Tíminn - 08.02.1964, Blaðsíða 3

HEIMA OG HEIMAN
Leikaramir tárfelldu
uadir /estri skáldsins
ÞESSI MYND var tekln, er Arthur Miller las lelkurunum fyrir hið nýja leikrit sitt, sem um getur í greininni.
Skáldið við borðið yzt t. v. Næstur honum er leikstjórinn Elia Kazan, Yzt t. h. er gagnrýnandinn Harold
Clurman.
Engin frumsýning í leikhús-
unum í New York hefur vakið aðra
eins athygli 'eða verið beðið með
slíkri eftirvæntingu um árabil sem
nýjasta leikritið eftir Arthur Mill-
er, „After the fall“, er varð fyrsta
verkefni hins nýja leikfélags Lin-
coln Center Repertory og frum-
sýnt var á dögunum.
Sú sýning önnur, sem helzt
mætti jafna við þessa að forvitni
var hér um árið, er flutt var leik-
ritið „A long day’s journey into
night“ eftir Eugene O’Neill. Og
hvað olli svo þessari miklu eftir-
væntingu? Jú, það var svo sem
auðvitað, að fyrst og fremst væri
það af persónulegum frekar en
listrænum ástæðum. Eugene
O’Neill lét svo fyrir mælt, að leik
ritið „Along day’s journey“ yrði
ekki sett á svið fyrr en 25 árum
eftir lát hans, dró ekki dul á það,
að fyrirmyndir leikritsins væri
hann sjálfur og hans nánustu. En
ekkja skáldsins hafði þetta
að engu og leyfði, að leikritið yrði
tekið til flutnings (það var sýnt
hér í Þjóðleikhúsinu uncjir heit-
inu „Húmar hægt að kvöldi“. Og
svo er aftur um leikrit Millers, að
það spurðist út, að hið nýja leik-
rit hans fjallaði um hann sjálfan
og hjónabönd hans, þar á meðal
þá eiginkonu hans, sem frægust
hefur orðið, kvikmyndadísina
Marilyn Monroe.
Það er fátítt, að leikrit fái
svo langan æfingatíma — fulla
þrjá mánuði. Venjulegur æfiriga-
tími leikrits í New York er aft-
ur á móti aðeins fjórar vikur. E.
t. v. hefur skáldið ætlað enn lengri
tíma til æfinga leikrjtsins. Miller
var einn þeirra leikskálda, er þoð-
ið var að taka þátt í leiklistarþing-
inu, er haldið var síðustu viku
Edinborgarhátíðarinar í sumar eð
A FORNUIW VEGI
SUÐUR í Barcelona á Spáni var
uppi byggingameistari, sem Gádi
hét. Hann var mikilvirkur um sina
daga, teiknaði og ráðslagði um sam
býlishús og opinberar byggingar.
Gádi var innblásinn af náttúrunni
og hrjfinn af surrealisma eips og
fram kemur í verkum hans, þar
sem venjulegum byggingaformum
er varpað fyrir borð, en húsin bera
keim af stokkum og steinum nátt-
úrunnar. Sum þessara húsa eru
mikil undur túristum, en því hvim
ieiðari heimamönnum, sem urðu
fljótt leiðir á veggjum með tllviij-
unarkennda lögun og gólfum, sem
hallast eftir duttlungum Gádis. Þó
eru heimaménn sammála um, að
Gádi hafi byggt sitt hvað fallegt
og skrjngilegf, ef þeir aðejns mættj
komast hjá að búa í slíkum húsum.
Þegar aldurinn færðist yfir Gádi
ákvað hann að reisa monument,
sem ætti engsn sinn tíka í veröld-
inni. Hann teiknaði kirkju, hvirf-
ingu af þvengmjóum himingnæfandi
turnum og marglitum dúllum, hið
neðra útflúraða með höggmyndum
og flygildum, ormum og skrýtnum
púkum, sem reka út úr sér tuing-
una. Kirkjusmiðin var hafin og
Gádi vann að henni sjálfur, hjó
steininn og lagði dag við nótt því
maðurinn var ólatur að taka til
hendinni. Kirkjan var reist fyrir
„samskotafé" og kölluð Iglesia de
ia Sagrada Familia.
Þegar kirkjusmíðin var komin
vel af stað, safnaðist Gádi til feðra
sinna, útslitinn maður, fyrir nokkr
um áratugum. En kirkjusmíðinni
var haldið áfram. Vinir Krists
héldu áfram að kreista lýðirsn um
skildinga og smlðirnir rembdust
eins og rjúpan við staurinn. Nú
smáfór kirkjan að rísa, og hvílik
feikn. í mörg ár hafa frómar kon-
ur, sem iögðu eyri í kirkjusjóðinn
starað í orðlausri forundran á turn
virkið eða rjómatertuna með þeim
löngu kertum, eins og grínagtugir
borgarar suður þar kalla fyrirbær-
ið. Og túristarnir skella upp úr.
