Alþýðublaðið - 09.03.1947, Blaðsíða 3

Sumuidagiir, 9. marz 1947.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
„Vor klukka var tólf, svo
vér kviðum éi iieitt, .
: en klukkan hjá Rússum
var eitt“.
: Úr kvæðinu Sandels,
. eiriú' áf kvæðurium í Fán-
rik Stáls Sögner, eftir Jo-
han Ludvig Runeberg, í
þýðingu Matthíasar Joch-
umssonar.
MARGT hefur verið skrif-
að um það í íslenzk blöð, sem
Överland sagði, og ennfrem-
ur um mótmæli Wirtanens
og stiiðnáng hinna 25 rithöf-
unda. Og það er ekki fyrir
þær sakir, að mér hafi ekki
þótt atburður þessi tíðindum
sæta, að ég hef ekki skrifað
um hana fyrr en nú, því að
sannarlega varð ég mjög
hissa, þegar ég heyrði þessa
frétt, svo hissa, að ég taldi
réttast að bíða átekta og fá
nánari fregnir af málinu.
Flest, sem ég hafði heyrt frá
Finnlandi, virtist mér raunar
mæla með, að Överland hefði
rétt fyrir sér um það, að Nor-
egur hefði, eftir sína frelsis-
baráttu, eftir málaferlin gegn
öllum Kvislingunum, já, og
kominn í það virðingarsæti,
sem hann hafði unnið sér
meðal þjóðanna — fyllstu á-
stæðu til varfærni, þá er hann
ákvæði afstöðu sína til sam-
vinnu við Finnland. Þá
fannst mér og, að sama hlyti
að gilda um hin Norðurlönd-
in frá sjónarmiði þeirra, sem
ekki vildu kalla kúgun og of
beldi öðru nafni, þegar eitt
stórveldið beitti slíkú, heldur
en þá er annað iéti sér þess
liáttar athæfi sæma. En þeg-
ar ég heyrði nöfn hinna
norsku rithöfunda, sem
höfðu stutt Wirtanen og látið
í Ijós, að þeir teldu ummælin
hans skaðleg fyrir norræna
samvinnu, þá þótti mér vand
ast svo málið, að ég taldi
ekki annað fært en bíða frek-
ari fregna.
Ég undraðist það ekkert þó
að Jóhannes úr Kötium, ekki
hirðskáld Stalins, heldur
helgiskáld hans, skyldi verða
við beiðni um stuðning við
andmælin, og ég var alls ekki
hissa á því heldur, að Jón úr
Vör og Þórunn Magnúsdótt-
ir létu til leiðast. Þeim hefur
sjálfsagt virzt þetta vera ó-
sköp meinlaus greiði og
minnsta kosti frúin svo „hátt
í hæð“, eins og stendur í
sálminum, að henni hafi þótt
maklegt og ekki meira, að ó-
eirðarseggurinn Överland
fengi orð í eyira fyrir veizlu-
spjöllin. Ég var heldur ekk-
ert að furða mig á kommún-
dstunum sænsku og dönsku,
en menn eins og Tarjei Ves-
aas, Inge Krokánn og Sigurd
Eveínsmo.— um þá var allt
öðru máií að gegna. Þetta
voru menn í röð helztu rit-
höfunda Noregs — og alls
ekki kommúnistar — menn,
sém hlutu að meta Arnulf
Gveirland mjög mikils. Og
hvað var þetta með þennan
Atos Wirtanen? Hann er til-
tölulega lítið. kunnur sem
, skáld, gaf þó út á styrjaldar-
árunum ljóðabók, sem vakti
athyglí, en 1943 gaf hann út
rit, sem hét: Samemuð Norð
urlönd. Nauðsynjamál, sesn
ekki má geyma lengur en til I ekki glögga gát á frelsi sínu
morguns — og þar var hann' og gyldu ekki vai’hug við að
Guðm. G. Hagalin: Þriðja og síðasta grein -
heldur en ekki á því, að Ncvrð
urlönd ættu ekki að sitja eða
standa eins og Rússum eða
öðrum stórveldum sýndist.
Var það virkilega þannig, að
Överland hefði rangt fyrir
sér, þrátt fyrir það, sem
menn höfðu frétt frá Finn-
landi? Var það máski svo, að
Finnar væru Rússum óháðir
— eða væni á leið að kæra
framferði þeirra fyrir hinum
Sameinuðu þjóðum?
