Tíminn - 14.03.1964, Qupperneq 6

TÓMAS KARLSSON RITAR
Fræöa- og lista-
verkamiðstöðvar
Gísli Guðmundsson hafði í sam-
einuðu þingi á miðvikudagskvöid
framsögu fyrir tillögu, er hann
flytur ásamt Ágústi Þorvaldssyni
um fræða- og listaverkamiðstöðv-
ar. Fer meginhluti ræðu hans hér
á eftir:
Tillagan er þess efnis að fela
ríkisstj- að skipa 5 manna nefnd
til að endurskoða lög frá 1947 um!
viðhald fornra mannvirkja og
byggðasöfn, lög frá sama ári um
héraðsskjalasöfn og I. kafla 1. frá .
1963 um a’menningsbókasöfn og |
gera jafnframt till. um samræmda
löggjöf í þeim tilgangi að stofna !
eða efla fræða- og listaverkamið- í
stöðvar í byggðum landsins undir
rmsjón sérfróðra manna, er bú-,
settir verði eftir því, sem við verð .
ui komið, í hlutaðeigandi héraði1
eða landshluta. í till. er gert ráð
íyrir, að ráðuneytisstj. í mennta-
mrn. eigi sæti í n. og sé formaður
henanr. Að öðru leyti séu nm. skip
aðir samkv. tilnefningu þannig, að
einn nm. sé tilnéfndur úr lands
fjórðungi hverjum, en tilnefning
fari fram á fjórðungssambands-
fundi eða á fundi, þar sem mætti”
eru 1—2 fulltrúar frá hverri sýslu
nefnd og bæjarstjóra í fjórðungn-
um. Síðan segir svo í till., að n-
í-kuli í starfi sínu hafa samráð við
þjóðminj avörð, þ j óðsk j alavörð,
bókafulltrúa ríkisins, forstöðu-
•nenn Listasafns ríkisins, Náttúrii
gripasafnsins, svo og sýslunefndir
og bæjarstjórnir eftir þvi, sem
við verður komið. Efni þessarar
till. er i rauninni komið frá fjórð
ungssambandi Norðlendinga eða
fjórðungsþingi Norðlendinga, ur
haldið var sumarið 1962 og frá
Jóhanni Skaftasyni sýslumanni og
bæjarfógeta á Húsavík, sem um
skeið var formaður fjórðungssam
bandsins. Frá þessum aðilum bá'.-
ust þessar till. á sínum tíma eða
svipaðar till. þeirri n., sem þá
starfaði á vegum ríkisstj. að því að
gera athuganir og till. varðandi
staðsetningu ríkisstofnana.
Þessi nefnd fékk Jóhann Skafta
son sýslumann, sem er mikill á-
hugamaður í þessu máli og viður-
kenndur áhugamaður um eflingu
þjóðlegrar menningar og lands
byggðar, til þes að gera grg- um
nokkra þætti þessa máls og sú
grg., sem hann á sínum tíma
gerði fyrir n., er prentuð með
þessari till., sem fskj. En í þess-
ari n. áttum við sæti við hv. 2.
