Alþýðublaðið - 27.06.1945, Qupperneq 4

ALÞÝPUWLABH*
Pálmi Hannesson rektor:
Nýtt hús yfir mennfaskólann i
Reykjavík á 100 ára almæli hans
HUNDRAÐ ÁR eru nú liðin síðan hið myndarlega hús
menntaskólans jí Reykjavík var byggt. Það er nú að
vonum orðið allt of lítið fyrir iskólann, og nauðsynin knýj
andi, að yfir hann verði byggt á ný. Pálmi Hannesson sýndi
fram á þetta í skörulegri ræðu, sem hann flutti við uppsögn
skólans 17. júní. Birtir Alþýðublaðið þann kafla ræðu hans,
sem um það mál f jallaði, orðréttan í dag.
heima fyri<r. Það hlýtur því að
4
Útgefandi: Alþýðuflokknrinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902
Afgreiðsla: 4900 og 4906
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í Iausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
í»
Ihald og útsvör.
AÐ hefur farið töluvert í
taugarnar á Morgunblað-
ánu!, að Alþýðublaðið taidi það
nýlega illa fariö, að útsvars-
skráin í ár skyldi ekki hafa
komið út nokkrum dogum fyrir
bæjarstjórnarkosningar.
Alþýðublaðið skilur það vel,
.að aðalblað íhaldsins í Reykja-
vlík vilji láta útsvörin vera
■gieymd, þegar íbúar höfuðstað
arins eiga að ganga að kjör-
blotrðinu. En það 'breytir engiu
um þann sannieika, að þær út-
svarsbyrðar, sem íhaldsmeiri
hluti ibæjarstjórnarinnar hefur
bundið íbúum höfuðstaðarins
hin síðari ár, ganga ekki til
lengdar.
:fe
Hér verður að verða þreyt-
ing á.
I meira en“tuttug.u ár hefur
Morgunbiaðinu tekizt að
blekkja Reykvíkinga og telja
þeim trú um það, að framtíð
og velferð höfuðstaðarins væri
undir því kominn, að íhaldið
héldi meirihluta í bæjarstjórn.
En í reynd hefur allur þessi
vísdómur i bæjarstjórn verið í
þvi falinn að leggja 'nýjar og
og nýjar mill'jónabyrðar út-
svara á almenning, nú slíðast í
ár 2,2 milljónir króna umfram
það, isem á hann var lagt síð-
astliðið ár.
Hve lengi -á slík óstjórn að
halda áfram?
*
Hér við hliðina á Reykjavík
er annað bæjarfélag, Hafnar-
fjörður, þar sem útsvörin
hækkuðu ekki um einn eyri í
ár, iþó að um miklar og marg-
váslegar framkvæmdir og fram
farir sé að ræða.
Hvernig stendur á slíkum
mun?
Það stendur þannig á hon-
um, að það er Alþýðuflo'kkur-
' inn, sem stjórnar Hafnarfirði,
og stjórnar honum með allt öðr
um hætti en íhaldið í Reykja-
Vik.
í Hafnarfirði hefur bæjarfé-
'lagið ráðizt í stórútgerð, hið
þekkta fyrirtæki Bæjarútgerð
Hafnarfjarðar, sem nú a'meira
en áratug hefur verið fjárhags
leg stoð og lyftistöng bæjarins
og upp á síðkastið skilað hon-
um stórkostlegum fjárupphæð
um. Það er þetla, sem .hefur
gert það óþarft fyrir Hafnar-
fjörð, að hækka útsvörin á í'bú-
uim sínum um svo. miki.ð sem
einn eyri í ár.
En í Reykjavík, þar sem í-
haldið ræður, hefur aldrei mátt
á því ympra, að 'bærinn tæki
upp slíkan atvinnurekstur. Þar
hefur viðkvæðið alltaf verið
það, að ekki mætti fara inn á
svið einkaiframtaksins. Og af-
leiðingarnar af slikri stjórriar-
stefnu hafa menn í hinum sí-
hækkandi útsvörum, nú síðast
i ár, sem allt eru að sliga.
«
Reýkvíkingar mæltu vel minn
ast þess 'í sambandi. við útsvör-
in i ár, hvernig Alþýðuflokk-
IDAG endar ár í sögu skól-
ans, — hið 99, frá þvi, er
hann fluttist hingað til Reykja
vákur. í dag 'bverfuir héðan á
braut 99. stúdentakynslóðin
með þann þékkingarforða, sem
hún hefur aflað sér 'hér og árn-
aðaróskir kennara og skóia-
sys'tkina.
Næsta ár verður þvi mikið
minningaár í sfcólasögunni.
