Tíminn - 23.04.1964, Blaðsíða 13

Þeir menn, sem lifðu sitt blóma
skeið um og eftir aldamótin síð-
ustu og eru nú aldraðir orðnir
eða fallnir frá, hafa í vitund
margra orðið hinir dæmigerðu
hugsjónamenn, sern sáu lengra en
fiestir aðrir og oft af furðu mik
illi glöggskyggni. Þeir sáu í anda
pjóðfélag, sem skyldi grundvail
ast á reynslu forfeðranna og fram
faragöngu þjóðarinnar, þótt sú
reynsla væri byggð á mörgum víxl
sporum og mistökum.
Aldamótamennimtr svokölluðu
voru eins konar andlegir arftakar
,,viðreisnarmanna“ íslenzku þjóð-
arinnar, þeirra Fjölnismanna og
Jóns Sigurðssonar. Þeim var inn
blásin sú bjartsýni, sem leiddi
af sigrum íslendinga í sjálfstæðis
baráttunni 1874, þegar löggjafar
vald og fjárforræði fluttist inn i
landið, og svo tilkomu fyrsta inn
lenda ráðherrans 1. febrúar 1904
Þær sýnir, sem fyrsti íslenzki ráð
herrann, Hannes Hafstein skáld,
sér í Aldamótakvæði sínu, urðu
einkunnarorð aldamótafóíksins:
Sú kemur tíð, er sárin foldar gróa,
sveitimar fyllast, akrar hylja móa,
brauð veitir sonum móðurmoldin
frjóa,
menningm vex i lundi nýrra skóga.
Sé ég I anda knör og vagna knúða
kraftl, sem vannst úr fossa þinna
skrúða,
stritandl vélar, starfsmeni) glaða
og prúða,
stjórnfrjálsa þjóð, með verzlun
eigin búða
Hér virtist allt sagt, sem segjg
þurfti, og nú var aðeins að láta
draumana rætast. Hentug tæki tii
þess voru ungmennafélögin, sem
spruttu upp um allt land á næstu
arum. Þess ber þó að gæta, að
hugmyndin um stofnun þeirra var
að nokkru tilkomin fyrir áhrif
írá norskum og dðnskum lýðhá-
skólum.
Ungmennafélögin urðu nú, á-
samt góðtemplarareglunni, sem
stofnuð var nokkru fyrr, áhrifa-
raestu félagssamtök í landinu, og'
sámeiginleg andstaða þeirra gegn
innflutningi og söiu áfengra
drykkja leiddi til bannlaganna
1915.
Það var bjart yfir þessum fé-
lögum í upphafi — starfsvilji og
heiðríkja . . .
Sfðan þessir menn voru ungir að
érum hefur mikið vatn til sævar
lunnið á fslandi. Tímamir breytt
ust, og aldamótamennirnir hafa ð-
afvitandi elzt og séð mikið af
hugsjónunum stranda og eyðast.
Þeir vöknuðu upp við vondan
draum einn góðan veðurdag og
uppgötvuðu, að i stað góðra verka
komu tvær heimsstyrjaldir, upp-
lausn og sfðan peningaflóð, sem
líka teygði hramma sfna hingað
til ísiands.
Ungmennafélögin smá vesluðust
upp og eru nú aðeins svipur hjá
sjón. Helzt minna þau á tilveru
sfna »neð því að gangast fyrir
vafasömum danssamkomum i
félagsheimilum landsins. Ýmis fé
lög og félagasamtök hafa tekið upp
á sína arma sum stefnumál ung-
mennafélaganna, ef þau þá hafa
ekki alveg gleymzt. f dag sýnist
það ekki fípt á fslandi að vera hug
sjónamaður. Nú fimjpt kannske
sumum nóg komið urn þetta marg
þvælda hugsjónakjaftæði. Já, hver
veit yfirleiH hvað orðið hugsjón
þýðir? Var ekki nazisminn í Þýzka
landi Hitlers og þjóðarmorðið á
Ungverjum hvort tveggja runmð
af hugsjón (líklega þó ekki sömu)?
Minn leikmannsskilningur á þessu
orði er sá, að hugsjón sé eitthvao
það ókomið, sem menn geta séð
hugarsýnum og lagt niður fyrir
sér, eins og það hafi raunveru-
lega gerzt. Hugsjónamenn eni
þeir, sem hafa þennan hæfrleika
Merkur maður lét svo ummæit
í útvarpserindi einhvern tíma, að
að það sé vinsælla að vera fynd
Ólafur Hallgrímsson:
inn á vorum dögum en hafa hug-
sjónir. Skyldi ekki vera dálítill
sannleikur í þessum orðum? Talri
nú samt einhver upp á því að
fara „að hugsa", er vænlegast allra
hluta vegna fyrir hann að læðu-
pokast með hugsanir í sínu homi.
Ef hægt er að blanda peningura
inn f — hafa eitthvað upp — fer
strax meira fyrir hugsjónunura.
Stundum fer þá svo, að það, sera
áður- var óvinsælt, verður allt í
einu vinsælt og eftirsóknarvert.
