Alþýðublaðið - 13.03.1946, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
IVIjívikueíagur 13. iátár2 1946.
fUj><j$aÍ>laði&
tftgefandi: Alþýðuflokkurinn.
I
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Simar:
Ritstjórn: 4901 og 4902.
, Afgreiðsla og auglýsingar:
4900 og 4906.
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í Jausasölu: 40 aurar.
Alþýðuprentsmiðjan lif.
Jé» ðlafssðnt
Fullveldi og þjóðaréttur.
Biðilsiör, sem bar
árangur.
Bæjarstjórnarkosn-
INGARNAR Á AKRA-
NESI, sem voru endurteknar á
sunnudaginn, fóru eins og við
var búizt af mörgum eftir að
mistekizt hafði, að skapa starfs
hæfan meirihluta í bæ.iarst.iórn
inni eftir kosningarnar 27. .jan-
úar. íhaldið fékk nú aftur fimm
fulltrúa kiörna af níu, eins og
það hafði fyrir 27. ianúar, og
hefur þar með á ný hreinan
meirihluta í bæjarstiórn.
*
Að svo miklu leyti munu úr-
slit hinna .endurteknu bæjar-
stiórnarkosninga á Akranesi
ekki hafa komið mönnum neitt
á óvart. Það var góð vigstaða
fyrir íhaldið, að geta bent á hin
ar árangurslausu tilraunir _til
að skapa starfshæfa bæiarstiórn
eftir 27. ianúar, og margir, sem
ekki greiddu því atkvæði þá,
virðast hafa látið blekkiast af
þeim áróðri til fylgis við það á
ný, þótt yitanlega sé það frá-
leitt, að ekki hafi verið hægt,
að skapa samstæðan meirihluta
í bæiarstiórn á annan hátt.
Þær óverulegu breytingar
sem urðu á sunnudaginn á at-
kvæðatölum Alþýðuflokksins
og kommúnista, munu heldur
ekki vekja neina furðu, þó að
þær nægðu að vísu til þess, að
Alþýðuflokkurinn tapaði einum
af þeim þremur fulltrúum, sem
hann fékk kosna 27. janúar, og
kommúnistar fengu nú einnig
tvo kosna í stað eins þá. Al-
þýðuflokkurinn er feftir sem
áður langstærsti andstöðuflokk
ur íhaldsins á Ak’ranesi, og mun
ekki hafa vantað nema aðeins
iþrjú atkvæði til þess áð halda
þremur fulltrúum.
. *
Það,' sem hins vegar vekur
mikla athygli við bæ.iarstjórn-
arkosningarnar á Akranesi á
sunnudaginn, er sá árangur,
sem biðilsför íhaldsins til mad-
dömu Framsóknar hefur borið.
Framsókn hafði, sem kunn-
ugt er, sérstakan lista í kjöri
við kosningarnar 27. janúar, og
fékk þá einn mann kjörinn, þó
að hún væri að vísu lang lægst
allra flokkanna að atkvæða-
tölu. En við kosningarnar á
sunnudaginn hafði hún engan
lista í kjöri, og biðlaði íhaldið
við þær ákaft til hennar meðal
annars með þeim óvenjulegu
ummælum í Morgunblaðinu,
,,að stefna þessara flokka“, þ.
e. Sjálfstæðisflokksins og Fram
sóknarflokksins, ,,í bæjarmál-
um þar væri í aðalatriðum mjög
á eina og sömu lund.“
Þessi biðilsför hefur bersýni
lega borið árangur. Maddama
Framsókn hefur gengizt upp
við blíðmælin, sem hún í seinni
tíð hefur sannarlega ekki átt
að venjast úr þessari átt; og
með hennar ihjálp fékk íhaldið
sinn gamla meirihluta ii bæjar-
stjóm á Akranesi á ný.
SAGAN kennir oss, að ríki
hafi ýmist myndazt eða
liðið undir lok á ýmsum tímum,
en það er staðreynd, að mörg
ríki hafa frá ómuSatíð verið til
samtímis á hnetti vorum.
Þjóðarétturinn byggir ein-
mitt á tilveru meira en eins
ríkis, með því að tilgangur hans
er að skipa málum og setja
reglur um samskipti ríkja, sem
aðila, en svo sem kunnugt er,
þarf minnst tvo aðila til að
deila. Þjóðarétturinn er orðinn
til fyrir vikurkennda nauðsyn.