Næsta vor verður væntalega
brautskráður héðan 100. stú-
dentahópuTÍnn, en annað haust
verðiur þass minnzt, er skóli var
settur hér fyrs'ta sinni hinn 1.
október 1846 og húsi.ð vtígt.
Efalaust munu atlir aðstand-
endutr skólans og unnendur
ætlast til þess, að slíks viðburð
ar 'verði mimnzt. En f'æstir hafa
að líkindum gert sér grein fyrir
því, hvernig það skuli gert. Af
hálfu skólans er fyirirhugað að
gefa út minningarrit um stofn-
unina og starf ihennar á liðinni
öld, og verði íjþvtí stúdentatal
og kennara, fyrs,t og fremst frá
tið skólans 'hér, en einnig ef
unnt reynist, frá hinum fy^ri
Reykjavíkurskóla eða Hólavalla
skóla og Besisastaðaskóla, þvtí
að þeir eru ekki aðeins fyrir-
rennarar þessa skóla heldur í
raun og veru sama stofnunin.
í annan stað er ráðgert, að í
ritinu verði gerð grein fyrir
skipulagi skólans, reglugerð-
um, námsefni og kennslutilhög
un. En í þriðja lagi þarf að
segja sögu hússins frá önd-
verðu. Hér þyrfti svo, ef vel
ætti að ver.a, að auka við sögu
skólalífsins sjá'lfs, segja frá
venjum og félagsstarfi, gleð-
iskap, ævintýrum og glettum,
öllu því, sem gerir skólavistina
minnisStæða og liggur í lo'ftinu
milli þessara fornu veggja, líkt
og bergmál liðinna tíma. Það
skal játað, að þetta er hið mesta
vandaverk og verður naumast
unnið til hlítar af öðrum en ein
hverjum hinna eldrí stúdenta,
sem muna langf og geta litið
með skyggni og skilningi langir
ar lífsreynslu á leik og starf,
brögð og bre'k þeirra, sem ung-
ir e ru.
En eins og flestum mun þýkia
sjállfsagt, að sögu skólans verði
getið' á aldarafmæli hans, þá
mun hitt verða ta'lið öllu nauð-
synlegra, að litið sé á vanda-
mál hans nú og í næstu fram-
fíð. — Og spurningin verður þá
þessi: Hvað mun þjóðinni, þingi
og ríkisstjórn þýkja hlýða að
gefa skólanum í afmœlisgjöf á
þessum aldarhvörfum? — Ekki
þar'f lengi að velkjast í vafa
um það, sem skólinn þarfnast
nú umfram alll annað. Það er
aukinn og bættur húsakostur.
Þegar skólinn fluttist hingað,
beið hans nýtt skólahús, hið
bezta, vandaðasta og virðuleg-
.asta, sem nokkru sinni hafði
verið reist á landinu. Húsakost
urinn og aðbúð öll þoldi vel
samanburð við það, sem annars
staða.r tiíðkaðist í Evrópu og fal
ið var af betra taginu. Húsið
var forkunnargott, miklu betra
en nemendur átbu að venjast
urinn Ihefur árum saman barizt
fyrir því, að ráðizt yrði í bæjar
útgerð í Reykjavík. En 'hingað
til hafa allar tillögur um það
strandað á þröngsýni bæjar-
st j órnaríhaldsi ns.
Ætli fjárhagur höfuðstaðar-
ins hefði þó ekki verið dálítiS
hafa orkað á ifegurð.aríilfinn-
ingu þeirra og stórhug, enda
gerðust þeir, margiir hverjir,
fiQrgönguimenn um málfegrun
og aðra menningarviðleitni.
Húsrúmið var mjög mikið og
mjög við vöxt, enda þót't aðrar
stofnanir, alþingi og prestaskóli,
hefðu þess nokkur not framan
af. Frá Bessastöðum 'fluttusft
hingað 33 nemendur, í upphafi
skólaárs 1850 voru þeir orðnir
50 að tölu, en 62. árið 165. —
I upphafi var gert ,ráð fyrir
þvií, að húsnæðið rúmaði 100
nemendur með þvi, að þar væri
heimavist, og voru þá kennslu-
stofur aðeins á neðstu hæðinni.
Litfliu fyrir 1680 var þesisu
marki náð, og síðan má heita,
■ að stanf ■ skóians hafi mankazt
a'f baráttunni við þrengsli.n, að
minnsta kosti öðru hvoru. Laust
fyrir aldamótin, v.ar 'heimavist-
in lögð niður og gerðar kennslu
stofur á miðhæðinni, þar sem
svefnloftin voru. Eftir það mátti
heita sæmilega rúmt allt fram
til 1920, en þá hljóp mikill
vöxtur í nemendastrauminn að
skólanum, sivo að allt komst i
öngþveiti.. Ái-ið 1928 var gripið
til þess ráðs að takmarka stór-
um aðgang að gagnfræðadeild.