Það stóð ekki á, að menn
fengju tiltölulega yeigamikl-
ar upplýsingar um ástandið í
Finnlandi. Aðeins nokkrum
dögum eftir að rithöfunda-
mótinu í Stokkhólmi var lok
ið, komu þær fréttir, að
heldur en ekki hefði verið
skerpt á höftum á prent-
frelsi hjá Finnum. Stjórnin
fékk vald til að bánna og
auðvitað þá að brenna bæk-
ur og blöð, sem vikju að ein-
hverju leyti óvinsamlega að
erlendum ríkjum, dtem sekta
rithöfunda og ritstjóra, já,
fleygja þeim í dýflissur —
og banna til fulls útgáfu
blaða, er gerðust sek um ó-
vinsamleg ummæli í garð er-
lendra stjórnarvalda eða
þjóða.
Hana nú! sagði ég. Atos
Wirtanen hefur vitað, mann
auminginn, á hverju hann og
félagar hans ættu von, þeg-
ar heim kæmi, ef þeir þegðu
við ummælum Överlands.Og
höfuðorsökin til þess, að hin-
ir merku norsku rithöfundar
höfðu uridirritað mótmælin,
sem þeir- raunar tóku fram,
að ekki væri beint gegn Öv-
erland sjálfum, heldur gegn
ræðu hans, varð mér nú þeg-
ar ljós. Þeir höfðu fyrst og
fremst gert það til þess að
tryggja Finnunum öryggi, þá
er þeir kæmu af mótinu. En
að sumiir 25 rithöfunda skyldu
ljá nafn sitt undir skjalið, án
þess að hafa hlustað á Över-
land, já, látið sér nægja frá-
sögn í síma og síðan leyft að
setja nafn sitt undir mót-
mælin — það þótti mér frek-
ar leiðinleg frétt. Ég minntist
allt í einu undirskriftasöfn-
unar meðal íslenzkra lista-
manna, þar sem ýmsir skrif-
uðu skilyrðislaust undir
orðalag, sem í slíku skjali var
alls ekki sæmandi, og full-
yrðingar, sem fæstir vissu,
hvort hægt væri að standa
við.
Þá var það og acnað, sem
ég þóttist nú sjá, að hefði
átt sinn þátt í undirskriftum
Norðmannanna. Það var
þakklátssemi sú gagnvort
Rússum, sem virðist alíal-
geng í Noregi. Það vorú
Rússar, sem höfðu frelsað þá,-
sem, höfðu irekið I’jóðrarja
ur Norður-Noregi. Já, aldéil-
is.
Upp á síðkastið hafa verið
að berast nýjar og nýjar
fregnir frá Finnlandi. Arn-
ulf Överland sagði, aö ef
Norðurlandaþjóðimar hefðu
binda hendur sínar æins og
sakir stæðu, þá mættu þær
búast við að verða að berj-
ast sem andstæðingar, ef til
styrjaldar kæmi. Nú hefur
fcrseti Finnlands lýst því yf-
ár, auðvitað ektíi allis ótil-
neyddur, að Finnar muni
berjast með Rússum í næstu
styrjöld, já, þetta' orðað
svona, svo sem næsta styrj-
öld sé óumflýjanleg. Enn-
fremur vita menn nú, að á
þeim tíma, sem Bandaríkja-
menn og Bretar lögðu meSt í
sölumar til þess að birgja
Rússa af mat og vopnum og
Norðmenn fórnuðu afar
miklu til þess að þetta gæti
tekizt sem bezt, höfðu Rúss-
ar farið fram á , það við
norsku stjórndna, að fá að
koma upp virkjum á Sval-
barða og hafa þar flota- og
flugstöðvar — og þessar
kröfur em nú efst á baugi, ef
til vill yfirlýsing firmska for
setans ditthvað lítið eitt í
sambandi við þær! Loks er
væmm fúsir til að ljá Rúss-
um hér öll gögn og gæði í
„næstu styrjöld“? Mundum
vér geta sætt oss við, að ís-
lendingasögurnar, sem gefið
hafa íslendingum þrótt til að
bægjia frá sér kúgunar- og
kotungsanda, þó að hér þekk
ist undirlægj uháttpr og
sleikjuskapur hjá allmörg-
um, sambærilegur þeim, sem
rikti hjá ýmsum gagnvart
Dönum hér áður fyrr, mund
um vér sætta oss við, að iþær
væru bannaðar? Mundum
vér láta oss í léttu rúmi
liggja, að Passíusálmarnir,
sem hafa um nauðaldir verið
íslendingum huggun, væru
brenndir, hvar sem í þá
næðist? Mundi Meistari Jón
vera crðinn oss svo fjarlæg-
ur, að vér þyldum, að Vída-
ilinspostilla, með öllum sín-
Um andlega höfðingsbrag og
manndómstanda, yrði á bál
borin? Mundum vér una
því, íslenzkir menn, að bönn-
uð væru fjölmörg beztu
kvæði skálda vorra, Eggerts,
Bjarna, Jónasar, Jóns Thór-
oddsens, Gríms Thomsens,
það svo þetta: Dóttir Óttós ^ Matthíasar, Steingríms, Jóns
Kuusinens, sem keppti við j Ólafssonar, Stephans G.