þm. Sunnl. og ekki aðrir, sem nú
eiga sæti á þingi og þess vegna
er það, að við höfðum tekið þett.i
mál til flutnings hér á þingi, til
þess að kynna það og fá það tekið
til þinglegrar meðferðar. Eg skai
ekki hafa um þessa till. mörg |
orð, enda er hér margt annað á
dagskrá og get látið mér að
mestu nægja að vísa til grg., sem
till. fylgir og fskj., sem ég nefndi
áðan. En fyrir hvatamönnum þessa
máls í Norðurlandi, sem í raun
og veru hafa komið því á fram
færi opinberlega, vakir, að gerð
verði tilraun til þess, eins og
segir í till., að kema upp eins
konar menningarmiðstöðvum og
fræða í byggðum iandsins, þar
sem það telst framkvæmanlegt og
að í þessum menningarmiðstöði’-
um eða í sambandi við þær séu
héraðsskjalasöfn og byggðasöfn og
almenningsbókasöfn og jafnframt
söfn listaverka og söfn náttúru-
6
fræðilegs efnis, og þá náttúrlega
fyrst og fremst varðandi íslenzka
náttúrufræði, sem sé, að þarna séu
miðstöðvar þjóðlegra fræða og sér
í lagi fræða, sem varða þann
landshluta, sem hér er um að
ræða, þjóðlegra fræða, bæði á
sviði bókmennta og lista og nátt-
úrufræði. Þetta er það, sem fyrir
hvatamönnum þessa máls vakir. Jó
hann Skaftason segir í áminnztri
fskj. m. a. með leyfi hæstv- for-
seta:
„Héraðsskjala- og byggðasöfn
eru i fæðingu, en þau eru enn lít-
ils megnug. Kapp þarf að leggja
á að efla þau og fer vel á, að
ríki og héruð hafi samvinnu um
það. Er nú aðstaða til þess orðio
góð, þar sem hægt er að kaupa
smámyndaræmur, micro-filmur,
handa skjalasöfnum og ljósprent-
aðar útgáfur af ýmsum, fornum
bókum. Héraðsskjalasöfnin hafa
þegar tekið við ýmsum gömlum,
opinberum skjölum og bókum og
taka við því framvegis. Almenn-
ingur varðveitir margs konar rit
aðan alþýðufróðleik, seim söfnun-
um mun áskotnast smátt og smátt,
en strax þarf að rannsaka, hvað
af því tagi er fáanlegt. Þjóð-
ninjasafnið varðveitir allmikið af
fornum munum, sem það getur
sér að meinlausu afhent viðkom-
andi byggðasöfnum, þegar þau
öðlast hæf húsakynni og hætta
að láta sér nægja gömlu torfbæ-
ina, sem eru uppbúnir á sinn
rétta hátt eða séu hreinn gripur
í fórum byggðasafnsins. Byggða-
söfnin eru smátt og smátt að
verða lista- og menningarsjóðs
söfn hér á landi.
Þar sem í sama héraði er bæði
skjalasafn og byggðasafn, gæti
sami maður veitt þeim báðum for-
stöðu í byrjun- Ætti hann að verða
lærður í fornfræði, sögu íslandn
eða íslenzkri tungu og hafa lokiö
háskólaprófi í þeim fræðum. Hann
gæti einnig verið bókavörður hér-
aðsins og væri heppilegt, að hann
hefði sér til aðstoðar launaða stúd
enta sem leggja vildu stund á
þau fræði, sem söfnin varðveittu
og gætu þeir búið sig þar að
nokkru undir háskólapróf jafn-
framt starfi við safnið. Á það
hefur verið lögð sérstök áherzla og
sé ástæðu til þess að nefna það
hér, að sem forstöðumenn þessara
niiðstöðva í landshlutunum, menn
ingarmiðstöðva í landshlutunum
veldust menn, sem væru vel undir
það starf búnir, t. d. og sér
lagi menn, sem lokið hafa há-
skólaprófi í íslenzkum fræðum við
háskólann hér. Og að þeir menn
yrðu þar með starfandi víðs veg
ar um landið í stað þess, sem nú
á sér stað, að þeir, sem slíka
menntun hafa safnazt flestir hér
í höfuðborginni að þvi, er hér og
óvíða annars staðar eru verkefni.
Og þetta er einmitt að ýmissa
dómi mjög mikið atriði í þessu
máli. Sama er að segja að sjáif-
sögðu að því, er varðar lista-
söfnin og náttúrufræðisöfnin, að
ti! þeirra þyrftu að veljast 6ér-
fróðir menn. Væri þannig að því
stefnt, að dreifa kröftum sér
menntaðra manna á þessum svið
um meir um landið heldur en
gert hefur verið.
