Alþýðublaðið - 17.07.1946, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Miðvikudagur, 17. júK 1946.
Oddur A. Sigurjónsson:
Vðlnspárótgáfa Eiríks
SEINT Á LIÐNUM VETRI
kom út á forlagi ísafoldar-
prentsmiðju h. f. „Völuspá forn-
ritanna og ýmisskonar athug-
anir“ eftir E. Kjerulf.
Þótt furðulegt megi telja hef-
ur verið hljótt um þetta bók,
því að það er mála sannast, að
hún gefur ærin tilefni, einkum
þeim, sem 'íslenzk fræði stunda,
eða þeim unna, að gera henni
nokkur skil.
Nú er því ekki til að dreifa,
að sá er þetta ritar telji sig
þess umkominn, að inna slíkt
verk af hendi svo sem vert er —
til þess skortir kunnáttu m. m.
— en svo mun því ekki farið
um marga, sem koma þar við
sögu, eða ætti ekki að vera.
Þetta greinarkorn ber því
frekar að skilja sem ávöxt vilj-
ans til þess að þegja ekki merki-
legt mál í hel heldur en strang-
fræðilegan dóm, og má gjarnan
réttlætast af hinu fornkveðna:
„Ef þessir þegðu, myndu stein-
arnir tala.“
I.
Það er ekki vandséð, að höf-
undur hefur starfað að útgáfu
þessari af mikilli elju og ást á
verkefninu. Sú staðreynd skín
út úr allri bókinni, og vekur
strax óskipta athygli lesenda.
Auk þess hafa vinnubrögð hans
þann kost, að í hvívetna er skír-
skotað til heilbrigðrar skyn-
semi lesenda og svo gagna, sem
fram eru lögð. Fyrir bragðið
verður bókin tiltölulega auð-
skilin hverjum meðalgreindum
manni, sem eitthvað hefur
hnýstst í fornsögur vorar, og
þess gerist ekki þörf, að teygja
sig ofar seilingarhæð sinni til
þess að fylgjast sæmilega með
höfundi. Svo sem kunnugt er
hafa fræðimenn haldið því
fram, að fornrit vor séu skráð
eftir munnmælum-arfsögnum,
sem geymzt hafi í tugi og hundr-
uð ára frá því atburðir gerðust,
og til þess þeir voru færðir í
letur. — Síðan hafi hin upphaf-
legu handrit verið afskrifuð æ
ofan í æ og þá oft og tíðum
breytzt í meðförum —. Þessa
skoðun telur höfundur fjarri
fara, en að bæði flest hin eldri
kvæði, svo og sögurnar hafi í
fyrstu verið skráð með rúna-
letri, en starf ritaldarmanna
hafi einungis verið í því íólgið,
að færa rúnahandritin .á latínu
letur.
Þess er óþarft að geta hvílíkri
byltingu það hlýtur að valda við
fræðaiðkanir í íslenzkum fræð-
um og á söguskoðun vorri ef
þetta reynist satt.
Fyrir þessu ber höfundur
ekki ómerkari aðila en Eddu
Snorra Sturlusonar, og sannar-
lega benda hin tilfærðu ummæli
hans á að hér sé rétt ályktað.
Það myndi áreiðanlega verða
talið með ólíkindum í hvaða
fræðigrein sem væri að jafn
greinagóðar upplýsingar væru
látnar ónotaðar iaf þeim, er fræð
in stunda eins og þær, sem hér
um ræðir, og ekki sízt fyrir þá
sök að þær virðast, a. m. k. leik-
mönnum, leiða til stórum merki
legri niðurstaða en elja fræði-
manna okkar hefur verið um-
( komin að gefa.
En héðan af hvílir nú sú
skylda á fræðimönnum vorum
að afsanna þessa kenningu eða
fylgja henni að öðrum kosti,
og verður þá almenningi vafa-
laust ljós þörfin á að endur-
skoða hinar fyrirferðarmiklu
útgáfur fornritanna, með þeim
afleiðingum að margt lenti í
glatkistunni, sem þar er tínt til.
Vera má, að þau spor yrðu
mörgum þung og torgengin, en
mikið er þá afturfarið arftök-
um Ara fróða ef þau einkunnar-
orð hans, að hafa það eitt er
sannast reynist, eru ekki lengur
í fullu gildi.
Ég get ekki stillt mig um að
skjóta því sér fram, að það er
næsta furðulegt, að enginn
þeirra fræðimanna, sem við sög-
ur koma í bókinni, skuli hafa
fundið hvöt hjá sér til þess að
minnast hennar að neinu. Það
skyldi þó ekki vera ætlunin að
þegja liana í hel?