Það eru þessar hugsjónir, sem við
heyrum og lesum noi næstum dag
lega, hvort sem eru ölfrumvörp á
Alþingi eða gróBafyrirtæki pen-
ingamanna. Þetta á allt að gefa
eitthvað í aðra hönd, og hér erj
það peningamir, sem vísa veginn
um það, hvað verða muni sálarheill
mannsins fyrir beztu.
Eg efast mjög um, hvort al-
mennt er gert nóg af því að segja
frá þeim lífshræringum, sem
spretta upp og lifa lífi sínu í
kyrrlátri önn daganna meðal okk
ar hvers og eins. Þær em vissu-
lega margvíslegar og eiga skilið
athygli alþjóðar. Stundum er þag
að svo vandlega um allan slíkan
gróður, að hann beinlínis deyr af
þeim sökum. Þess vegna dettu-
mér í hug að freista þess að
segja hér örlítið frá einni slíkri
tilraun, sem á alla sína tilveru und
ir því, að horft sé inn í ókomna
tímann og reynt að gera sér ljóst,
hvernig þróunin verði. Eg tek þó
fram, að hér verður aðeins um
hugleiðingar leikmanns að ræða,
þar sem ég hefi enga sérþekkingu
■á þessu sviði.
Hér á ég við skógrækt á íslenzkri
grund. Viljið þið, lesendur góðir,
fylgjast með mér í huganum aust
ur að Hallormsstað s. 1. sumar.
Hvért bam á skólaaldri veit, að
Hallormsstaðarskógur er stærsti og
fegursti skógur landsins og að
hann liggur á Upp-Héraði efst í
Vallahreppi, þar sem heitir í
Skógum. Skógurinn teygir sig neð
an frá Leginum og hátt upp i
hlíðar háls þess, sem skilur að
Skóga og Skriðdal. Inn af Legin
um er Fljótsdalur.
„Skógar og Fljótsdalur er eitt
hið fegursta hérað á landinu. Það
er dalur með fögrum hlíðum til
beggja handa. f dalbotninum er
Lagarfljót sem mikið og frítt stöðu
vatn. Þá er ég kom þangað fannst
mér sem ég væri kotninn í ein-
hverja undrahöll. Lagarfljót mynd
ar hallargólfið og þá er sólin staf
ar á vatnsflötinn spegilsléttan er
sem langeldar séu kyntir þar að
fomum sið. Hlíðarnar mynda hall
arveggina og era þar skrifaðar
fögram myndum. Himinhvolfið
myndar hin‘a undursamlegu þak
hvelfingu hallarinnar. Fyrir gaíl
inum sézt Snæfell í öndvegi sem
væri það norrænn fornaldarhöfð-
ingi“.* Þannig lýsir maður að
r.afni Sæmundur Eyjólfsson um-
hverfi Hallormsstaðar í ferðasögu
sinnl um Austurland og Þingeyjar
sýsiu árið 1893, og fæ ég ekki séð,
að það verði betur gert. Alls spann
ar skógarflæmið og land, sem brátt
mun verða skógi klætt, yfir um 600
ha.
Hjá Skógrækt rfkisins á Hall-
ormsstað starfa á sumrin þegar
flest er, milli 20—30 manns —
karlar og konur. Vinnan hefst f
*Guttormur Pálsson: Hallormsstað
ur og Hallormsstaðaskógur, Rvík
1931, bls. 4.
Orðið er frjálst:
#'
kringum miðjan maí á vorin, og
flest er fólkið í júní — júlí en
smá fækkar svo fram á haustið,
þar til ekki era eftir nema 3—1
karlmenn, sem vinna að skógar-
höggi (grisjun) allan veturinn,
þegar veður leyfir. Vinnu þessa
fólks má skipta í tvennt. Annars
vegar er sú vinna, sem fram fer
í Mörkinni (en svo er gróðrarstöð
in sjálf oftast nefnd), og er eink-
um fólgin í að dreifsetja
ÓLAFUR HALLGRÍMSSON
3—5 ára gamlar plöntur úr fræ-
beðum í önnur beð, þar sem þær
vaxa, þar til þær teljast söluhæfar
5—8 ára. Mikið af tímanum fer
einnig í hirðingu stöðvarinnar og
undirbúning fyrir næsta vetur. Við
þetta starfar einkum kvenfólk, en
nokkrir af sterkara kyninu eru þó
alltaf við höndina til að útbúa
beðin fyrir stúlkurnar, vökva plönt
umar í sólarhitanum og einnig að
afhenda plöntur til sölu vítt um
land, en hún er alltaf mikil.
Hins vegar er svo vinna úti í
skóginum: grisjun • skógarins, sem
áður er drepið á, samandráttur
cfniviðar, sögun, birking staura
og síðast en ekki sizt gróðursetning
in. Þá er unnið að lagningu vega
um skóginn, viðhaldi girðinga o.
fl. Öll þessi störf eru unnin af
karlmönnum. Nú skulum við at-
huga gróðursetninguna dálítið nán
ar og sjá, hvemig einum degi er
varið þar.