1 Jóhann Skaftason bendir á það
i þessari ritgerð m. a., að fyrr á
timum hafi verið til fjöldi fræða-
og tnenningarmiðstöðva viðs veg
ar um landið. Hann bendir á skól
ana fornu og biskupsstólana og
kiaustrin, þar sem án efa hafa
verið unnin merkileg verk, verk,
sem eiga kannske meiri þátt í því
en nokkuð annað að haláa uppi
eða hafa átt að halda uppi ís-
lenzkri menningu og sjálfstæði
og hróðri íslands og íslenzkrar
menningar. Og einnig var það
svo, að fyrr á tímum voru flestir
— þá fór það svo um flesta menn,
sem æðri menntun höfðu á landi
Framhald á 15. síSu.
A ÞINGPALLI
í fyrradag voru samþykktar tvær þingsályktanir í sameinuðu þingi.
Tillaga Matthíasar Bjamasonar um að tryggð verði eðlileg stofn-
lán til innlendra skipabygginga og tillaga Björns Pálssonar, Gunn-
ars Gíslasonar og Benedikts Gröndals um athugun á auknum
iðnaði í þeim kaupstöðum og kauptúnum, þar sem atvinna er
ónóg.
í neðri deild í fyrradag var frumvarpið um bann við eltrun fyrir
ref næstu 5 ár samþykkt sem lög frá Alþingi.
t sameinuðu þingi var tillögum um almennan lífeyrissjóð, fræða-
og listaverkamiðstöðvar og epibætti lögsögumanns vísað til síðari
umræðu og nefnda.
í neðri deild var frumvarp um loftferðir afgreitt gegnum 2- umr.
og breytingatillögur allsherjarnefndar samþykktar. Þeir Sigur-
vin Einarsson og Einar Olgeirsson, töluðu við umræðuna og gerðu
athugasemdir við frumvarpið.
aðinn í landbúnaðinum
Jómfrúræða Halldórs Kristjánssonar á Alþingi
VIÐ 1. umræðu um frumvarp
ríkisstjórnarinnar í efri deild í
fyrradag flutti Halldór Kristjáns-
son jófrúræðu sína á Aiþingi. —!
Ingóifur Jónsson, landbúnaðarráð
herra, hafði framsögu fyrir frum-
varpinu og var ræða Halldórs stutt
svarræða og fer hér á eftir:
Mér þykir sú fullyrðing ráð-
herrans að með þessu frv. sé stigið
stærra skref en nokkru sinni hafi
verið gert í ræktunarmálum lands
ins síðan iarðræktarlögin voru sett
— álíka hæpin og sú fullyrðing
hans, að það hafi verið meira at- j
vinnuleysi í þorpum víða úti um
land á tímum vinstri stjórnarinnar
heldur en nú. Þegar sett voru lög
um almannatryggingar 1946, var j
landinu skipt í verðlagssvæði, j
vegna þess að okkur, sem bjugg-:
um úti um land var ekki treyst til j
þess að kaupa okkur jafn dýrar;
tryggingar og Reykvíkingum ogj
þetta lagaðist ekki fyrr en á tíma-
bili vinstri stjórnarinnar. Þá var:
tekjujöfnuður landsmanna, okkarj
úti um land og Reykvíkinga, jafn-
aður þannig, að þá fyrst þótti Al-
þingi fært að leggja að okkur að
kaupa jafndýra tryggingu og ég
veit ekki betur en þetta sé stað-
fest með opinberum öruggum töl-
um, en það er erfitt að gera sér
grein fyrir því í fljótu bragði, —
hversu stór hvert skref er stigið
fram á við. Það er ekki hægt að
miða við krónufjöldann, vegna
þess að þeirra gildi hefur svo
mjög breytzt. En það er ekki á-
stæða til að vera mikið að þrefa
um þetta. Það er rétt, að hér er
verið að stiga spor í rétta átt. Hins
vegar fannst mér, að þau rök, sem
ráðherrann bar fram fyrir því, að
það væri ástæðulaust, hvort nauð-
syn bæri til að hækka framlagið
fyrir votheyshlöður vegna þess,
að margir bændur hafa vothey. Ef
votheysgerðin skyldi nú vera á svo
háu stigi í landinu, að enginn
bóndi hefði tilhneygingu til að
bæta þar við, þá mundi það ekki
kosta ríkissjóðinn nein útgjöld, þó
að þetta framlag væri hækkað, það
kæmi ekki til útborgunar. Hins
vegar veit ég ekki betur en Hag-
stofa íslands gefi enn út búnað-
arskýrslur. Hún hefur gert það
framundir þennan dag og þar hef-
ur verið getið um. hve mikill hey-
fengur væri í hverjum hreppi, —
iivað mikið af því væri þurrhey
og hve mikið vothey og ef menn
vildu glugga 1 þetta, gætu þeir
gert sér dálitla hugmynd um það,
á hvaða stigi votheyskapur í land
inu er. Og ég er alveg sannfærður
um það, að nokkuð af þeim hey-
feng, sem bætist við, þegar ráðh.
