Alþýðublaðið - 07.01.1947, Qupperneq 3

Þriðjudagur, 7. janúar 1947.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
3
Guðmundur Gíslason Hagalín:
skriíar um Eifendn
SMÁSÖGUR OG SMÁ-
Si' GNASÖFN hafa yfirleitt
ekki vakið h=r ?uikla ht
hygii á undanfá nur. ávura
<nca tízkan m viðast um
h.nn menntaf'a. hcim, að
shkar bókmenntj'' væru vrrt
táidar með, þegar ininnzt
væri á skáldskap. 1 cnska
keiminum" hefar saint ve: ið
taJjð gerlegt að gefa út smá-
sag.nasöfn eftir einstaka höf-
ur.da, þó að eAirí hafi slíkar
bænu vakiö verulega gróða
væinegar hugsmir hj V bóka
úigefendum, en á Nor'.ur-
löndum/hafa úigefendur tal-s
ið víst tap á útgáfu smásagna
og þeir ekki ieyffc sér aö gefa
út smásagnasöfn, nema hvað
þeir hafa skotiÖ bók og bók
af slíku tæi inn á milli stór-
virkjanna hjá þekktum hnf-
undum. Nú er þetta oxðið
mikið^ breytt á Norðurlön 1-
um. Út hafa koroið úrvals-
söfn, innlendra og erlendra
smásagna, og meira að segja
hafa útgefendurnir leyft sér
að taka til birtingar í bókar-
formi smásögúr eftir áður ó-
þekkta menn, já, jafnvel gef-
ið út þýddar smásögur eftir
byrjendur á sviði fagurra
bókmennta. Og sum þessi
smásagnasöfn hafa selzt ó-
trúlega mikið — og smásög-
ur þar með öðlazt á ný meiri
virðingu bókaútgefenda, rit-
dómara og lesenda heldur en
nokkurn tíma áður á þessari
öld.
• Hér á íslandi hafa smá-
sögur verið skár þegnar
heldur en hjá frsendþjóðum
okkar, en þær hafa samt ekki
notið sérlegra vinsælda, ver-
ið frekar litið á þær sem fitl,
en bókmenntir, -— nema
hvað sögur Halldórs Stefáns-
sonar hafa fyllilega notið
sannmælis hjá flokksbræðir-
um hans, heima og heiman.
En þó að Norðurlönd séu nú
ekki hátt sett hjá ýmsum,
Sem auðvitað miðast fyrst og
fremst við það, að þau hafa
ekki höfðatölu eða fjármagn
til slíks vígbúnaðar, að vakið
geti virðingu og ótta — og
ekki er heldur vitað, að þau
hyggi á landvinninga eða
telji sér þöirf á að koma sér
upp launaðri fimmitu her-
deild hér á landi, þá er ekki
fyrir það synjandi, að enn
kynni að vera það efitir af
fornu mati á Norðuirlanda-
þjóðunum, að fordæmi þeirra
í bókmenntum og bókaút-
gáfu gæti orðið til að auka
hér gengi smásagna í augum
útgefenda og almennings.
Hér hafa komið út nokkur
smásagnasöfn í sumar og
haust, og vil ég nú minnast
á eitt þeirira, Lifen'dur og
dauðir — eftir Kriistján
Bender — bók, sem kom mér
talsvert á óvurt, en hefur,'að
því er ég bezt véit, verið
að litlu getið.
Höfundurinn er áður ó-
þekktur, og ísafoldarprent-
smiðja,' sem gefið hefur út
bókina, hefur ekki valið
henni neitt áberandi form.
Éig býst við þvi, að rnargur
isé sá, sém ekki ihafi veitt
henni neina athygli, — frek-
ar en ýmsum öðrum álika
kverum.
Þá er ég skar upp úr bók-
inni, renndi ég augunum yfir
fyrstu síðu þeirrair söigu, sem
höfundurinn hefur valið til
,að véiita ilesandanum for-
smekk þess, sem sögur hans
hafa að flytja. Og satt að
ssegja leizt mér ekki rneira
en svo á blikuna. Ég greip
niður aftar í bókinni, —- og
iþair lenti ég á mjög svipuð-
um rithætti, minntist allt í
einu amerisks smásagnahöf-
undar, sem land,ar hans hafa
ýmist talið góðskáld eða skip
að á bekk með bókmennta-
'liegum trúðum — en hið trúð
kennda í fari þess höfundar
var það, sem ég minntist nú
í sambandi við stíl Benders.
