Tíminn - 07.04.1964, Qupperneq 6

TÓMAS KARLSSON
KÍSILGÚRVERKSMIÐJAN
Framhaid at 1. siðu.
um á íslandi. Sölufélagið verður
erlent fyrirtæki með aðsetur í
Hollandi og skal hafa einkarétt
á sölu á framleiðslu kísilgúrsfé-
lagsins. Kísilgúrfélagið skal þó
eiga rétt á því að eignast allt að
40% af hlutafé sölufélagsins. Fé-
iögin skulu gera með sér samkomu
lag um skiptingu hagnaðar félag-
anna. fslendingum skal veitt tæki
•æri til að starfa í sölufélaginu.
Frumvarpinu fylgir ýtarleg
greinargerð og sem fylgiskjöl
með frumvarpinu eru álitsgerðir
Baldurs Líndal efnaverkfræðings,
frásögn af rannsóknum AIME og
kostnað, framleiðslukostnað og
arðgjöf, álitsgerð Ólafs Jóhannes-
hollenzku rannsóknarstofnunar-
innar TNO, álitsgerð um stofn-
sonar, prófessors um eignarrétt
að kísilgúr á botni Mývatns.
Komst prófessorinn að þeirri nið-
urstöðu, að kísilgúr í netlögum
tilheyri þeirri jörð, er netlög
fylgja. Vatnsbotn í stöðuvötnum
utan netlaga sé almenningur
landsmanna allra — sé ríkiseign
og geti löggjafinn því ráðstafað
honum að vild sinni, en verði
veiðiréttarhafar fyrir tjóni vegna
kísilgúrtökunnar, eigi þeir rétt á
fullum bótum. Þá er áiitsgerð
vegamálastjóra um flutningaleið-
ir fyrir kísilgúr frá Reykjahlíð til
Húsavíkur og loks samkomulagið
við AIME um stofnsetningu hinna
þriggja hlutafélaga.
Hér fara á eftir nokkrir kaflar
úr athugasemdum þeim, sem
fyigja frumvarpi ríkisstjórnarinn-
ar:
Stofnsetning kísilgúrverksmiðju
▼ið Mývatn getur orðið upphaf
mjög mikilsverðs útflutningsiðn-
aðar. Það er því mikið í húfi, að
vel takist um alla framkvæmd
og undirbúningur sé svo vandað-
Tir sem verða má. Hér er um
nýja framleiðslu að ræða hér á
landi, sem leita þarf markaða víða
um lönd í harðri samkeppni við
öfluga framleiðendur, sem lengi
hafa húið um sig á heimsmarkað
itium. Þótt árangur þeirra athug-
ana, sem fram hafa farið til þessa,
sé jákvæður, er hér ekki um svo
arðvænlegt fyrirtæki að ræða í
upphafi, að það geti tekið á sig
veruleg áföll. Fyrirtækið þarf því
að vera fjárhagslega vel upp byggt
og vera stutt sterku sölukerfi er
lendis. Takist hins vegar þessi
íyrstu skref giftusamlega eiga öll
skilyrði að vera fyrir hendi til
þess, að kígilgúrverksmiðjan verði
vaxandi þáttur í útflutningsfram
leiðslu þjóðarinnar og geti jafnvel
náð margfaldri þeirri stærð, sem
gert er ráð fyrir í upphafi. Ytri
skilyrði slíkrar þróunar virðast
vera hin æskilegustu, þar sem ann
ars vegar er hin mikla og nær ó-
þrjótandi kísilgúmáma í Mývatni,
en hins vegar markaður sem allt
bendir til að muni fara ört vaxandi
r.ieð aukinni iðnþróun og batnandi
lifskjörum.
I frumvarpinu, er eingöngu fjall
aö um mál, er beinlínis varða skipu
lag kísilgúrverksmiðjunnar sjálfr
ar. Á hinn bóginn er rétt að
benda á. að stofnun slíks fyrirtæk
is við Mývatn mun kalla á ýmsar
aðrar aðgerðir af hálfu ríkisstjórn
ai og Alþingis. Er þá fyrst þess
að minnast, að kísilgúrverksmiðjan
mun verða þess valdandi, að upn
rísi yerksmiðjuþorp vjð Mývatp,
sem stuðlað gæti að myndun veru
legs þéttbýlis er fram líða stundir.
Skilyrði til bæjarmyndunar við Mý
vatn eru að mörgu leyti ákjósan
leg. Mundi slíkur bær vera í þjóð
braut milli tveggja landsfjórðunga.
nærri nægum jarðhita og á einum
fegursta stað landsins, setn vafa-
laust á mikla framtíð sem eftirlæt
isstaður ferðamanna. Það skipti?