Þróun þjóðaréttarins er hlið-
stæð félagsþróun þeirri, sem á
sér stað frá frumstæðu fjöl-
skyldulífi í myndum skipulegs
þjóðfélags. Þótt hinn frumstæði
einstaklingur teldi sig frjáls-
an og engum háðan, áður en
hann gerðist- limur í þjóðfélagi,
átti hann ávallt á hættu að
verða undirokaður af sér sterk-
ari einstakling og verða ánauð-
ugur þræll hans. Af skynsemi
sinni sannfærðist maðurinn
smátt og smátt um það, að hon-
um hentaði betur að fórna
nokkru af frumstæðu sjálfræði
sínu til handa valdi, sem ná-
grannar hans einnig beygðu sig
undir, er hefði dómsvald og
framkvæmarvald um málefni
þeirra gegn því að fá í staðinn
öryggi fyrir ágangi þeirra, sem
samtökin,, mynduðu, og aukinn
styrkleika gegn þeim, sem leita
kynnu á þá utan að. Þannig
varð þjóðfélagið smátt og smátt
af nauðsyn að skipulegu réttar-
ríki. »
Líkt og einstaklingarnir í
ríkinu töldu sér aukið öryggi
og ýmsan annan ávinning að
því, að. stofna réttarríki, töldu
og stjórnir ríkjanna, er stund-
ir liðu, sér ávinning og aukið
öryggi að því, að stofna sam-
félag ríkjanna og að skapa um
það samþykktir og reglur, en
þær hafa smámsaman þróazt
svo, að þær mynda þjóðarétt
þann, er við nú þekkjum. Segja
má að saga þjóðaréttarins í nú-
tíma skilningi byrji fyrst við
friðinn í Westfahlen árið 1648.
Einungis fullvalda ríki eru
fullgildir aðilar í samskiptum
ríkjanna.
Fullveldi (Suverænitet) þýð-
ir fullt lögræði innan þeirra tak
marka, sem samþykktir og regl
ur þjóðaréttarins setja. Það lýs-
is sér út á við í þessu. Fullveld-
ið er því ekki frjálsræði til
hvers sem er. Það er á líkan
hátt takmarkað og lögræði ein-.
staklingsíns í ríkinu. Fullveldi
ríkja getur verið takmarkað, og
er þá oft talað um hálf-full-
,valda ríki. Þau geta þá einung-
is verið aðilar í samfélagi ríkj-
anna innan þeirra takmarka,
sem fullveldi þeirra eru sett.
Irjn á við lýsir fullveldi sér
aðallega í því, að ríkið hefur lög
gjafarvald, dómsvald og fram-
kvæmdarvald innan landamæra
ríkisins. Þetta er æðsta vald
(Áutonomi) í ofannefndum mál-
um. .Þótt hér .sé um æðsta vald
að ræða, verður ríkið að gæta
þess í löggjöf og framkvæmd,
að það er einn liður í samstarfi
annara aðila, sem það á ýmsan
hátt verður að taka tillit til.
Meðal fullvalda ríkja er fræði
Iega viðurkennt jafnrétti, en
þótt svo sé, hefur mátturinn í
framkvæmd oft orðið þungur á
metaskálunum í úrlausnum
mála.
. Eftir því sem samskipti ríkj-
Eftirfarandi grein
hefur AlþyðUblaðinu bor
izt frá Jóni Ólafssyni lög-
fræðingi, sem þekktur er
lesendum íslenzkra blaða
fyrir margar, athyglisverðar
ritgerðir sínar þjóðaréttar-
legs efnis.
anna þróuðust, >risu upp dóm-
stólar, til þess að gera út um
deilumál aðilanna, líkt og dóm-
stólar innan ríkjanna, en þeir
eru að jafnaði gerðardómstól-
ar. \
Það hefur jafnan þótt ágalli á
skipun samskipta ríkja, að þar
hefur vantað allsherjar fram-
kvæmdarvald. Síðasta úrræði
ið varð valdbeiting eins aðila
eða fleiri saman gegn öðrum
einum eða fleiri (stríð).
Fyrsta alvarlega tilraunin til
þess að bæta úr þessu var gerð
■við friðarsamningana í Versöl-
um 28. júní 1919, en samkvæmt
þeim var stofnað þjóðabandalag
með framkvæmdarvaldi. Frá
byrjun var sá ljóður á þessari
stofnun, að Baridaríki Norður-
Ameríku tóku ekki þátt í henni
og Rússland gerðist ekki aðili
fyrr en seint og síðar meir,'en
þá var gengi hennar mjög svo
hnígnandi. Þessi merkilega stofn
un brást á eftirminnilegan hátt
hlutverki sínu,' sökum innbyrð-
is sundurþykkju, valdgstreitu
og andvaraleysis ríkisstjórna
þeirra, sem í hlut áttu.
