Tíminn - 21.03.1964, Qupperneq 6

TÓMAS karlsson ritar

Nauðsyn víðtækrar samstöðu
i um stórvirkjunar-
og stóriðjumálin
a
Eysteinn Jónsson mælti í
sameinuðu þingi í gær fyrir
þingsályktunartillögu þeirri
er hann flytur ásamt þeim
Gísla Guðmundssyni, Helga
Bergs og Hermanni Jónassyni
um stórvirkjunar og stóriðju-
mál. Tillaga þessi er svohljóð-
andi:
Alþingi ályktar a3 kjósa 7
manna netnd til að kynna sér
niðurstöðuir þcirra rannsókna á
stórvirkjunarmöguleikum hér á
landi, er fram hafa farið á veg-
um raforkumálastjórnarinnar,
svo og athugana stóriðjunefndar
á mögu'leikum til stóriðju.
Nefndin veluir sér formann.
Hlutaðeigandi ríkisstofnunum
og ríkisstarfsmönnum ber að
veita nefndinni allar umbeðnar
upplýsingar og aðstoð í starfi
hentiar. Nefndinni er og heimilt
að ráða sérfróða menn sér til að-
stoðar.
Nefndinni ber að Ieggja fíram
álit sitt og tillögur í stórvirkj-
unar- og stóriðjumálum svo
fljótt sem unnt er. Kostnaður
við störfin greiðist úr ríkissjóði.
Alþingi taki stefnuna
Eysteinn Jónsson sagði, að til-
laga þessi hefði verið samin strax
eftir umræður þær, er urðu á Al-
þingi, er iðnaðarmálaráðherra
svaraði íyrirspurn um þessi mál.
Undanfarið hafa farið fram athug
anir á möguleikum til stórvirkj-
unar vatnsafls og einnig í því
sambandi á stóriðnaði er grund-
vallaðist á raforkukaupum frá
stórvirkjun. Það kom fram í um-
ræðunum á Alþingi, að undirbún-
ingsathugunum er það langt
komið, að tímabært er fyllilega
að Alþingi móti þá stefnu, sem
tékin verður í þessum málum. Við
teljuim hér um svo stórfellt mál
að tefla, að þau eigi nú að koma
tíl kasta Alþingis áður en lengra
verður haldið. Það knýja á í
þessu sambandi margar spurn-
ingar, sem Alþingi ber að svara
að lokinni athugun.
Á að taka upp sámstarf við er-
lenda aðila varðandi rekstur stór-
iðju svo sem alúmíníumverk-
smiðju til raforkukaupa frá stór-
virkjun — og ef það verður gert,
hvernig á þá að tryggja hagsmuni
íslendinga í því sambandi? ís-
lendingar .hafa enga reynslu í því
að setja slíkri starfsemi sérstaka
löggjöf né gera um hana samn-
inga og því rík nauðsyn, að Al-
þingi athugi þá hlið málsins gaum-
gæfilega i tæka tíð.
Þá knýr á sú spurning hvar á
að setja upp stórvirkjanir og stór-
iðju, ef til greina kemur. Hvernig
yrði hægt að koma byggingu stór-
iðjuvers á eðlilegan hátt inn í
framkvæmdaáætlun íslendinga,
án þess að setja úr skorðum eðli-
legt athafnalíf og uppbyggingu í
landinu? Þá kemur einnig upp
spurningin um, hvort nýjar stór-
framkvæmdir ættu að verða til
þess að stuðla að jafnvægi í byggð
I landsins eða hvort ráðstafanir í
þessum málum yrðu til þess að
auka enn vandann í þeim efnum.
| Allar þessar spurningar knýja
nú á, en Alþingi hefur ekki fengið
nein þau gögn í hendur, að það
geti svarað þeim á viðhlítandi
hátt á þessu stigi málanna og því
er þessi tillaga flutt um að Al-
þingi kjósi sérstaka nefnd, er
skoði þessi mál ofan í kjölinn.
