Alþýðublaðið - 24.08.1948, Blaðsíða 5

Alþýðublaðið - 24.08.1948, Blaðsíða 5
? I,«ðjudag\ir 24;! águst U948. ÞEGAR FYRIR LÖNGU síðan hefur ýmsum mennta snönnum og vísindamönnum verið það ljóst, að ógjörning ur er að læra til neinnar hlít ar öll, eða jafnvel nokkur lif andi mál, en hins vegar hef !ur þeim einnig verið Ijós siauðsyn þess að hafa í æ rík ari mæli samskipti við aðrar þjóðir. Af mörgum fyrstu brautryðjendum hugmyndar- innar um alþjóðamál skal hér aðeins minnzt á Comn- ius, Descartes og Leibnitz. Á seinni tímum hafa alþjóð leg samskipti mjög aukizt á sviði samgangna, viðskipta, 'iðnaðar, fjármála, lögfræði, vísinda, siðfræði, stjórnmála og þjóðfélagsmáía. Af þess- «m sökum hefur þörfin fyrir almennu tungumáli — sem allir menn tali og skilji, hvar í heiminum sem þeir eru bú settir — mjög aukizt á síð- ustu áratugum, og satt að segja getur nú mannkynið varla öllu lengur verið án islíks máls. Fyrstu brautryðj endur þessarar hugmyndar hugsuðu sér aðeins að búa fil n. k. heimspekilegt mál, sem ekki væri hægt að tala, heldur aðeins að skrifa, en smátt og smátt þokaðist hug myndin í hina hagnýtari átt: að búa til mál, sem stæði þjóðtungunum jafnfætis á öllum sviðum talaðs og rit- aðs máls. Dautt mál, t. d. latína eða gríska, er alls ekki nothæft í þessum tilgangi, því að jafn vel vísindamenn eru oft ekki færir um að beita þeim í ræðu eða riti, vegna þess hve erfið þau eru, og einnig af því að þessi mál nægðu að- eins fyrir hugmyndir og þarfir fornaldarinnar, en alls ekki fyrir vísindi, tækni og daglegt líf nútímans. Þjóðtunga hefur ekki ver- ið valin sem alþjóðlegt hjálp armál af eftirtöldum ástæð- um: 1) Það er ómögulegt að fá þjóðirnar til að koma sér saman um innleiðingu þjóð- tungu sem alþjóðamáls, því að hver þeirra krefst þess, að hennar mál hafi jafnan rétt til að verða alþjóðamál eins og mál annarra þjóða. Einnig mundi sú þjóð, ’ sem ætti að móðurmáli hið út- valda alþjóðamál, hagnast svo á sviði stjórnmála, við- skipta og almennra menning- armála að aðrar þjóðir mundu ekki samþykkja upp töku viðkomandi máls. 2) Helztu mál, sem til greina kæmu í þessu efni, eru ekki hæf sem alþjóðamál vegna hinna sterku stjórnmálalegu og þjóðernislegu einkenna þeirra. Auk þess eru allar þjóðtungur of erfiðar til að verða alþjóðamál, sem fyrst og fremst verður að vera auð velt til náms; þær er-u ekki MARGT ER NÚ TIL í MATAINN Nýr lundi, súrsað lival rengi, nýr hvalur og norðlenzk saltsíld. ís- lenzkar kartöflur. — lækkað verð. FISKBÚÐIN Sverfisg. 123. Sími 1456. Hafliði Baldvinsson. 3-' m Uppskera stendur nú sem hæst um alla Evrópu, en hefur reynzt erfið í ýmsum löndum vegná veðra. I-Iér sjást danskir bændur við uppskeruvinnu. hyggðar upp eftir lögmálum rökfræðinnar; þær hafa erf iða stafsetningu og óregluleg an framburð, og allar reglur sem reynt er að gefa í mál fræði þeirra, eru lítt áreiðan legar og hafa fjölda undan- tekninga. Af öllum þessum ástæðum eiga útlendingar mjög erfitt með að tileinka sér þær til neinnar hlítar, nema með langdvölum í landi því, sem viðkomandi mál er talað í. 3) Þjóðtung- urnar eru ekki nægilega sveigjanlegar til þess að geta bætt við orðaforða sinn nýj um alþjóðlegum orðum — í því formi, sem- hentugast væri frá alþjóðlegu sjónar- miði —, sem fram koma um ný hugtök á sviði. vísinda. Heimspekingurinn Leib- nitz hefur venjulega verið talinn faðir hugmyndarinnar um alheimsmál. Fyrstu uppá stungur í þessu efni voru byggðar á rittá^jium, stærð- fræðilegum