Nú er verið að setja á stofn
nýtt þjóðabandalag, United
Nations Organisation (U.N.O.),
sem kallað hefur verið hjá okk-
ur „Ráð hinna sameinuðu
þjóða.“ Svo virðist sem menn
geri sér nú enn meiri grein fyr-
ir því en áður, að þessari stofn-
un sé nauðsynlegt að.hafa nægi
legt vald og styrkleika til þess
að fúllnægja tilgangi sínum,
enda mun framtíð henn'ar fara
mjög eftir því, hvort henni verð
ur veitt það. Ef þessari stofn-
un gæti lánazt að rækja starf
sitt með áhuga festu og víðsýni
og hún hefði fullan stuðning rík
isstjórna þeirra, sem að henni
standa, þá gæti hún örðið til
ómetanlegs gagns fyrir, framtíð
allra þjóða.
Sjálfstæði ríkja byggðist fyrr
um aðallega á styrkleika þeirra
sjálfra, en gat þó stuðzt við
samband þeirra við önnur ríki
að einhverju leyti.
Á síðari tímum hafa verið til
smáríki, sem engan vegin hafa
haft styrkleika til þess að
halda við sjálfstæði sínu og full
veldi í samanburði við önnur
stærri ríki eða stórveldi. Full-
veldi þeirra byggir að verulegu
leyti á hugsjónum og viður
kenningum stórveldanna og
annara aðila að þjóðarétti.
Svo virðist sem ráðandi stefn
ur í-þjóðarétti fari mjög eftir
pólitískri þróun innan ríkjanna
og sigli í kjölfar hennar.
Hugsunarháttur sá, sem lá til
grundvallar kjörorða frönsku
st j órnarbyltingarinnar: Frelsi,
jafnrétti og bræðralag, mótaði
þróun í stjórnskipunarmálum
flestra menningarríkja um
langt skeið. Fólkið háði heita og
ákafa baráttu til þess að öðl-
ast pólitisk réttindi, en þau eru
aðallega, annars vegar almenn-
j ur kosningarréttur og hins veg-
ar einstaklingsfrelsi, svo sem
skoðanafrelsi, prentfrelsi, trú-
frelsi, félagafrelsi o. s. frv. og
jafnrétti. Mjög rík áherzla var
lögð á frjálsræði einstaklings-
ins og náði sú hugsun æ meiri
og meiri tökum í framkvæmd
og í löggjöf lýðræðisþjóðanna.
í framkvæmd varð þetta þó að
hlífðarlausri baráttu milli
þeirra veikari og sterkari í
þjóðfélögunum og víða virtist
ekki vera nægilega séð fyrir
skyldum einstaklinganna við
ríkið eða heildina. — Þetta
breyttist í Italíu undir stjórn
fasista og í Þýzkalandi undir
stjórn nazista. I Rússlandi mun
ástandið að þessu leyti hafa ver
ið svipað.
Það er Ijóst, að með þessu
hefur orðið geysileg breyting.
Hvef áhrif kunna af henni að
verða á næstu tímum, verður
tíminn að leiða í ljós, en ætla
má að lýðræðisríkin verði á
næstunni að taka upp £ stjórn-
skipun sína strangart- reglur um
skyldur einstaklinganna við rík
ið heldur en áður giltu.
Þess er vert að gæta, að lýð-
ræði það, sem þjóðirnar bjuggu
við á 18. og 19. öldinni byggði
ekki á almennum kosningarrétti
í framkvæmd. Hann verður aft-
ur á móti einkenni 20. aldar lýð
ræðisins og verður það því ekki
sambærilegt við hið eldra. Hið
nýja lýðræði er nú í deiglunni,
ef svo mætti að orði kveða, og
mun í náinni framtíð reyna á
lífsmátt þess.
Fyrir og eftir heimsstyrjöld-
ina 1914—1918 var einstaklings
frelsið í hávegum haft. í sam-
ræmi við það varð það gild
regla milli þjóða, að þjóðir og
þjóðabrot skyldu hafa rétt til
að ákveða með atkvæðagreiðslu,
hvaða ríkjum þeir vildu fylgja
og mynda sjálfstæð og fuil-
valda ríki. Þetta var kallað
„sjálfsákvörðunarréttur þjóð-
anna“ (Selfdetermination of
Þessarar þjónustu við íhaldið
á Akranesi ætti Tíminn að vera
minnugur, þegar hann er að
hælast yfir kosningaósigri Al-
þýðuflokksins þar, eins og hann
gerði í gær.