Næst leit ég á síðustu siðu
fyrstu sögunnar, og þ;ar sá
ég, að höfundur hafði valið
hið margþvælda söguefni,
sem kunnaisit er almenningi
hér á landi af Uppreisninni
á Brekku eftir Gest Pá-lsson,
og ekki bætti þetta um horf-
urnar í minum augurn. En
svo las ég fyrstu söguna allla,
og þá varð nokkuð annað
uppi á teningnum: Höfund-
ur fer þannig með hið lang-
og margþvælda söguefni, að
hvað sem öðru leið, þá virt-
ist kynning mín af meðferð
þess hjá öðrum höfundum
ekki\ neinu spilla. Og nú
Viðhlæjendur á kveðjusfund
og þorra lliesenda er það ó-
líkt skiljanlegria en hitt. Og
þó að ekki sé annað hægt að
segia, en að orðið fiskimanna
kofi í sömu sögu sé islenzkt
að gerð, þá er þar samt um
eins fconar dönskuslettu að
ræða, því .að Bender notar
það i staðinn fyrir orðið sjó-
búð eða verbúð, og yfirleitt
er efcki talað um fiskimanna
kofa hér á landi — Fisker-
hytte á dönsku. Þá irangkynj!
ar höfundur orð og orð, not-
ar stundum persónufornafn,
þar sem ibetur færi á, ,að not-
■að væri nafnorð, ruglar tíð-
um og háttum saigna i sömu
málsgfein — óg fyrir kemur
að hann fer orðavillt og mis
skilur orð. Hann segir vieit-
ilharður í stað eitilharður —
og grenlægjur notar hann í
merkingunni grenjaskyttur,
og er þetta því n . i :gra.
sem ein sagan heitir Gren-
lægjur, en á að vera Grenjia-
skyttur.
Þá er það stílHnn. 1 lann er
.stundum nokkuð oja.fií og
haltrandi — hratkenndur,
liggur mér við að segja, eink
um í upphafi sumra - sagn-
anna, minnir á ófyrirleitnis-
fýsti mig sannarlega að lesa , iega munnræþu stráka á
Æieiri af sögunum. Og ég: igelgjiuskeiði, sem vilja vera
ihætti ekki lestrinum fyrr en menn með mönnum en finna
ég var búinn að lesa þær
alíar, Svo las ég þær brátt
á nýjian leik, og írað var sið-
ur en svo, að mér væ-ru það j
inein leiðindi.
Alls er í bókinni 121 les- j
málssíðia, en sögurnar eru;
10 — og heiita þær eins og 1
hér segir: Dauði Lufu. Ljós,
Drottinn blessi - heimilið,
Grenlægjuir, Draumurinn og
prinsinn, Adam og Eva í
Paradís, Dans, Lifendur og
da-uðir, Kvislingur og Sögu-
launin.
Af þessum sögum eru
imerikastar og bezt gerðar
Drottínn blessi heimilið.
Draumurinn og prmsinn og
Kvislingur, en næst þeim
þremur tel ég Ljós. sem er
vel gerð og eftirminnileg, þó
að á henni séu nokkur smíða
íýti.
Málið á sögunum er yfir-
leitt lipurt, en viða galllað.
Erlendar slettur eiga stund-
um fullan ré'tt á sér, þó að
ti'l iséu islenak orð, sem hafa
isömu merkingu. Hin er'lendu
orð geta varpað sérkennileg-
um blæ á setningár — og
.stundum veita þau sérstakan
fróðleik um þær sögupersón-
ur, sem eru látnar segja þau.
En Bender notar þau stund-
um að óþörfu. Svo er t. d. um
orðið Igndterna, 'scra. fýrir
kemur í sögunni Ljós. Orð-
ið hliðarljóis fer vel í munni,
hjá ,sér getuleysi og reynsju-
skort — og stöku sinnum
bregður fyrir. beinum' áhrif-
urn frá öðrum , höfundum.
,,Bakið hafnaði munaði dyra
stajsins“ — þetta er Laxness
í aé- minnsta kosti íjóröú út-
gáfu — og henni undur litið
breyttri frá hinni fyrstu. En
svo skal þess ekki látið óget-
ið'. sem vel er um stilinn. Oft
ast er hann blátt áfram. og
tilgerðarlaus, en h'efur þó á
sér greinileg höfundarein-
kenni. Ha,nn er nxuj-goíi fjör-
legur, stundum svo sem
kæruleysiisllevgur, oít laun-
kíminn, stöku' sinnum spott-
kenndur. Og þá er höfundur
inn er í essinu sínu, felllur
stillinn mæta vel a§ efninu,
er mjiög skýr, en felur þó í
sér drjúgum meira en virzt
gæ-ti á fljótu bragði, svo að
lesandinn fær brátt hugboð,
sem. siðar verður að vissu:
Þessi ungi höfundur ér sízt
allur, þar sem hann er séð-
ur . . . Og Bender sýriir það
í þessurn sögum, að hann
kann góð skil á mönnum og
mannlegum viðhorfum, kann
’furðuvel að greina kjarna
frá hismi, gull frá glysi —
pg ihann er glöggskygn á and
hælishátt tilverunnar og á
áihrif tilviljanakenndra smá-
atvika. á líf manna, lífsvið-
horf og eftirmæli. Hann hef-
ur og — þar sem honum
Mynd þessi af Bevin, utanríkismálaráðherra Breta, og
Molotov, utanríkismálaráðherra Rússa. var tekin í New
York skömmu áður en þing sameinuðu þjóðanna lauk störf-
um. Þeir virðast vera í bezta skapi, þegar þeir takast í hend
ur og þakka hvor öðrum samstarfið, sem úr rættist undir
lokin.