því miklu máli, að sú byggð, sem
Valtýr Guðjónsson
Fimm varaþingmenn tóku sæti
á Alþingi í gær vegna fjarveru
þeirra þingmanna, sem farnir eru
utan í boði brezka þingsins. Gunn
ar Guðbjartsson tók sæti Halldórs
F Sigurðssonar Gunnar er 2. vara
þingmaður Framsóknarflokksins 1
Vesturlandskjördæmi, en 1. var.v
maður, Daníel Ágústínusson, sá
sér ekki fært að sækja þingó Val
Gunnar Guðbjartsson
týr Guðjónsson tók sæti Jóns
Skaftasonar. Bergur Sigurbjörns-
son tók s.æti Einars Olgeirssonar
Steinþór Gestsson tók sæti Sigurð
ai Óla Ólafssonar og Sverrir He’-
mannsson tók sæti Jónasar Péturs
sonar. Þeir tveir síðastnefndu
hafa ekki átt sæti á Alþingi áður
og undirrituðu þeir drengskapar
yfirlýsinguna í gær.
þar rís upp, verði eins fögur og vel
skipulögð og hæfir hinu glæsta um
hverfi og tækni og kunnáttu þess
arar aldar. Vill ríkisstjórnin kapp-
kosta, að svo geti orðið, og hafa
um það nána samvinnu við hlutað-
eigandi sveitarfélag og aðra aðila.
Annað mál, sem upp kemur i
sambandi við stofnsetningu kísil-
gúrverksmiðju, eru áhrif hennar á
þróun vegakerfisins og þarfir henn
ar í því efni. í þeim áætlunucn,
hefur verið gert ráð fyrir því, að
lagður verði nýr vegur frá Mývatni
austanverðu til Húsavíkur, er
stytti flutningaleiðir verksmiðjunn
ar mjög verulega. Þetta mál þaií
sérstakrar athugunar við, og þarf
þá jafnframt að hafa í huga þarfir
hinnar nýju byggðar, sem rísa mun
í nágrenni verksmiðjunnar. Ríki.-
stjórnin telur hins vegar eðlilegf,
að verksmiðjan njóti um þetta svip
aðrar aðstöðu og önnur atvinna
fyrirtæki hér á landi, en þau
munu yfirleitt ekki hafa þurft að
leggja í vegaframkvæmdir af eig
in fé. Hér er hins vegar um mál-
efni að ræða, sem kanna þarf frek
ar en orðið er, en rétt hefur þótt
að minna sérstaklega á í sambandi
við frumvarp þetta.
Um alllangt skeið hefur verið
kunnugt, að leðju þá, sem safnazt
hefur fyrir á botni Mývatns og að-
allega er leifar af skeljum ör-
smárra þörunga, sem lifa í vatn-
inu, má að verulegu leyti nýta
til framleiðslu, á kísilgúr., sem i*r
notaSúr mjög míklo í riðtimá efm
iðnaði. 11 £
Meðan frumrannsóknir á kísil
gúrnum úr Mývatni stóðu yfir,
sendi Baldur Líndal ýmsum aðil
um erlendis sýnishorn af gúrnum.
Af því leiddi, að áhugi á þessu
máli vaknaði hjá hollenzku fyrir
tæki, Algemene Industriéle, Min
eraal- en Ertsmaatschappij
(skammst. AIME) í Amsterdam,
og sendi það fulltrúa sína hingað
til lands vorið 1961 til að kanna
málið- Varð niðurstaða þeirra at-
hugana sú, að fyrirtækið lét í
ljós ósk um að mega verða aðili að
væntanlegri kísilgúrframleiðslu, ef
lramhald rannsókna á gúrnum
gæfi jákvæðar niðurstöður.
Vegna tækniaðstoðar þeirrar,
sem þýzka sambandslýðsveldið lét
í té við rannsókn kísilgúrsins,
fylgdist þýzka sendiráðið mjög vel
cr.eð allri framvindu málsins. Fyrir
milligöngu sendiráðsins varð kunn
ugt um áhuga þýzks fyrirtækis,
Oberoher Kieselgurwerke, Unter-
líiss, Niedersachsen, á þessu máli.
Óskaði fyrirtækið að mega fylgjast.
með málinu og ef svo bæri undir
gerast aðili að verksmiðjunni. Síð
ar lýsti fyrirtæki þetta yfir því,
að það hefði ekki lengur áhuga á
þátttöku.
Með bréfi, dags. 31. ágúst 1961,
setti AIME fram ákveðna ósk um
að verða hluthafi í væntanlegu fé-
lagi um kísilgúrverksmiðju og
bauðst jafnframt til að kosta rann
sóknir þær, sem gera þyrfti erlend
ís, áður en ákvarðanir yrðu teknar
um byggingu verksmiðjunnar. Jafn
framt setti fyrirtækið skilyrði, sein
það taldi þurfa að fullnægja af
hálfu íslendinga til að úr slíkri
samvinnu yrði. Kom fulltrúi AIME
siðan hingað til lands og tóku full
trúar ríkisstjórnarinnar upp við-
ræður við hann um málið. Það
skal tekið fram, að á meðan á við
ræðum þessum stóð hóf AIME
samvinnu um mál þetta við hol-
Framhald á 13. siðu.
Atkvæðagreiðsla eftir 2. umr. um jarðræktarlögin fór fram í efri
deild í gær. Allar breytingatillögur Framsóknarmanna voru felld-
ar með 10 atkv. gegn 8 og frumvarpið, samþykkt óbreytt til 3. umr.