Því er ekki að neita, að með
skoðun Kjerulfs að bakhjalli, er
dregin burst úr nefi þeirra, sem
mesta hafa haft tilhneigingu til
þess að láta gamminn geisa um
lendur fornsagna vorra og
kvæða, og oft með misjafnlega
heilladrjúgum árangri fyrir les-
endur, en um það tjáir ekki að
sakast. Á hitt ber líka að líta,
að þá gætu sparast andvöku-
nætur við áð rýna eftir „óð-
borgarhliði“ á heiðum vetrar-
nóttum. Verður ekki farið fleiri
orðum um þann hátt hér, en
menn hvattir til þess að lesa
bókina með gaumgæfni og
dæma svo um það hvort ekki
hafi verið um furðulegar tilvilj-
anir að ræða í dæmum þeim,
sem höfundur tekur, ef um til-
viljanir einar er að ræða.
II.
Svo hafa fræðimenn eftir
Snorra Sturlusyni, að kveðskap-
ur sá, sem prýðir fornsögurnar,
sé ein traustasta heimild um
sannleiksgildi hinnar óbundnu
frásagnar. Þetta er vafalaust
rétt, ef vísur eru rétt eftir hafð-
ar.
En það getur ekki farið fram-
hjá neinum, sem les fornsögurn-
ar, að mikill misbrestur er á því
að vísurnar séu til aukinna
skýringa eða ánægju fyrir les-
endur. ,Það mun ekki vera
neinn sleggjudómur, að almenn
ingur forðast að lesa þær, hvað
þá að reynt sé að brjóta þær til
mergjar, svo furðulegt sem
þetta gæti virzt, í fljótu bragði
um jafn ljóðelska þjóð og ís-
lendingar telja sig vera. En við
nánari. aðgæzlu er þetta ekki
eins mikið undrunarefni.
Því miður verður að játa að
þrátt fyrir (eða fyrir?) það að
fræðimenn vorir hafa setið með
sveitta skalla við að „þýða“ og
„skýra“ vísurnar, hefur árang-
urinn æði oft orðið raunalega
fátæklegur. Fjölmargar vísur
hafa orðið að alveg óskiljanlegu
bulli er við þær var skilið af
þeirra hálfu.
Þetta er ekki sagt til þess að
kasta steini að þeim framar en
Útgefandi: Allþýðuflokkurinn.
Bitstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902.
Afgreiðsla og auglýsingar:
4900 og 4906.
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Starfsemi ferðaskrif-
sfofunnar.
NÚ ER TÍMI orlofsferða og
sumarleyfa. Fólkið flykkist '
úr bænum og leggur leiðir
sínar um landið í lengri og
skemmri ferðalögum. Aðsókn
að gististöðum hvarvetna um
land er mikil. Og við hin miklu
ferðalög innan lands' bætast svo
ferðalög fjölmargra íslendinga
til útlanda.
*
Ferðaskrifstofan, sem tók til
starfa í vor, virðist hafa náð
miklum vinsældum bæjarbúa,
enda hefur hún merkilegt hlut-
verk að rækja. Hér hefur mjög
verið vant stofnunar, sem
greiddi fyrir fólki, er vill ferð-
ast um landið í orlofum og sum-
arleyfum. Ferðalög um landið
og gisting er ærið kostnaðarsöm
og efnalitlu fólki ofviða. Þess
vegna hefði fyrir löngu þurft að
koma á stofnun eins og ferða-
skrifstofunni, sem hefði það
hlutverk að skipuleggja ódýrar
orlofsferðir um landið og ann-
ast fleiri framkvæmdaratriði
hinna stórmerku orlofslaga,
sem komust á fyrir fulltingi
Alþýðuflokksins fyrir nokkrum
árum.
*
Það verður ekki um það ef-
azt, að Reykvíkingar hafi þegar
lært að hagnýta sér ferðaskrif-
stofuna, því að þátttaka í ferð-
um hennar er mikil og vax-
andi. Þó er þessi starfsemi enn
á byrjunarstigi, og er því
undravert, hverju þessi unga
en nauðsynlega stofnun hefur
þegar áorkað. Þessa starfsemi
verður að auka og efla sem
bezt í framtíðinni. Með því er
verið að koma framkvæmd or-
lofslaganna í það horf, sem vera
þarf.