yantar mig. nú þegsrl
Gott
HafnarfirSi.
tekst bezt upp — náð furðu-
mikilli tækni um sagnagerð,
og þar eð þetta fer saman við
sérstæða athyglisgáfu, mun
honum freka,r sá vandi á
höndum, að lúta ekki að of
litllu um. söguefni, héldur en
hætt ;sé við því, : að ' hann
muni vanita efnivið. í sög-
unni Dans, sem raunar er
ihagleg srníð og minnir nokk
uð á sumar sögur O’Henrys,
sem margan hafa hrifið, ger-
jgt Bender o:f lliítilþægur um
söguefnið, svo að útkoman,
sem að litt athuguðu má-li
gæti sýnzt nokkurs virði,
verður núll við nánari íhug-
un, svo sem þá^ er truður
Oleikur listir sínar.
Eins’ og ég vék að áðan,
virðist höfundinum takast
einna sízt, þá er hann skrifar
upphof sumra sagnanna.
Hann er ekki kominn á rás-
ina — en brátt kemst allt í
fastara form, jafnvægið
eykst, stíllinn verður sam-
felldári. Það er rétt eins og
höfundur athugi ekki að
færa kaldhamrað upp-
haf til samræmi's við
eldborinn meginhluta sög-
unnar. Þetta er mjög áber-
ándi í sögunni Lifendur og
dauðir, bæði í stíl og við-
horfum. Sú saga hefði getað
verið allgóð, ef höfundurinn
hefði slep.pt hinum illa skrif-
uðu og hjákátlegu heim-
spekilegu yangaveltum í upp
hafi sögunáar.' Bezt hefði
verið að sleppa tilkynning-
unni um sálmaskáldskap og
djáknadóm Metúsalems skó-
ara, enda höfundurinn þá
álls ekki leiðzt út í neitt
gj álífi- mfeð 1 heimspekinni:' m-h.
og ekki heldur birt vísuna
— eftirmælið — en hún er í
algeru ósamræmi við það,
hver yrkir hana og hvernig
til hennar er stofnað.
í einni sögunni, Gren-
lægjur, kemur það í ljós, að
höfundurinn er ekki svo
kunnugur þeim efnisþætti,
er hún dregur nafn sitt af,
sem æskilegt hefði verið. Ég
hef þegar minnzt á misskiln-
ing hans á orðinu grenlægja,
en vanþekkingin kemur
fram í fleiru. Það verður
ekki ýkjamikið og áhrifa-
ríkt rausnarmerki hjá
Gvendi á Grund í augum
þeirra, sem kunna skil á
verðmæti skinna af gren-
smpgnum refum, jáfnvel
þótt mórauðir séu, þegar
hann fleygir refnum á búð-
arborðið og segir þeim, sem
í búðirmi eru staddir, að ef
einhver sé í hópnum, sem
vilji flá refinn og spýta af
honum skinnið, þá renni
andvirðið til kaupa á nýjum
ofni í kirkjuna —en auðséð
er á' samhenginu, að þarna %
er Gvendur að sýna, hvert j
rausnarmenni hann sé og hve j
mjög honum sé annt um. aö |
kvenfólkið sé ekki „láíið i
krókna í sjálfu betrunar-
húsinu á sumiudögum." ...
svo sem Gvendur orðar það.
Sýnir sig þarna, að góð er sú
regla, sem Somerset Maug-
hám. gefur höfundum, sem
eru byrjendur og ekki hafa
ennþá rekið sig á, en reglan ;
er sú, að þeir skrifi ekki ura >
annað en.það, sem þe’r„ hafa 1
kvnnt sér seifn bézt. Ánnárs '
er margt gott um söguna
Grenlægjur. ... Ég gat þess,
að Ljós væri eftirminnileg'
saga, en í henni eru þó tvær
veilur?; sern .sþiptp. meira
máli í mínum augum en
ýmsum kann að þykja á-
stæða til: Fyrst er það, að'
Frh. á 5. síðu