim efnum og
eftir þeim reglum, sem komrnún-
istar hafa fylgt í Búlgaríu, væri
áreiðanlega biiið að lífláta þá Stal
in og Molotoff fyrir þýzk-rúss-
,neska vináttusáttmálann, ef slíkar
reglur hefðu gilt í Rússlandi. Meira
að segja margir þeirra, sem hafa
vierið dæmdir, hafa jafnan verið
andstæðir Þjóðverjum. Það þykir
iþví sýnt, að fyrir kommúnistum
ihefur ekki fyrst og fremSt vakað
að refsa fyrir samvinnu við Þjóð-
verja, heldur að uppræta pólitíska
andstæðinga, er þeir töldu sér
'hættulega.“
Þessu lil staSfestingar flytur
Tíminn eftirfarandi sögu um
afdrif eins af þekktustu and-
stæðingum nazismans í Búlgar
íu:
„Einna gleggsta dæmið í þeim
efnum er saga af viðskiptum.
íþeirra og bændaforingjans Dimi-
trofs.
Bændaflokkurinn hefur jafnan.
verið stærsti og áhrifamesti stjórn.
málaflokkurinn í Búlgaríú. Dimi-
trof var og er vinsælasti foringi.
flokksins. Hann hefur jafnan ver-
ið einiægur lýðræðissinni og beitt
sér fyrir samvinnu við bandamenxii
einkum Breta. Leiðir hans og Bor
isar konungs lágu því ekki saman
og skarst þó fyrst yerulegá í odda,
þegar konungur lét Búlgaríu ganga
í lið með möndulveldunum. Dimi-
trof hóf þá strax virka mótstöðu
og varð iþví að fara huldu höfði.
Þjóðverjar og leiguþý þeirra höfðut
úti allar klær til að klófesta hann.
Kom svo að lokum ,að Dimitrof
treysti sér ekki til annars en að
leita á náðir sendiráðs Breta í
Sofíu, en stjórnmálasamfoand var
þá enn milli Bretlands og Búlgaríu.
Töldu Bretar sér þó eigi fært að
veita honum vernd í Búlgaríu og
varð það að ráði, að honum skyldi
smyglað úr landi í stórum kassa,
er hafði verið notaður undir appel
sínur. Var látið I veðri vaka, að
ýms skjöl væru í kassanum, er
sendiráðið væri að sencja í burtu,
og slapp hann því hjá tolllskoð-
un, en þó ekki fyrr en eftir all-
mikið stímabrak. Din,hrof þurfti
að vera rúmar 30 klukkustundir
í kassanum og var foann orðirm
mjög þjakaður, þegar hægt var að
s'leppa honum lausum. Hann sett-
ist síðan að í Kairo og veitt þar
brezkri útvarpsþjónustu síha, auk
Frlh. á 0. síöu