Tíminn - 07.04.1964, Blaðsíða 9

I

, V X .

_ - , .< >■/'%
■
' í\

W%£m;
wmm
var ráð fyrir áður en þessar
mælingar hófust. Lengi var tal-
ið að misvísunin (vestlæg)
minnkaði um tólf bogamínút-
ur á ári, en mælingarnar gefa
til kynna, að hún minnki að-
eins um sex bogamínútur ár-
lega. Þessi breyting er mjög
hægfara, en hún orsakast af
einhverjum breytingum inni í
jörðinni. Um þessar breytingar
er lítil vitneskja, en gert ráð
fyrir, að hinn bráðni kjarni
jarðarinnar skapi segulsviðið,
og þar mundi orsakanna að
leita. Segulsviðið verður stund-
um mjög órólegt; það kallast
segulstormar og stafa frá
rafstraumum í háloftunum. í
Van Allen-beltunum eru hlaðn-
ar eindir, elektrónur og prótón-
ur, sem hafa áhrif á jörðu
niðri. Segulstormar eru mis-
tíðir, eftir því hvemig stend-
ur á sólblettum. Frá sólinni
berast hinar hlöðnu eindir í
átt til jarðarinnar og trufla seg-
ulsviðið.
— Koma þessi áhrif fram á
kompás?
— Já, þau geta munað nokkr
um gráðum.
Sólin skein í heiði, þegar við
fórum úr bækistöðinni í Þjóð-
minjasafninu. Þorbjörn sagði,
að nú væri rólegt þar efra, það
er að segja litlar truflanir frá
sólblettum ,og kyrrð á segul-
sviðinu, en sólblettir hafa víð-
tækari áhrif. Þegar stuttbylgju
sambönd rofna, má geta sér til,
að segulstormar hafi slegið
bylgjurnar niður.
Hér á raunvísindastofnun framtíðarinnar að rísa.
rannsóknarstofuna, segir Þor-
björn, þar fer rafg eining vants
ins fram. Hún er liður í triti-
ummælingunni, til þess ' gerð
að auka tritiumhlutfallið í vatn
inu áður en það er mælt. Við
Kennslustund í verklegri eðlisfræði.
í gömlu loftskeytastöðinni er
massaspektrómeterinn, sem
mælir þungt vatn. Þar er vatni
breytt í vetni, sem er jónað,
jónarnir sendir gegnum seg-
ulsvið, þar sem þungir og létt-
ir jónar fara hver sína leið og
lenda á rafskautum. Þunga-
vatnshlutfallið í vatninu er
fundið með því að mæla raf-
strauminn frá þessum skaut-
um. Hver mæling tekur um
hálfa klukkustund.
—Þetta tæki, ásamt mörg-
um öðrum, er gjöf frá Alþjóða-
kjarnorkumálastofnuninni, seg-
ir Þorbjöm. Við fengum það
í sumar.
Við massaspektrómeterinn
vinnur Pálína Kristinsdóttir, út
skrifuð frá stærðfræðideild
Menntaskólans í Reykjavík, en
mælingunum stjórnar Bragi
Árnason, efnafræðingur. Hann
vinnur einnig við rafgreiningu
á vatni og mælingar á geisla-
virkum efnum i matvælum. Við
það starf hefur hann sér til að-
stoðar Guðmund Örn Árnason,
sem er skógfræðingur frá
Landbúnaðarháskólanum í Ási
í Noregi
-—- Við skulum líta á efna-
byrjum með einn lítra og raf
greinum hann þar til ekki er
eftir nema einn millilítri eða
svo. Allt að helmingur tritium
magns í lítranum verður eftir
í þessum millílítra. Hann verð-
ur fimm hundruð sinnum sterk
ari upplausn, og fimm hundruð
sinnum auðveldara að mæla
hana í geigerteljaranum. Hér
fer líka fram efnafræðileg
vinna i sambandi við mælingar
á geislavirkum efnum í mat-