Eysteinn sagðist ekki hika við
að segja, að það hafi verið eitt af
aðalsmerkjum íslenzks þjóðarbú-
skapar, að nálega allur atvinnu-
rekstur 'f landinu er í höndum ís-
lendinga sjálfra. Þeirri sömu
meginstefnu ber að fylgja fram-
vegis, en spurningin er, hvort
skynsamlegt sé og nauðsynlegt að
gera undantekningu frá þessari
reglu, þegar sérstaklega stendur á
og sérstakar aðstæður eru fyrir
hendi.
Framsóknarflokkurinn hefur
litið svo á, að slíkt gæti komið til
| greina, ef með því móti væri unnt
1 að leysa tiltekin, aðkallandi verk
I efni í þágu alþjóðar, sem óhugs-
| andi væri að leysa öðru vísi — en
Jþví aðeins má gera slíka undan-
þágu, að þannig standi á. — Og
j ef menn vilja gera slíka undan-;
tekningu í því skyni, að geta1
virkjað stórt, þá þarf að liggja
fyrir, hvað rafmagn fæst mikið
ódýrar meff því móti, þ.e. hve
stórfellt hagræði íslenzkur þjóð-
arbúskapur hefði af því. Og hvað
er þá til vinnandi til að fá ódýrt
rafmagn? Hvað höfum við svo
mikið vatnsafl hentugt til virkj-
unar og erum við aflögufærir í
stórrekstui — annan en okkar
eigin. Raforkuþörf okkar eykst
með ofsahraða og talið er, að
haganlega virkjandi vatnsafl verði
fullnýtt upp úr næstu aldamótum
hér á landi með sama hraða og
nú er virkjað.
í sambandi við alúmíníum-ver-
ið hefur verið talað um 30 þús.!
lesta ársframleiðslu fyrst um sinn,
en látið að því liggja að vel geti
komið til mála, að framleiðslan
verði aukin og þá hljótum við enn
að spyrja: Hvað hafa íslendingar
ráð á að binda mikið rafmagn í
þess konar fyrirtæki?
Nauðsynjafyrirtæki
eða Trójuhestur
Tvenns konar sjónarmið geta
ráðið um, með hvaða hætti at-
vinnurekstur útlendinga hér á
landi kæmi til greina og samninga
um hann má gera með tvennu
móti. Vafalítið er hægt ao gera
þá sammnga nokkuð trygga varð-
andi íslenzka hagsmuni með skýr-
um ákvæðum um tiltekið fyrir-J
tæki, þar sem starfssvið þess væri
skýrt afmarkað, og leyfið bundið
við það! eitt sem sérstaka und-
antekningu, og þá miðað að því
beinlínis að leysa þjóðfélagslegt
vandamál sérstaks eðlis, t.d. með
því að skapa grundvöli að einni
stórri virkjun.
Hins vegar er lika hægt að
hleypá erlendum aðilum hér inn
með svo rúmum samnings- og
,fwí: mmxB
EYSTEINN JÓNSSON
lagaákvæðum, að erlent stórfyrir-
tæki kæmi sem eins konar Tróju-
hestur inn í íslenzkt atvinnulíf og
gæti þanið sig út og fléttað sig inn
i íslenzkt efnahags- og atvinnulíf.
— Slíkt má alls ekki henda, og
er margt að varast í því sambandi,
og ganga þarf vel og tryggilega
frá öllum hnútum. — Það er eng-
in trygging í því, þótt erlend fyr-
irtæki væru hér í samstarfi við
íslenzka einstaklinga. Einstakling-
arnir geta ofmetið persónulega
hagsmuni sína og komizt í þjón-
ustu hins erlenda fjármagns. Án
getsaka um einn eða neinn, verð-
ur að gera ráð fyrir að sú hætta
sé fyrir hendi, eins og hjá öllum
öðrum pjóðum.