Kvisling hinn norska um að
ljá samheiti öllum hinum
verstu og lubbalegustu föð-
urlandssvikurum, og aðrir
slíkir þj"ónustu- og trúnaðar-
menn finnsku þjóðarinnar
hefur komið því fram, að
Sögur herlæknisins og ævi-
saga Mannerheims marskálks
og Jum hríð forseta, verði
bannaðar og brenndar.
Ilvað skial svo segja?
Mundu mjenn yfirleitt á Norð
urlöndum geta fallizt á slík-
ar aðgerðir heima hjá sér?
Mundu Norðurlanda'pjóðirn-
ar yí'irileitt vilja lýsa þegar
yfir „andbrezkri afstöðu“ —
eins og Laxness orðaði það
•forðum, óvinsamlegri af-
stöðu geg.n okkar „eðlilega
verndara, Bretum“ :— eins
og hann einnig komst að
orði — en það hefur finnski
forsetinn auðvitað gert með
yfirlýsingu sinni. Mundu
Norðmenn Ijúflega láta af
hendi Svalbarða"? Mundu i
þeir sætta sig við það, að
Heimskringla, sem þeir kalia
yfirleitt -aðeins Snorre, væri
bönnuð og brerind, hvar sem
Stephanssonar. Þorsteins Er-
lingssonar, Einars Benedikts
sonar, Fornólfs — og svo
ux? Ef styrjöld yrði á annað
borð, igætu menn þá ekki bú-
izt við þvi, að Norðurlanda-
búaí bærust á banaspjót —
og var þó ofsagt, áð afstað-
an tiO) Finnlands væri dálítið
óljós? Ég veit, að nú mundi
Överland ekki orða þetta
svona, heldur kveða miklu
fastar lað orði. — Eins og ég
sagði áður í grein minni,
undrast ég ekki afstöðu ís-
lendinganna þriggja, sem
undirskrifuðu. Jóhannes úr
Kötlum hefur sagt um Stal-
in, að
„í ostsins stað nú hverfist
djarft í hendi þessa manns
hinn ægifiagri hnöttur vor og
örllögsíma hans“
— og „lútum þe'im sterka“,
segir þræ’Idóms- cg kotungs-
andinn, cg frá lýðræðisþjóð-
um Vesturlanda er einskis
iills að vænta, því að á þeim
er engin rögg um að
„hreinsa t’il“. Nei, Jóhannes,
höfuðfulltrúa Rithöfundafé-
lags íslands undrast ég ekki,
og ég hygg, að Jón úr Vör
og frú Þórunn séu í hópi
þess fólks, sem Titó hinn
júgósilávneski kallar „nyt-
sama sakleysingja“ — sem
þyki það þægilegt, að halla
sér að hnattlíkani Jóh.annes-
ar í hendi Stalins í stað þess
að mæla vamarorð, svo sem
Överland og vilja heldur að
sálin kjósi að skilja við lík-
amann, „en að breyta út ,af
þvi eða afneita, sem hún hef
ur fengið fulla og fasta sann
færingu um, að satt sé og
rétt“. En hvað segja hinir
ýmissa hinna yngri, gamlar ! 3g’ætu Norðmenn. sem ég hef
útgáfur brenndar, en nýjar
gefnar út, þar sem ,,hrei>ns-
un“ hefði farið fram. Við
skuíum athuga, t. d. Jón,as
Hallgrímsson.
Fella yrði úr:
1. ísland farsælMarfróm
áður á drépið, já hvað segja
þeir nú? Mér þætti ekki ó-
iíklégt, að þeir teldu litla
von um samvinnu Norður-
Iianda á þeim grundvelli, sem
lýstur hefur verið upp með
kastljósum nokkurra tilskip-
þar sem er t. d. visa eins og an.a yfirlýsinga finnskra
stjórnarválda. En svo er það
iþakkr.átsenain, en þar firinst
mér þeim Norðmöninum, sém
vilja prísa mest Rússa, fana
svipað cg kerlingunni á Rcga
landi. sem ég undraðist mest
Ctg minnist enn eft»ir rúmlega
ituttugu ár. Ég var syðst á
þessi:
Ó, þér unglingafjöld
og. íslands fuillorðnu synir,
svc-na er feðranna frægð
fallin í gleymsku og dá . ..