formúlum, tölu stöfum, hljómlist, skammstöf unum o. s. frv- En smátt og smátt skildu menn, að með þessu mundi takmarkið aldrei nást og að aðeins talað mál, sem líktist þjóðtungun- um, -gæti leyst viðfangsefnið. Og nú komu ífram allmörg tilbúin mál. sem einkum byggðust á latínu, frönsku, ensku og þýzku eða á nokkr um þeirra samtímis. Samtals hafa komið fram meira en 150 slík tilbúin mál. Ekkert hinna mörgu mála, sem búin hafa verið tii í þeim tilgangi að skapa al- þjóðamál, hefur náð eins mik illi útbreiðslu og það, sem dr. Lúðvík Zamenhof augn- læknir í Varsjá bjó til. Það er nefnt Esperanto (— sá, sem vonar), en það nafn not- aði höfundurinn sem dul- nefni um skeið. Með þessu nafni vildi höfundurinn láta í ljós þá von, að Esperanto verði í framtíðinni notað sem tjáningartæki milli þjóða um allan heim. Esperanto var í fyrsta sinn birt almenningi sem al- þjóðlegt hjálparmál árið 1887. í fyrstu vakti það hjá ■sumum efasemdir, jafnvel sterka mótstöðu, einkum af hálfu fylgismanna Volapiiks, en það var mál, sem stefndi að sama 'marki og Esperanto og hafði á þeim tíma hlotið allmikla útbreiðslu; höfund ur þess var presturinn Scl- eyer. En dr. Zamenhof vann af slíkri þrautseigju við að bæta mál sitt, gera það ein- falt, rökrétt og hltómfagurt, að ýmis vísindafélög, — þeirra á meðal Vísindafélag- ið (Akademíið) í París — hafa hrósað einfaldleik þess og rökrétri uppþyggingu; þá hefur málið verið notað af ýmsum félagasamtökum víðs vegar um heim i samskiptum við félaga í öðrum löndum. Allt þetta hefur mjög flýtt fyrir útbreiðslu Esperantos og kemur mönnum til að álíta. að sá tími nálgist nú óðum, er Esperanto verði notað af öllum þjóðum sem hjálparmál. Esperanto stefn ir ekki að því — og á það verður aldrei lögð nógu rík áherzla — að veikja eða út- rýma móðurmáli nokkurrar þjóðar. En hversu miklum tí'ma, erfiði og peningum verða menn ekki að fórna, ef þeir vilja læra til hlítar nokk ur erlend mál, og það í hag- nýtum tilgangi? En eins og flugvélin gerir mönnum kleift að komast til fjarlægra landa á skömmum tíma, þannig vill Espsrarito auð- velda hugsanaflutning milli manna af mismunandi þjóð- erni. Esperanto vill tafcast á hendur það biónandi hlut- verk, að verða túlkur milli allra þióða heims. Iivílíkt afl . þessi hagnýta hlið Esperanío hefur, sést bezt á hinum miklá fjölda manna, sem ívikir sér unclir fána Esperanto-hreyfingar- innar. Esperantistar eru í meira en 60 löndum. Mörg verzlunarfyrirtæki nota Esp eranto í bréfaviðskiplum jafnhliða öðrum málum. Iive mikið hagnýtt gildi Esper- anto getur einnig haft til auglýsinga á sviði verzlunar, má m. a. sjá af því, að ein auglýsing um postulínsfram leiðsluna í Meissen, sem birt ist í Esperanto-blaði, varð til iþess, að stuttu seinna voru seldar til Englands postulíns vörur fyrir álitlega fjárupp- hæð. Margir fulltrúar vevzíun- arfyrirtækja hafa tekið þátt í hinum árlegu Esperanto- þingum, sem haldin hafa ver ið frá því 1905 (að undan- teknum styrjaldarárunum). Eins og mörg verzlunar- og iðnfyrirtæki hafa og ým,is félög, sem annast mannflutn inga milli landa, sannfærzt um notagildi Esperantos. Mörg slík fyrirtæki hafa um langan tíma birt öðru hvoru tilkynningar og ferðamanna bæklinga á Esperanto. í Munchen birtist þegar 1910 dagskrá Oberammergau-leikj anna á Esperanto; sama ár voru gefnar út í sambandi við heimssýninguna í Brúss el ýmsar upplýsin-gar um sýn inguna, einnig á Esperanto. Þá má geta þess; að ferða- mannabækur