Ef til kæmi að útlendingar
fengju hér aðstöðu til atvinnu-
rekstrar, yrði að vera sérstakur
samningur og sérstök löggjöf
hverju sinni. Hins vegár er hin
almenna löggjöf, sem nú er í
gildi um réttindi útlendinga hér á
landi orðin mjög úrelt og miklu
veikari en gerist meðal nágranna-
þjóða. Framsóknarmenn hafa lagt
fram aðra þingsályktun um end-
urskoðun á þeirri löggjöf með það
fyrir augum að tryggja íslendinga
gegn óeðlilegum áhrifum útlend-
inga hér á landi
Byggðaþróunin
og borg á
Akureyri |
Einn veigamesti þáttur í þess-j
um málum er svo varðandi upp-
byggingu íslenzka þjóðarbúsins
Iramvegis og hvernig eigi að
byggja íandið allt. Framsóknar-
menn leggja ríka áherzlu á, að
þjóðin verði að byggja landið allt,
því verði það ekki gert, muni ís-
lendingar ekki geta haldið land-
inu. í þessum málum horfir nú
illa, eins og kunnugt er. Allt virð-
ist stefna að þvi, að íslendingar
safnist nalega allir saman í einni
borg. Ef svo fer, mun íslending-
um ekki takast til lengdar að vera
sjálfstæð þjóð. —
Það þarf að koma upp þéttbýlis-
miðstöðvum í öllum byggðarlög-
um, er gætu orðið miðstöð iðnað-
ar, verzlunar, samgangna og
mennta. Með því væri dreifbýlinu
í sveitunum alveg borgið. Á flokks
fundi Framsóknarmanna í fyrra
var ályktað um þetta mál og rík
áherzla lögð á nauðsyn þess. Það
verður að vinna að því að upp rísi
fleiri borgir en Reykjavík og efla
fleiri kaupstaði og kauptún í öll-
um landshlutum. Með því er einn-
ig hinum dreifðari byggðum bók-
staflega bjargað. Reynslan sýnir
það.
Það þarf að vinna skipulega að
því, að Akureyri verði borg og
myndi það eins og nú standa sak-
ir, verða eitt stærsta skrefið, sem
unnt væri að stíga, til að snúa
þeirri öfugþróun við, að þjóðin
setjist öll að í einni borg. Það er
ekki síður hagsmunamál íbúa höf-
uðborgarinnar sjálfrar en ann-
arra lanasmanna. Hún yrði ekki
lengi höfuðborg sjálfstæðrar
þjóðar, ef svo færi að landsbyggð-
in eyddist og fleiri borgir byggð-
ust ekki í landinu.
Að þessu athuguðu er ljóst, að
það verður að hafa byggðaþróun-
ina mjög ofarlega í huga í sam-
bandi við stóriðjumálin. Á þessu
virðist og hafa ríkt nokkur skiln-
ingur á Alþingi. 1961 var sam-
þykkt einróma á Alþingi þings-
ályktun um að rannsókn á mögu-
leikum á virkjun Jökulsár á Fjöll-
um með stóriðju til framleiðslu
útflutningsvöru fyrir augum. Um
aðrar stórvirkjanir hefur Alþingi
ekki gert ályktanir svo ég minn-
ist, og hefur byggðajafnvægið því
sérstaklega verið haft þarna í
huga. Alþingi hefur alls ekki
fengið skýrslu um þessar rann-
sóknir — en ófullnægjandi upp-
lýsingar um aðrar virkjunarrann-
sóknir. En nú er hins vegar talað
eins og virkjun Dettifoss og vatns-
aflsvirkjanir norðanlands séu
nánast úr sögunni. Við þetta er
ekki hægt að sætta sig. Upplýsing
ar verða að koma fram. Þetta m.a.
rak á eftir því, að þessi tillaga var
flutt og nefndin, sem tillagan geri
ráð fyrir, fær væntanlega öll gögn
um rannsóknir hér að lútandi í
hendur, og getur skoðað þau nið-
ur í kjölinn.