En kirkjan reis óstöðvandi. Það
sem vinir Krlsts og frómar konur
vildu nú fyrir hvern mun hafa var
azt, það er komið yfir þá og lýðinn
og ekkert er hægt að gera nema
leggja síðustu hönd á þennan ó-
skapnað. Ég er sannfærður um, að
slík mlstök gætu aldrel átt sér
stað í Reykjavík — og þó?
■ —O—
Sú kemur tíð, að handritin verða
flutt til íslands og landsmenn
fagna, en Danir horfa á eftir þeim
með saknaðarblandinni ánægju yf
ir því að hafa skilað því sem okk-
ur bar án þess að verða meðnokkru
móti skikkaðir tll þess. Það má
leið. Það boð afþakkaði Miller
og bar við, að hann væri önnum
hafinn vegna þess að æfingar væru
að hefjast á hinu nýja leikriti
hans. Þetta var í septemberbyrj-
un. En hvað sem því líður, hófust
leiksýningar mánuði síðar, í fyrstu
viku október. Áður en höfundur
átti fyrsta fund með leikendum,
tók hann á móti fréttamönnum,
lét nægja að segja það um efni
leiksins, að hann gerðist í hugar-
heimi og minninga Quentins, sem
væíi aðalpersónan. Að svo búnu
var gestum boðið að hafa sig á
brott.
Þá hófst fundur höfundar, leik-
stjóra og leikenda og nokkurra
náinna vina. Höfundur ætlaði að
lesa leikritið allt fyrir hópinn, sem
hann og gerði. Ekki einu sinni
leikstjórinn, Elia Kaza, var kunn-
ugur leikritinu svo heitið gæti. En
frá þessari stundu skuldbundu all
reiða slg á, að Dönum þykir nokk-
ur missa í handritunum, þeim fáu
sem láta sig þessa gömlu bjóra
nokkru skipta, varla fleiri en með-
limir í elnum kirkjusöfnuði hér í
Reykjavik, en nógu margir til að
vekja stundlegar kenndir í brjósti
þjóðarinnar. Hvað gera Danir? —
Munu þeir nú flá kálf og setjast
við að semja nýjar fornsögur til
að bæta sér upp menningararf,
sem þeir hafa aðeins verið í fram-
andlegri snertingu við í tvær ald-
ir? Líkast til ekkl. Og líkast til
mundu þelr brosa, ef þeir vissu,
að safnaðarmeðlimir í Reykjavík
eru að koma sér upp eftirlíkingu
af dómkirkjunni í Hróarskeldu í
bland við eitthvað, sem enginn
veit hvað er, til að bæta sér upp,
að gotneskar kirkjur hafa aldrei
verið hlaðnar í Reykjavík og verða
aldrei, því smiðir Háteigskirkju
völdu sér möl og sement eins og
hentugast þótti í Landakoti
Mér segir hugur um að Danir
vlti, að þeir geta ekki bætt sér upp
gömul menningarverðmæti, sem
aðrlr hafa skapað og láti kyrrt
liggja að farga nautpeningi i þeim
tilgangi. En þegar tunglið fæðist
glottandi í turnklofinu á Hróars-
keldukirkiu við Sjómannaskólann,
mun bað segia í Hátejgsp-estakalli:
einn fyrir viðleitni. — B.Ó.
ir viðstaddir sig til að Ijóstra engu
upp út á við um efni leikritsins
unz frumsýning færi fram. „Ég
kæri mig ekkert um, að skriffin-
ar dæmi leikritið áður en það er
flutt á leiksviðinu. Eg hef and-
styggð á slíku“, sagði Miller. í
vikunni fyrir frumsýningu fengu
ýmsir að koma á æfingar með því
loforði að halda efni leikritsins
leyndu fram yfir frumsýningu. En
það var meira en einn af brezku
fréttariturunum gat staðið við. —
Hann sendi blaði sínu skeyti um
efnið í leikritinu. En þetta var
ekki aðeins dýrkeypt fyrir þennan
mann, heldur neitaði leikfélagið
öllum brezkum blaðamönnum um
aðgang að æfingum upp frá því.
Það er í minnum haft meðal við
staddra, er Miller lás fyrst leik-
ritið fyrir leikendur sína. Allir
hlustuðu með öndina í hálsinum
og sumir gátu ekki tára bundizt.
Lesturinn stóð lengi dags. „Að
honum loknum vorum við öll ör-
magna og furðu lostin", segir einn
leikenda. Svo runnu þeim til rifja
Örlög persónanna við fyrstu heyrn.