T I L
liggnr ieiðÍB
Nations). Samkvæmt þessu
voru mörg ríki stofnuð og landa
mærum ríkja breytt eftir fyrri
heimsstyrjöld, enda var Wilson
forseti Bandaríkjanna ákveðinn
fylgismaður þessarar reglu. Þá
var þess ekki gætt jafnframt, aö
leggja þeim ríkjum, sem þann-
ig voru stofnuð, neinar sérstak-
ar skyldur a herðar fram yfir
það, sem nauðsynlegt var til að
fullnægja almennum reglum
um tilveru ríkja. Sem dæmi
um stofnun ríkja um þetta leyti
má nefna: ísland varð sjálf-
stætt og fullvalda ríki 1. des-
ember 1918 eftir að þjóðarat-
kvæðagreiðsla hafði farið fram
um það, Finnland varð full-
valda ríki, svo og Eystrasalts-
löndin o. fl. Þá sameinaðist og
Suðurjótland Danmörku eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu o. fl.
Þótt reynslán hefði sýnt, að
alls má vænta í hinum grá-
lynda heimi, og að öryggissamn
ingar verða léttir á metaskál-
unum, þegar voldugur aðili tel-
ur sig þurfa að ryðja þeim úr
vegi, svo sem dæmið um Belgíu
og Þýzkaland í fyrri heimsstyrj
öld bar vott um, þá ákvað ís-
land að tryggja framtíð sína
með yfirlýsingu um ævarandi
hlutleysi, sem var viðurkennd
af öðrum ríkjum. Á þeim rúm-
um 20 árum sem liðu millí
heimsstyrjaldanna gerðu mörg
smáríki öryggissamninga við
stórveldin til þess að tryggja
stjálfstæði sitt. Mönnum er f
fersku minni, hvernig fór um
Frh. á 6„ síðu.
|7 ALDAR KVEÐJUR fara
nú, eins og oft áður, milli
dagblaða Sjálfstæðisflökksins,
Morgunblaðsins ' og Vísis, og
svarar Morgunblaðið Vísi um
óflokkslega afstöðu til stjórnar-
samvinnunnar, en Vísir Morg-
unblaðið um flokfeshættuleg
mök við kommúnista. Þannig’
skrifar Vísir í gær:
»
„Málgagn miðstjórnar Sjálfstæð
isflokksins 'hefur tekið iupp nýjan
sið í starfi sínu í þágu flokksins.
Hefur iþað snúíð máli sriui und-
anfarna daga gegn tveimur
mönnum, sem blaðið telur hættu-
lega flokksstarfseminni, og vafa-
laust á svo að kenna þeim ófar-
irnar, ,ef einhvferjar verða með
vorinu. Þessir mienn ■ eru ásakaðir
fyrir, að þeir berjast gegn,komm-
únistum, en hafi slíkt að skálka-
skjóli til þess að vega að ráð'herr-
um Sjálfstæðisflokksins, sem unn-
ið hafi einstakt afrek er þeir komu
á samstarfi við kommúnista.
Hvert mál hefur tvær hliðar.
Núverandi forustu Sjálfstæðis-
flokksins tókst að leiða kommún-
ista upp í ráðherrastólana, en
nokkru áður höfðu þeir hvorki
verið taldir samkvæmishæfir inn-
an ríkisstjórnarinnar né innan
þimgs. Þetta afrek leiddi til að
flokkurinn stendur nú veikari err
nokkru sinni fýrr í málefnabar-
áttunni. Meirihlúti Sjálfstæðis-
flokksins Var algjörlega andvígur
samvinnu við kommúnista í upp-
hafi. ístöðuminni menn létu að
beiðni og boðun flokksforustunnar
og veittu henni stuðning til sam-
starfs. Fimm þingmenn lýstu hins
vegar yfir því, að þeir styddu efekí
núverandi ríkisstjórn og bæru
enga ábyrgð á samningum um
hana.“
Þá sakar Vísir og Morgun-
blaðið um tvöfeldni og „tví-
söng“ í málflutningi sínum
vegna sambandsins við komm-
únista og segir:
„Slíkur tvísöngur í meginstefnu-
málum er flokksstarfinu stórháska
legur, -einkum þar eð viðurkennt
málgagn miðstjórnarinnar á í hlut.
Virðist blaðið um, sumt skjöldur
og skjól kommúnista, frekar en
stefnu fejálfstæðisflokksins.“
Grein þessa nefnir Vísir
„Skálkaskjól“, og á þar ber-
sýnilega við, að Sjálfstæðis-
flokkurinn, eða að minnsta
kosti Morgunblaðið sé nú orðið
skálkaskjól fyrir kommúnista!