vælum. Við erum rétt að byrja
á þessum mælingum, en þær
beinast aðallega að strontium
og cesium í mjólk, efni sem
stafa frá kjarnorkusprenging-
um.
— Hvernig svara þessar mæl
ingar?
— Síðast liðið sumar var all
mikið af geislavirkum efnum
í mjólkinni.
7 — Nærri hættumörkunum?
— Þau mörk eru yfirleitt
miðuð við langan tíma. Ef
kjarnorkusprengingum á borð
við þær sem Rússar fram-
kvæmdu haustið 1962 hefði
verið haldið áfram, má gera
ráð fyrir, að verkana hefði
gætt á heilsu manna
— Hvaða hætta kemur fyrst
til greina?
—Við lága geislun eru það
áhrif á erfðaeiginleikana. Þar
er ekki um beint heilsutjón
þeirra, sem verða fyrir geisl-
uninni að ræða, heldur kemur
það niður á afkomendum. Um
slíka hættu er erfitt að full-
yrða því reynsla er ekki fyrir
hendi.
— Hvað er hæft I því, að
sjálflýsandi úr geti haft áhrif
á erfðaeiginleikana?
— Sjálflýsandi úr og klukk-
ur innihalda geislavirk efni; ef
tölurnar sjást til lengdar í
myrkri, eru það geislavirk efni,
sem lýsa. Þessi efni geta reynzt
hættuleg, ef mikið er af þeim,
en ég býst ekki við að því sé
til að dreifa með úrin nema í
því tilfelli að glerið á úrinu
brotni og krakki fari að sleikja
það. Ef þessi geislavirku efni
komast þannig ofan í barn, þá
getur það verið hættulegt. Við
höfum mælt geislun frá úrum
og hún reynist allmismunandi,
en nú er þess að vænta að kom
ið verði upp eftirliti með tækj-
um, sem innihalda geislavirk
efni, lög um slíkt eftirlit hafa
nýlega verið sett.
f loftskeytastöðinni gömlu er
sérstakt búr, vatnsbúrið, en þar
eru sýnishorn af vatni allt frá
1960. Þorbjörn lofar okkur að
koma í búrið, sem er sneisafullt
af vatnsbrúsum og flöskum. Úr
búrinu förum við í íþróttahús
háskólans, en höfum þar stutta
viðdvöl því Páll Theódórsson
er þar fyrir með hóp stúdenta
að kenna verklega eðlisfræði.
— Að lokum skal ég sýna ykk
ur grunninn að raunvísinda-
stofnun framtíðarinnar, segir
Þorbjörn
Við göngum yfir Melana að
byggingarstaðnum, þar sem bú
ið er að grafa fyrir þessari ný-
byggingu, hjá Háskólabíói.
— Hér eiga að fara fram
rannsóknarstörf í stærðfræði,
eðlisfræði, efnafræði og jarð-
eðlisfræði. segir Þorbjörn. —
Fyrsti áfanginn verður tvær
hæðir og kjallari, rúmlega 500
fermetra grunnflötur. Bygging
arframkvæmdir munu hefjast
á næstunni. Við gerum ráð fyr
ir, að húsið verði fokhelt, ein-
angrað og gengið frá hitun í
nóvemberlok á þessu ári. Ef
haldið verður rakleitt áfram að
ganga frá byggingunni, ætti
að vera hægt að flytja þar inn
sumarið 1965. Síðan er gert ráð
fyrir annarri byggingu, er þörf
krefur og ástæður leyfa.
vatnsbúrlnu.
(Ljósmyndir: TÍMINN-GE).
— Hvað verða þessi rann-
sóknarstörf lengi að sprengja
utan af sér fyrsta áfanga bygg
ingarinnar?
— Eg vil engu spá um það,
segir prófessorinn, þróunin hef
ur verið mi'klu örari en menn
gerðu sér í hugarlund fyrir
nokkrum árum. — BÓ.
TÍMINN, þriðjudaginn 7. aprll 1964