Margir þykjast þekkja höfund-
inn sjálfan í aðalpersónunni. Quen-
tin, þegar hann kemur gangandi
stórum skrefum fram á sviðið í
upphafi leiks, haldandi höndum
fyrir eyrun til að útiloka raddirn-
ar frá skuggalegu baksviðinu, sem
er fortíð mannsins. Síðan tekur
hann til máls, beinir tali sínu til
ímyndaðs trúnaðarmanns á með-
al fremstu áhorfenda í salnum, fer
að segja frá afturkomu sinni úr
örvæntingarumsátri. Saga hans er
samfelld, því að atvik úr fortíðinni
skjótast inn á milli og fleyga ein-
talið.
Móðir Quentins þirtist og lætur
til sín heyra og það svo i}m munar,
er hana grýpur móðursýki og hún
lætur dæluna ganga að manni sín
um, sem misst hefur atvinnuna. En
Quentin, þá barn að aldri, lokar
sig inn í baðherberginu og skrúfar
frá vatnskrananum til að heyra
síður í mömmu sinni. Síðar, þegar
Quentin er ungur orðinn lögfræð-
ingur, heyrist hann eiga harða
orðasennu við fyrri konu sína, sem
er býsna þurr á manninn en kvart-
ar undan því, að maður hennar sé
tilfinningalaus og kæri sig ekki
um hana til annars en nota hana
fyrir áheyranda að köflum úr
málaskjölum sínum. Quentin er
fyrrverandi kommúnisti, sem nú
blygðast sín fyrir trúgirnina. Vin
ur hans einn ætlar að ljóstra
upp um slíkan mann fyrir þing-
deild, en þetta þolir hapn ekki og
slítur vináttu við hann, býðst til
að vera verjandi eins fórnarlambs
þessgrar nefndar, en sleppur frá
þeirri fyrirhöfn og hættu, því að
skjólstæðingur hans fremur sjálfs
morð. Quentin ásakar sjálfan sig
fyrir að hafa orðið feginn við frétt-
ina um dauða hans.
Annar þáttur leikritsins fjallar
Framhald á 13. siðu.
Reis úr hafi óvænt eyja
Risin eyja er úr hafi
efni dregið neðra frá.
Gulu slegin glóðafrafi,
greidd og þvegin köldum sjá.
Dagur var risinn úr dimmbláum öldunum,
dreymandi nóftin að þoka frá völdunum.
Árdegis geislarnir glóðu á Eyjunum,
gjálfruðu bárur við kinnunga á fleyjunum.
Snögglega vábrestur kvað við í kyrrðinni
knúði fram bergmálið lengst útí firðinni.
Tröllaukin reyksúla hóf sig úr hafinu,
hraundröngum þeytti úr sjóðandi kafinu.
Það var, sem Loki hefði losnað úr böndunum,
liðtækur reyndist og þreif nú til höndunum,
jarðskorpu bcrglögum bylti og rótaði,
byggingu á hafsbotni ákvað og mótaði.
í
Lærður og alvanur eldmennsku störfunum,
ólmast hann lengst niðri í hyldýpis h/örfunum,
hóstandi, hvæsandi, herðir á kraftinum,
hrækjandi stórbjörgum langt upp úr kjaftinum.
Sporðdrekar úthafsins spyrna við uggunum,
spyrja hvað valdi þeim ferlegu skruggunum.
Líta upp úr hafinu, lízt ei á biikuna,
lafhræddir flýja þeir sjóðandi kvikuna.
Loghærðum eldmeyjum laust uppúr dökkvanum,
leiftrandi kvikar, þær dönsuðu í rökkvanum.
Risu og hnigu með rjúkandi leglnum,
runnu út í flauminn og hurfu að deginum.
Gosmekkir þeyttust úr gapandi fjallinu,
gneistarnir sindruðu af brennandi gjallinu.
Tugþúsund metra sig hófu f hæðunum,
hér og þar lýsti af rafblossa-glæðunum.
Bólstrarnir hringuðust, hnykluðust, sundruðust,
horfendur agndofa staðnæmdust, undruðust.
Sprengingar buldu á heyrenda hlustunum,
hæst uppl kvöldroðinn Ijómaði á burstunum.
Fræðimenn alis konar, flugtækni beitandi
flykktust á gosstaðinn, tíðinda leitandi.
Hugstæðum spurningum hreyfðu á vörunum,
hér mátti trúlega þúast við svörunum.
Vesturey heitirðu, vaxin úr öldunum,
verða mun lyft af þér eimyrju-földunum.
Fjórtándi nóvember, frumvaxtar dagur þinn,
sem fæðingarvottorð þitt gilda skal bragurinn.
Sveinbjörn Á. Benónýsson.
Kvæði þetta er birt aftur, þar sem nokkrar villur urðu,
þegar það var fyrst birt.
TÍMINN, laugardaginn 8. febrúar 1964 —
3