Ferðaskrifstofan virðist leggja
mikla áherzlu á menningar-
atriði í sambandi við ferðalög
þau, sem hún skipuleggur, og er
það vel farið. Hún vandar val
á fararstjórum og gefur því full
an gaum, hversu kynning sögu-
staða er mikils virði varðandi
ferðalög um byggðir landsins.
Ferðalög hennar eru ódýr og
eru því sér í lagi ávinningur
fyrir efnaminna fólk, sem ferð-
ast fremur til að njóta náttúru-
fegurðar byggða og öræfa og
kynnast sögustöðum og stöðum,
sem mjög koma við sögu at-
vinnulífsins, en að sýnast.
Þetta er lofsvert og þakkar-
vert og sýnir, að til þessarar
starfsemi er vandað eftir því,
sem kostur er.
*
Ferðaskrifstofan á efunar-
laust eftir að verða vinsæl
stofnun, sem annist víðtæka og
þjóðnýta starfsemi. Alþýðu-
stéttir og launþegar Reykjavík-
ur hafa þegar lært að hagnýta
sér hana og munu þó áreiðan-
lega gera það betur í framtíð-
inni. Vonandi bera valdhafar
landsins og fulltrúar þjóðarinn-
ar á alþingi gæfu til að búa sem
.bezt að þessari stofnun og veita
henni þau vaxtarskilyrði, sem
hún verðskuldar. Starfsemi
hennar verður nátengd ein-
hverri hinni merkustu löggjöf,
sem sett hefur verið hér á landi
og markaði stórfelld tímamót í
réttindabaráttu alþýðustétt-
anna, orlofslögunum. Orlofs-
lögin eiga að vonum miklum
vinsældum að fagna með þjóð-
inni. Og þjóðin mun fagna af
heilum hug hverri ráðstöfun,
sem miðar að því, að koma
framkvæmd þeirrar Iöggjafar í
það horf, sem upphafsmenn
hennar og baráttumenn gerðu
og gera sér vonir um.
efni. standa til, en víst á þó al-
menningur kröfu á því að vera
ekki meðhöndlaður sem hver
annar grasbítur, og út yfir tek-
ur að það sé gert í nafni vísind-
anna!
Miklu betra er þá að sleppa
því að skýra vísurnar en að slá
fram einhverju, sem allir hljóta
að sjá, að ekki getur átt neina
stoð í veruleikanum. Þetta at-
hæfi er því furðulegra og víta-
verðara, sem sömu menn eru
nær því, að eigin sögn, en flest-
ir aðrir, að falla í stafi af að-
dáun á hinum forna kveðskap.
Þannig hefur orðið sú raunin
á um mjög mikið af hinum
forna kveðskap sagnanna, að í
stað þess að uppfylla og skýra
hafa vísurnar orðið, í meðvit-
und lesenda, eins og fleiður í
ásjónu sagnanna.
Kerulf hefur aftur á móti tek-
ið til meðferðar og lagt til
grundvallar hina stórmerku til-
gátu prof. Magnúsar Olsens, um
að fastar reglur hafi gilt um
tölu rúnanna í hverri rétt kveð-
inni vísu, sem sé að rúnafjöld-
inn ætti að vera deilanlegur
með tölunni 8. Með þennan leið-
arstein, svo og það, að gera ráð
fyrir að upphaflega væri vísan
ESSA DAGANA er exigu
^ öðru líkara en að dagblöðin
séu íiþróttablöð, en ekki mál-
igögn stjórnmálaflokka. Bærinn
talar um dönsku knattspyrnu-
mennina og millilandaleikinn,
sem háður verður í kvöld, og
blöðin bergmála þetta umræðu-
efni almennings. Vísir segir í
því sambandi í forustugrein í
fyrradag:
, ,I>önsku kna ttspyrnumennirnir
eru okkur aufúsugestir, sem ber að
fagna hið bezta og sýna alla vin-
semd. Þeir búa hér við Shnur skil-
yrði en í heimalandi sínu, að því
er íþróttina varðar, og kann það að
há þeim í keppninni. Menn búast
við miiklu af þeim sem íþróttamönn
um og fulíltrúum þjóðar sinnar, og
það mun gleðja íslenzka áhuga-
menn, að blanda „geði og gjöfum“
við danska knattspyrnumenn.
Snar þáttur í samstarfi norrænna
þjóða eru gagnkvæmar heimsóknir
íþróttamanna, listamanna, fræði-
manna og svo kaupsýslumanna, að
því er vöruskipti varða. í dga
fögnum við hópi danskra knatt-
spyrnumanna, sem hér þreytir
keppni í höfuðstaðnum næstu daga.