Badekers og Woerls birtu lista yíir starf andi Espe-ranto-félög og Es- peranto-skrifstofur í mörg- um borgum. í sambandi við margar ' alþjóðlegar kaup- stefnur siðari ára hafa verið prentaðar margvíslegar -upp lýsmgar einnig á Esperanto. Um langan tíma hefur Esper anto verið notað sem sím- skeytamál. Þing útvarps- starfsmanna í Genéve notaði Esperanto ásamt öðrum mál um. Enn fremur hafa lög- regluyfirvöld ýmissa landa hagnýtt sér alþjóðamálið. M-argir herm-enn, einkum í Frakklandi, hafa fengið brennandi áhugaj fyrir Esper anto sem alþjóðamáli. Sebert hershöfðingi, ssm var með- limur franska vísindafélags ins, stjórnáð alþjóðlegu Es- peranto-þingunum í mörg ár. Margir heríoringjar í Eng- landi, Rússlandi, Ítalíu, Búl garíu og víðar eru ötulir es- perantistar. Einnig á sviði skóianna hefur Esperanto hlotið all mikla útbreiðslu. Esperanto hefur verið innleitt í mörg- um skólum ýmissa landa sem frjáls námsgrein, er nemend ur geta valið úr fleiri grein- -um af því fagi. Á vísindalegum ráðstefn- um hafa oft verið fluttir fyr irlestrar á alþjóðamálinu. Ár,ð 1923 lét Vísindafélagið (Akademíið) í París þá skoö un í ljós, að „visindarit, sem gefin væru út í þýðingu á Esperanto mundu fá mun stærri les-endahóp en ella“. A,f vísindamönnum fengu læknar snemma áhuga fyrir hjálparmálinu. Þannig var þegar áríð 1908 til lækna- blað á Esperanto, „Vocho de kur-asistoj“ (Rödd lækn- anna). Mánaðariitið „Internacia Scienca Revuo“ ÍAlþjóðlaga vísindaritíð fjallaði um hinar ýmsu greinar tækninnar. Mikill fjöldi fagurra bók- mennta' hsfur_ v-erið þýddur á Esperanto. Á fjórða alþjóð lega Esperanto-þinginu í Dresden sýndu „atvinnuleik arar“ leikritið Ifige-nio ef-tir Go-ethe, og fór leikurinn fram á Esperanto; í Washing ton var sýndur sjónl-eikur- inn „Hverng líz-t þér á?“ eft- ir Shakespeare í ágætri Es- peranto-þýðingu; á Esper- anto-þinginu í Vínarborg 1924 var sýnt leikritið „Svallarinn“ eftir Raimund í Esperanto-býðingu. Áuk mikils fjölda þýddra rita úr ýmsum málum er þegar til álitlegt safn frum- saminna skáldrita á esper- anto. Þá vinna meira en 100 ýmis korar blöð og tímarit að útbreiðslu málsins. Tilraunir í skólum hafa sýnt, að sama árangri má ná. í esperanto-námi á fimmt- ungi þess tíma, sem þarf tjl þess að ná sömu færni í öðr- um málum. Þá hafa tilraunir sýnt, a ðnám erlendra mála verður nemendum mun létt- ara. ef þeir byrja á esper- anto-námi. Hæfni esperantos sem al- þjóðamáls hefur áþreifan- legast verið sönnuð á þem 32 alþjóðaþingum esperantista, sem árlega hafa verið haldin síðan 1905, að undanteknum styrjaldarárum. Á þingurn þessum hafa komið fram full írúar frá meira en 30 mis- munandi þjóðum, og hafa að sjálfsögðu öll þingstörf jafn- an farið fram á alþjóðamál- inu. og hefur aldrei orðið: var-t neinna erfiðleika á aö skilja ræðumenn, eins og svo oft á sér stað á alþjóðaþ-ing- um, sem aðrir aðilar standa að. Síðasta alþjóðaþing es- perantista var haldið í Svis-s s.l. sumar, en hið næsta verð ur haldið í Malmö í Suður- Svíþjóð á sumri komanda dagana 31. júlí til 7. ágúst. Þá hef-ur esppranto verjð not að viþ ýmis önnur alþjóðleg mót og jafnan með góðum ár angri. Fyrir styrjöldina var útvarpað reglulega á esper- anto frá 85 útvarpsslöðvum. Nú er útvarpað reglulega á málinu frá um 12 úlvarps- stöðvum, þar af daglega frá París og Prag, en því miður Framhald á 7. síðu. Fínn og grófur skeljasandur. KARL KARLSSON, sími 26, Grindavík.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.