Lauslega hefur verið talað
um möguleika á að iðjuver sem
fengi orku frá virkjun sunnan-
lands, rísi norðanlands — og er
eins og í því tali felist vottur
skilnings á nauðsyn þess, að stuðla
að jafnvægi I byggðaþróuninni —
en þetta er aðeins lauslegt tal og
allt ærið óljóst í sambandi við það
enn þá, sem verður að skýrast.
Hiklaust ber að leggja í veru-
legan kostnað til þess að stóðiðja,
ef af yrði, gæti stuðlað að heppi-
legri byggðaþróun. Þar á ekki
beinhart peningasjónarmiðið eitt
að ríkja, hvað sé ódýrast í bili. —
Þegar litið er á þá óhemju sóun,
sem hér á sér stað í sambandi við
fjárfestingarframkvæmdir lands-
manna og handahófið í þeim efn-
um og allan þann lúxus og eyðslu,
sem í er lagt og ekkert skilur eft-
ir — þá ætti mönnum ekki að
vaxa í augum, þótt verulegu fjár-
magni væri varið til þess að stuðla
að lífsnauðsynlegri byggðaþróun í
landinu, sem fleiri og fleiri sjá að
þarf að verða, ef þjóðin ætlar að
byggja þetta land og lifa hér sjálf
stæð og óháð framvegis. Og
hvenær á að kryfja þessi mál til
mergar og marka stefnuna, ef ekki
þegar taka á ákvarðanir um iðn-
aðaruppbyggingu í landinu?
Olíuhreinsunarstöð
og útlendingar
í umræðum um stóriðjumálin
hefur einnig verið rætt um ann-
an atvinnurekstur en aluminium-
verksmiðju með þátttöku útlend-
inga. Olíuhreinsunarstöð hefur ver
ið nefnd. Olíuhreinsunarstöð fyrir
okkar þarfir er ekki stærra mann-
virki en Sementsverksmiðjan eða
Áburðarverksmiðjan og því íslend
ingum vel viðráðanleg eftir venju-
legum leiðum að koma upp slíku
fyrirtæki. Það fyrirtæki myndi
hreinsa olíur og benzín fyrir ís-
lendina sjálfa fyrst og fremst og
myndi verða hér eitt um hituna,
fá raunverulega einokunaraðstöðu
eins og Sementsverksmiðjan og
Áburðarverksmiðjan. Slík stöð
yrði því að vera alveg á valdi ís-
lendinga sjálfra og tryggt að hún
yrði rekinn með þeirra hag fyrir
augum og öflugar ráðstafanir þarf
að gera til þess að tryggja
hagsmuni íslenzkra neytenda, land
búnaðar- sjávarútvegs-, iðnaðar og
alls almennings. En það, sem fram
hefur komið um þetta mái sýnir
að ekki má lengi dragast, að Al-
þingi ákveði stefnu sína varðandi
hugsanlega byggingu olíuhreinsun
arstöðvar í landinu. Olíuhreins-
unarstöð gæti sennilega orðið
byrjun að margvíslegum öðrum
efnaiðnaði og ef útlendingar hefðu
raunveruleg yfirráð yfir stöðinni
gætu þeir í gegnum hana ofið sig
inn í íslenzk atvinnu- og efnahags
líf á þan hátt, sem Framsóknar-
flokkurinn vill alls ekki að geti átt
sér stað.
Olíur og benzín eru um helm-
ingur af því vörumagni, sem nú er
fiutt til landsins. — Sjá menn því
hve málið er stórt. Talað hefur
verið um að gera samning við á-
kveðinn aðila um hráolíukaup til
langs tíma. Það er sagt að amer-
ískt félag hafi áhuga fyrir að
reisa og jafnvel reka hér slíka
stöð. Af hverju stafar sá áhugi?
Það er ekki nóg, að amerískt fé-
lag hafi áhuga og að olíuhreinsun-
Framhald á 15. slSu.
T í M I N N, laugardagur 21. marz 1964. —
6