Þá fór fram 2. umr. um Stofnlánadeildarfrumvarpið. Bjartmar Guð
niundsson mælti fyrir áliti meirihlutans, sem leggur til að frum-
varpið verði samþykkt óbreytt. Páll Þorsteinsson mælti fyrir áliti
minnihlutans(P.Þ. og Ásgeir Bjarnason) sem fylgir frumvarpinu,
svo langt sem það nær, en flytja all margar breytingartillögur við
Crumvarpið, þær sömu og Framsóknarmenn fluttu í neðri deild, en
þar voru þær allar felldar. Páll gerði grein fyrir breytingartillögun-
um og minnti á nokkur atriðl i þróun Iandbúnaðarmálanna undan-
farna áratugi. Ingólfur Jónsson svaraði ræðu hans í löngu máli,
en ekkeU nýtt kom þar fram.
Viija visa menntaskóla-
Frumvarp Einars Agústssonar
cg fl. um 2 menntaskóla í Reykja
vík var til 2. umr. í neðri deild í
gær. Einnig voru á dagskrá til 2.
umr. frumvönp um stofnun menta
skóla á Austurlandi og Vestfjörð-
um. Meirihluti menntamálanefndar
deildarinnar leggur til að öllutn
lrumvörpunum þremur verði vísað
til ríkisstjórnarinnar.
Benedikt Gröndal
mælti fyrir áliti
meirihlutans og
taldi nauðsynlegt
að kanna þessi
mál til hlitar og
taldi meirihlut-
ann vísa málinu
til ríkisstjórnar- í
innar í trausti
þess að hún a*t-
hugaði málin vel
og hæfist handa
Óskar Jónsson
mælti fyrir áli*i
minnihlutans
(Ó. J og Sigur-
vin Enarsson),
sem mælir með
samþykkt frum-
varpsins. Óskar
Jónsson sagði, að
brýna nauðsyn
beri til að reisa sem allra fyrst nýj
an mennntaskóla í Reykjavík. í
menntaskoia í Reykjavíkur eru nú
rúmlega 900 nemendur, og er hús-
næði skolans fyrir þann fjölda
nemenda mjög ábótavant.
málunum frá
Það er álit margra skólamanna,
að menntaskóla ættu ekki að
hafa fleiri en 500—600 nemendur
Miðað við þann nemendafjölda
gætu tveir menntaskólar verið fuil
setnir í Reykjavík innan eins til
tveggja ára. Sjá því allir, að brýna
nauðsyn ber til að setja nú þegar
löggjöf um nýjan menntaskóla '
Reykjavík til að mæta þeim stór
aukna nemendafjölda, er hlýtur
í hraðvaxandi mæli að sækja um
menntaskolavist í ört vaxandi
höfuðborg og fjölmennum byggð
um í nágrenni hennar.
Breyttir þjóðfélagshættir stór-
auka þörfina á sérmenntuðu fólki
til starfs i margvíslegum grein
um. Þess vegna má ekki dragast
úr hömlu, að hafizt verði handa
um byggingu nýs menntaskóla i
Reykjavík, ef vísindi og tækni-
menntun eiga að geta blómgazt
og orðið sá hornsteinn, sem at-
vinnuvegir þjóðarinnar og öll
framtíðarbygging verður að vera
reist á.
Þá er ekki nema sjálfsagt, að
heimildum þeim, sem verið hafa
i gildi í lögum til starfræksiu
menntaskóla á Akureyri og á
Laugarvatni og notaðar hafa ver
íð fyrir löngu, verði breytt í það
form, er ástandið, setn nú ríkir
og ríkt hefur, gefur tilefni tíl.
Óskar Jónsson sagði, að málín
lægju ljóst fyrir. Nauðsynlegt
væri að upp risu menntaskólar á
Vestfjörðum og Austurlandi. Óum
deilanleg væri þörfin fyrir 2
menntaskóla í Reykjavík. Því væii
fráleitt og fyrir neðan virðingu
Alþingis að vísa málinu frá sér —
og ríkisstjórniijni er varla nokk
ui greiði gerður með þeirri af-
greiðslu.
Lúðvík Jósepsson
mælti með sam-
þykkt frumvarp-
anna. Sagði hann,
að ekki væri unnt
að skilja af-
greiðslu meiri-
hlutans á annan
veg en þann, að
hann væri andvíg
ur þv' að orðið
yrði við óskum
Vestfirðinga og Austfirðinga um
mentnaskóla í þeirra landsfjórð
ungucn.
Benedikt Gröndal sagði, að af-
greiðsla meirihlutans væri mjög
vinsamleg í garð Austfirðinga og
Vestfirðinga Meirihluti nefndar-
innar væri síður en svo á móri
því að þeir fengju sína mennta-
skóla Kvaðst Benedikt meira að
segja vera því fylgjandi að upp
risi háskóli utan Reykjavíkur!!
Umræðunni var frestað
6
T í M I N N, þriðjudaginn 7. apríl 1964