Eins og menn vita, herj-
uðu sumir feðnanna í Garða
ríki og Eystrasa! tslöndunum! ( Jaðrinum, og var' fluttur í
2. Gunnarshólma: ' taíl 111 Þess staðar’ ^an sem
Því Gunnar vildi heldur biða
hel
en' horfinn vera fósturjarð-
arströndum.
Grimmilegir fjendur flárri
studdir vél
fjötruðu góðan dreng í helj-
arböndum.
Ótviræð hvatning!
ég skyldi 'halda lokafyi'irlesí
3. Fjallið Skjaldbreið:
i hama næðist, en svo var j Búirm 8r úr.bá:;astorku
sagt a striðsarunum, að sa \hergkastali frjálsri ,þjóð.
hmftimrurm reyndlSt j
Og;
„Glögigí ég skil, því Geitskór
vildi
! geyma svo hið dýra þing“.
ur minai í Suðvestur-Noregi.
Þetta var á blíðum haust-
degi árúð 1928. Bíllinn brun
aði áfram í hlýviðri og sól-
skini eftir góðum vegi. Þar
kom, sem vegurinn lá alveg
frammi á bakkanum á' vatni
nokkru. Á aðra hönd var
bratt' íj.sil, cg var vegurinm
viða sprengdur inn í granit-
bergið, en á hina var vatnið,
cg var bar klöpp og vatnið
alldjúpt. Þegar við erum
komnir á meira en miðja
leið suður með vatninu, sjá-
um við eitthvað undarlegt
fríamUndan. Bí-lstjórinn þeyt
ir hornið og fer síðan nneð
hægð. Okku&verður nú ljóst,
rekst'ég á eitt' að þarna er manneskja, já,
öðru, sem gæti j kvenmaður. að loiða hrút og
dauðhættulegt — j hefur hann í skrefinu. eins
nu
af
er Þjóðverjum
þyngstur í skautó í Noregi, j
værá' Snorri Sturluson? —
Mundu Norðmenú þola það, J
að ættjarðar- og frelsisljóð
þeirra, allt frá kvæðum
Bjerregaárds, Wcrgelands,!' Nei,
Ivars Aasens,. Björnsons,1 kvæðið
Per Sivle o. s. frv. til Över- j orðið
lands, Gunnars Reiss, Ander- mundi trúlega varla taka 1 og títt er hér á íslandi. BJI-
sens og Inger Hagerups væru j því, að gefa Jónasar-kvæði j stjórinn stöðvar bílinn og
bönnuð og brennd? Mundu út, þá er búið væri .iað nema J kallar, en árangurslaust. Þá
þeir telja þáð rétt, að skáld- úr þeim ' aHt. sera mætti; blæs hann i hornið, og allt
saga Tarjei Yesaas, Hús,ið: í ■ téíjiá erlendri ménriingarkúg i. éi'nu tekur hrúturinn helj-
og irinlendum kotungs,-1 armikið tiihlaup til hægri og
úgunaranda ha'ttulegt. j íiann cg marmeskjan steyp-
g■ hvoirt Vskyldi brenna’ast: í va-tnið. Við bílstjórinn
' hentumst út- úr bilnum cg
mýrkrinu, sem aEra skáld- j
sagna bezt lýsir óhugnaði ó-;
■frelsis og kúgunar; yrði á bál I
porm: Vér ísiéndingar höf-
um. allir þeir, sem raunhæft
vilja tryggja hér freiisi og
sjálfstæði, vikið ákveðið frá
oss fcröfum Bandaríkjanna
um herstöðvar — en mund-
um vér yfirlcitt taka með
þökkum yfirlýsingu frá for-
seta vorum um það, að vér
U.H
nt'Ö'
'■ ^ 'iT3 '
(
Fjc
in i
íelagsrit, sögu
rit ýmiss köhár o: s. frv.?;
Finnst mönnum svo, ,að
■þessu athuguðu, að samvinna
geti ekki orðið nokkrum
vandkvæðLim bundin? TeOlja
menn.’að Arnulf Överland
hafi ekki verið sem fyrrum
allglöggskyggn og raunbæí-
nú 'gefst okkur á að líta. Við
vatnsbakkann- syndir svart-
höfðaður hrútur, og á hon-
um hangir gömul kona. Með
miklum erfiðismunum get-
um við bjargað þekn upp úr.
Þá segir kerling:
Framhald á 7. si$uv>>