hefur hjálpað bændum til að
koma sinni túnstærð upp í 25 ha.,
þessum 3800, sem eru þar innan
við, þá er töluvert af þeim hey-
feng, sem bætist við/verkað sem
vothey.
Þó að ræktunin sé undirstaða bú
skaparins, þá er hún ekki nóg. —
Hún gefur ekki af sér peninga hjá
bóndanum fyrr en búið er að
byggja yfir heyfenginn og yfir bú-
stofninn, sem á heyfengnum á að
lifa. Og það er sambandið milli
þessara mála og verðlagsmálanna
og efnahagsmálanna í heild, sem
ég tel, að sérstök ástæða sé til að
athuga.
Við vitum, að það er reynt að
miða verðlag landbúnaðarafurða
við framleiðslukostnaðinn og því
meiri, sem stofnkostnaður bænd-
anna er við að koma búi á fót, því
hærra verður verðlagið.
Það öngþveiti, sem ríkir nú í
verðlagsmálum og efnahagsmál-
um verður ekki lagað nema lagð-
ur verði hemill á stofnkostnað og
reksturskostnað. Það þarf auðvit-
að að gera margs konar og marg-
víslegar ráðstafanir til þess, en
þetta stendur í beinum og órjúf-
anlegum tengslum við það, hvern
þátt ríkið tekur í ræktunarkostn-
aði og uppbyggingarkostnaði á
jörðum, þannig að hækkað jarð-
ræktarframlag gerir minni stofn-
kostnað hjá bóndanum við að
koma búi upp og þess vegna hygg
ég, að það sé alls ekki hið ósnjall-
asta ráð í meðferð opinberra fjár-
mála, til þess að hafa hemil á þró
un verðlagsmálanna í landinu, að
leggja lið á þessu sviði. Ég held,
að það muni nú lengst af vera tal
ið svo, að setning iarðræk'tarlag-
anna verði talið meira afrek held-
ur en það, sem greitt verður eftir
jarðræktarl. næsta ár.
Ýmsir bændur hafa gefizt upp
við búskap. Það eru því miður ekki
eingöngu bændur á smáum jörð-
um. Vandamálið nú er ekki fyrst
og fremst það, að þeir, sem búa
i dag hafa kannski ekki einhver
ráð með það að búa áfram án þess
að flosna upp. Vandinn er sá, að
það getur yfirleitt enginn maður
byrjað búskap undir venjulegum
kringumstæðum vegna þess að
stofnkostnaðurinn, byrjunarkostn-
aður er orðinn svo gífurlegur og
það er sérstaklega á því sviði, sem
verður að mæta vandanum. Með
þessu frv. er vitanlega stigið spor
í rétta átt, en það er ekki nema
eitt spor af mörgum, sem .stiga
verður til þess að rétta þá hluti.
TÍMINN, laugardaginn 14. marz 1964 —
j 11 f iT Tf f I * n | T fl ?7 T s <3. ITv’ *■? 7. ' • V ’L " -«
u 1t i Qfyu V 'i V/ <i -i. ,