Þetta kom að nokkru haldi um
sinn, en nú er svo komið, að
þrengra er í skólanum en
nokkru sinni fyrr og fastar
knúnar hurðir, enda hefúr bær
inn vaxið óðfluga hin síðustu
ár Oig igeita' manraa aukizt til iþess
að halda börn sín í skóla.
Síðasta vetur voru hér 325
nemendur, 25 fleiri en næsta
vetur á undan. Fyrir tæpum
tveiim áratugum úrskurðaði
Guðmundur Björnssion, land-
læknir, að ekki mættu vera
fleiri en 25 nemendur í neinni
kennslustofu hér. Síðasta vet-
ur voru um 30 nemendur /i
hverri kennslustofu og sum-
staðar fleiri. —- Ég hyigg, að
menn geri sér ekki almennt
ljóst — og allra sízt foreldrar
nemendanna — hversu mjög
þessi oifurlþrengsli torvelda allt
skólastarfið, au'k þess, sem
þau tefla heilsu u'nglinganna í
tví'sýnu, því að ella mundu þess
i.r aðilar ekki sætta sig tvið þá
gífurleg.u vanrækslu, sem átt
hefur sér stað og á sér enn
stað ’í þessum e'fnum bæði hér
og á flestum öðrum skólum.
Fólk, usem sjálft gerir miklar
kröfur um húsakost, heimilis-
prýði og hol'lustúhætti, er ó-
skiljanlega tómlátt um 'það,
sem hörnum 'þess er boðið. Það
betri i dag og útsvörin getað
verið tölu'vert lægri á íbúum
hans, ef ráð Alþýðúflokksins
hefðu verið höfð í þessu efni?
Það ættu Reykvikingar að hug-
leiða um leið og þeir greiða
þær fjárfúlgur, sem nú eru af
þeim heimtaðar I útsvör.
lætur sig einu gilda, að því er
virðiist, þóht börnunum 'sé
þröngvað saman í ófögrum, ó-
hreinúm og óho'llum húsakynn
um, þó að ihinu sé sleppt, að
v.ið slika kosti verða hvergi
nærri þau nöt að ’kennslunni
sem ella mættu verða. Hin síð
ustu ár höfum við ekki, að iheit
ið geti, fært o'kkur í nyt kennslu
tæki skólans né söfn. í hinum
margmennu bekkjum kemur
kennslan æfíð að minna haldi
en verða mætti, bein afski'pti.
kennara og nemenda hljóta að
verða þar minni, og s'kriflegar
æfingar eða skyndipröf nýtast
verr en bar, sem tala nemenda
er við hæfi. Ég viðurkenni hik-
laust, að mér virðist kennurun
TÍMINN í gær gerir að um
ræðuefni atburðina í Kaup
félagi Siglfirðinga og kemst í
því sam'bandi, m. a. að orði á
þessa lund:
„A.tburðirnir í Kaupfélagi Sigl-
firðinga hafa vakið landsathygli.
Ofbeldi, ójöfnuður og ólög' komm
úniista hafa sjaldan verið augljós
ari. Allt atferli þeirra sannar, að
hér er risin upp ný manntegund,
sem 'hefir blindast jafn fullkom-
'lega af ofbeldis- og einræðiskenn
ingum kommúnismans og Þjóð-
verjar létu blindast af nazisman-
um. Fyrir þeim vaikir það eitt að
ná völdum og haida Iþeim til að
geta stjórnað eftir „kokkabókum"
sínum. Til þess að ná þe'ssu marki
telja þeir 'sér allt leyfitegt. Til-
gangurinn, helgar meðalið, að
dó,mi þ'einra. Þess vegna finnst
þeim það ofur einfalt og eðlilegt
að Ihafa lýðræðið og reglur 'þess að
engu, en beita ofbeldi, ólögum og
ójöfnuði, ef þáð 'hentar þeim betur.
Þess vegna hika 'þeir ekki við að
reka 70 manns úr Kiaupfélagi
Sigilfirðinga og ví'kja kaupfélags-
stjóranum úr starfi, án nokkurra
saka, þegar þeir geta efeki lengur
'haldið völdum í félaginu með lýð
ræði'slegum hætti.“
Atburðirnir, sem gerzt hafa
að undanförnu í Kaupfélagi
Sigl'firðinga gefa þjóðinni vissu
lega nýjar upplýsingay um
hugsunarhátt og baráttuaðferð-
ir kommúnista, sem sanna á
eftirminnilegan 'hátt ihversu frá
leitt það er að vænta lýðræðís
af þeirra hálfu.