Hafa Danir sannað í milliríkja-
fceppni, að þeir standa fremstir
Norðurlandaþjóða í knattspyrnu,
enda hafa dönsku blöðin spáð, að
viðureignin muni reynast úrvals-
flofcki! þessum auðveld, enda
búi íslendmgar við önnur og
lakari æfingarsbilyrði en Danir.
Þetta kann að vera rétt og mun
raunin sanna spárnar — eða af-
sanna — næstu dagana. Íslenzkir
knattspyrnumenn læra vafalaust.
mikið af heimsókninni, og er
stundir líða kann svo að fara, að
þeir stsmdi jafnfætis frjálsíþrótta-
mönnum, sem borið hafa glæsilég-
an sigur úr býtum í keppni við
erlenda menn, en standa þeim að
öðru leyti næstum á sporði, þótt
herzlumuninn skorti á. Eru æfing-
arskilyrði svipuð því er útiíþróttir
kveðin gallalaus, að efni, orð-
færi og bragreglum, hefur hon-
um tekizt að lagfæra svo nokkr-
ar vísur, sem hafa verið hörmu-
lega bágbornar og óskiljanleg-
ar frá hendi fræðimannanna í
fornritaútgáfunni, að þær eru
nú ljósar hverjum meðalgreind-
um lesanda.
Það hlýtur ætíð að verða próf
steinn á tilgátu hver vel eða illa
hún stenzt þær kröfur, sem til
hennar á að gera, og það er mála
sannast, að hér hefur tekizt
stórum betur en áður þegar aðr-
ar aðferðir voru reyndar, er þó
ekki, ætlun mín að véfengja
skáldlegt „innsæi!“ fræðimann-
anna. Rrétt er að geta þess að
Kjerulf telur sína aðferð ekki
óbrigðula þar sem texti er mjög
úr lagi færður, en þar eru að-
ferðir fræðimannanna víst frek-
ar haldlitlar líka.
Aðferð hans er sem sé fólgin
í því, að leita frumtextans með
því að færa vísurnar til rúna-
stafsetningar og ráða svo rún-
Framhald á 6. síðu.
varðar, og nái frjálsíþróttamenn.
góðum árangri, ætti knattspyrnu-
mönnum að vera þakkarlaust að
gera slíkt hið sama.“
Og Morgunblaðið segir í for-
ustugrein í gær:
,,Að undanförnu hefur mikið
verið rætt um danSka knattspyrnu-
liðið, sem nú er komið hingað til
landsins. Landið heilsaði þessum
íþróttagestum frá frændþjóð vorri
með sínu fegufsta brosi, og dáðu
gestirnir mjög landsýnina og nátt-
úru þá, sem þeir sáu á innsigling-
unni hingað. Vonandi verður veðr-
ið eins gott við gestina og o'kikur,
meðan þeir standa hér við.
Víst er um það, að þessum
dönsku gestum verður fagnað eins
vel og eins vel tékið yfirleitt og
sundm'önnunum, sem á undan þeim
fcomu. Þetta eru drengilegir og
hraustir æskumenn, enda er
danska 1‘andsliðið löngu orðið kumn
ugt fyrir fallegan og prúðan leik.
Okkar piltar hafa að undanförnu
æft sig svo sem bezt má verða og
er allt mú undirbúið undir það, að
við fáum að sjá íþróttakeppni, sem
seint mun gleymast þeim, sem á
hana horfa. Það mun saman fara
miki.1 tækni og frjálsmannlegur í-
þróttaandi, sem alltaf hefur ríkt
með norrænum þjóðum.
Fátt hefur eins mikið að segja
til þess a'ð kynna þjóðir og auka
skilnimg þeirra hverra á öðrum,
og íþróttaheimsóknir. Eru þær því
æSkilegasta aðferð landkynningar-
innar. Þeir friðsömu fcappar sem
sækja ofckur nú heim til keppni
eru mikið atriði í áframhaldandi
kynnum ofckar við Dani. Leikvang-
urinn er tiilvalinn staður fyrir þjóð-
irnar að mætast og kynnast, og
með þessum fyrsta milliríkjakapp-
leik ofckar eru knattspyrnumenn
Ofcfcar fcomnir í samband við aðrar
þjóðir, sem verða mun þeim drjúgt
til þess að auka igetu sína og fcunn-
áttu.
Framhald á 6. síðu.