«
Dagur á Akureyri gerir fyrir
skömmu að umræðuefni áróð-
ur kommúnista í ríkisútvarpinu
og vitnar í því samihand’i I er-
1
Miðvikudagur 27. júm I94S
um hér haf.a te'kizt ótrúlega vel
að yfirstiga þessa erfiðleika.
En enginn skyldi þó ætla, aS
þeirra gæti ekki í starfi skólans-
og afköstum, enda þótt þeirra
sjái ekki óyggjandi stað í ýfir-
ferð eða ein'kunnum. Þessi
stofnun stendur á gömlum
merg, en sá mergur getur sog-
izt burt og gerir það, ef illa
er að henni búið til langframa.
Það ætti öllúm að skiljast, að
þetta hús þolir ekki 325 nem-
en'dur. Kennslusitofur og gang-
ar ta'ka þá ekki, stigarnir bera
þá ekki. Hitt er jafnaugljóst,
að 650 fætux* beri með sér mik-
iði iryk eða aur a'f óhreinum
götum bæjarins, ekki einiu sinni
á dag, heldur miMu oftar, eins
oig aiuðjvitað er. Húsiniu ivenður
ekki haldið hreinu við slíka ör-
tröð. En með hreinlætinu hlýt-
ur að Ihverfa nokkuð af holl-
ustunni og fegurðartilfinning-
ingunni. Vitanlega heyrist hér
st'undum eigi Iíti.11 dynkur í frí
mínúfum og sitt hvað gen'gur
úr sfcorðum eða skemimist, en
þó efast ég um, að annað fólk
á sama réki mundi haga sér bet
ur en nemendur skólans gera,
þegar litið er á allar ástæður.
Og ég spyr sjálfan mig æ og
æ þessarar spurningar: — Því
una foreldrarnir þessu? Því
una nemendurnir þessu? Hvers
vegna unum við því, sem kall-
að er að berum veg pg vanda af
sitofnuninni? — Vissulega 'hef-
uir oift vprði á iþað memnzjt, að
bæta þurfi bér um húsakost,
þó að ilítið hafa orðið úr 'fram-
kvæmdum. Ög því ber að þakka
það og meta að verðleikum, er
n ú ve ran di me nn t a m álaráð'h err a
Framhald á 6. síðu.
indi Halldórs Kiljans um Max:
im Gorki. Þar segir svo:
„Híkisútvarpið er tekið að kenna
uppvaxandi þegnum hins unga ís-
lenzka lýðveldis þjóðfélagsfræði a
sína vísu mleð Iþví að nota orðasam.
bandið „borgaral'egt lýðræði" sem
skammiaryrði <og tákn all's hins
spilltasta og afturhaldsamasta, sem.
'til er í félagsmálum niútímans.
Halldór Kiljan fór t. d. ekkert í
launkofa með 'þessa boðun í erindi
sínu um Maxim Gor'ki nú, á dögun
um, og ýmisir aðrir 'hafa áður hald
ið fram sams ‘konar kenningum á
iþeim vettvangi, og virðast forráða
menn þ'essarar ríkisstofnuniar ekk
tert hafa við lþ.á boðun að atlhuga,
heidur leggja þeir tílessun sína yf-
ir — hana með þögninni. Leiðtog-
ar Vesturveldanna — Bnetar og
Biandairíikjamenn. — ihafa hugsað
sér að fara öðruvísi að en odd-
vi'tar íslendinga að þessu leyti. í
þeim llöndum er ráðgert að taka
upp skipul'agða kennslu í skólum,
tíl'öðum og útvarpi til þess að skýra
það sem bezt fyrir öllum ungum
og uppvaxandi mönnum og kon-
urn, ihvíllk blessun er fólgin í þeirn
mannirétindum, sem einu nafni
má kalla „borgaralegt lýðræði“,
ef rétt er á haldið og hvílík vá
sé fyrir dyrum í einræðisríkjun-
um, þar sem slíkt lýðræði hefur
veri'ð tekið af þegnunum, og sj'álfs
ákvörðunarréttur og frelsi ein-
istaklingsins tíl þess að taia, rita
og greiða atkvæði eftir eigjn vilja,
viti og sannfæringu er ekki Tengur
ti'l.“
Þessi lilvitnun í umimæli Kilj
ans er aðeins eitt lítið sýnis-
korn af þeim má'laflulningi,
sem kommúnistar réka í ríkis-
útvarpinu. En svo ilIL sem það
Framh. á 6. síðu.