Það er sólbjartur júnídagur.
Sunnanandvarinn bærir mjúklega
laufkrónur trjánna. Angan birkis
ins leggur fyrir vitin. Laust fyrir
kl. 8 um morguninn má sjá fólk
á ferli við verkamannabústaðinn
í skóginum. Þar er þá mættur skóg
arvörðúrinn, Sigurður Blöndal, á-
samt Páli Guttormssyni verkstjóra,
og skipa þeir liðinu fyrir verkum.
Við fylgjumst með karlmðnnunum
þennan dag.
f dag skal gróðursetja úti í
Parti, en svo er yzti hluti skógar
ins nefndur. Ekið er sem leið
liggur út skóginn, en er komið
er út undir Hafursá, er sveigt upp
skógarafleggjara og upp á þann
stað, er gróðursetja skal á. í jepp
anum hjá okkur höfum við járn-
stampa allmikla, og í þeim eru
plöntunar — greni — zúntaðar
niður (oftast 25 eða 50 í búnti) og
rótunum dýft í moldargraut, svo
að þær þomi ekki. Við drögum
djúpt að okkur andann, er út ketn
ur. Aldrei er skógurinn dásamlegri
en snemma morgúns eftir nátt-
döggina. Hér er grisjað svæði, og
nú skal tekið til starfa. Við gróður
setninguna eru notaðlr sérstakir
pokar úr segli undir plöntumar. f
hann eru venjulega sett 2—4 búnt
af plöntum í einu, rakur mosi lagð
ur að rótunum, en höggvið Iítils
háttar af þeim áður. Fjðlda
plantna færir hver inri í bók jafn
óðum. Þá er það gróðursetningar
spaðinn, sem er þýzkt áhald og
hefur nýlega leyst gömlu hakana
að mestu af hólmi við gróðursetn
inguna. Hann líkist reku í laginu,
en blaðið er íhvolft. Planta skal í
beinar rásir, og eru oftast notuð
mislit flögg til að halda línunni.
Verður því hver gróðursetningar
maður að hafa sinn sérstaka lit.
Nú er allt tilbúið og spaðanum
stungið lóðrétt niður, kippt upp
og stungið skáhallt á móti aftur,
kippt upp á nýjan leik og nú
fylgir þunn hnausflagan með.
Plöntupokinn er á vinstri hönd,
ein planta tekin úr og sett að lóð
réttu hlið holunnar, greitt úr
rótum, hnausnum renrit af spaðan
um í holuna og þjappað duglega
að með hælnum einu sinni, kippt
í plöntuna — og búið.
Síðan kemur næsta planta —
mælt á milli með spaðanum —
og þannig koll af kolli, unz komin
er heil rás, margar rásir? Hand
tökin verða vélræn með æfingunni
og kref jast æ minni umhugsunar.
Þannig líður dagurinn 1 gróður
setningunni, brátt er hádegismatur,
miðaftann og vinnu lokið kl. 7.
Algeng dagsverk era 5—8 hundruð
plöntur á dag, og sumir fara miklu
hærra. Það fer nokkuð eftir út-
haldi og áhuga hvers og eins. Gróð
ursetningin er að mestu leyti unn
in í ákvæðisvinnu og s- 1. sumar
greiddir 56 aurar á plöntuna- Aðal
trjátegundirnar, sem gróðursettar
eru nú í skóginum, era lerki, greni
þinur o. fl. í náinni framtíð verðu-
Hallormsstaðarskógi breytt í barr-
skóg, og eru þegar stór svæði þak
in hönum. Margir munu þá sakna
birkisins fagra, en þetta er stefna
ráðandi manna í skógrækt, og inn
í umræður um þau mál vil ég sem
leikcnaður ekki blanda mér.
Reynslan ein mun skera úr um
það, hvaða stefna í skógrækt verð
ur heilladrýgst, en augljóst er þó,
að þar eiga barrtrén framtíðina
fyrir sér sem nytjaskógur, hér á
landi sem annars stáðar.
Það finnst mér þó helzt á skorta
í þessum málum, að skógræktin
sé nógu almenn. Þarf að auka
áróður fyrir ræktun skógarlunda
við hús og bæi. Ef takast á að
klæða landið, verður skógræktin
að vera almenn en ekki starf fá-
menns hóps áhugamanna.
En hvað sem öllum slíkum bolla
leggingucn líður, held ég, að ölluin
sem á annað borð hafa unnið við
skógrækt, sé það ljóst, að hér er
unnið þjóðþrifaverk, sem veitir
sanna gleði að loknu hverju dags
verki. Er það meira en hægt er
að segja um mörg þau störf, se.n
unnm era í þjóðfélaginu og veita
ef til vill fljótfengnari gróða.
Ekki hvað sízt væri bðmum og
unglingum það hollt og þroskandi
að vinna við skógrækt hóflega lang
an vhmudag og undir sérstakri
stjóm við sitt hæfi. Það fer ekid
hjá því, að öll ræktun er mannbæt
andi.
Eg hefi í þesum linum reynt að
vekja athygli á því starfi, sem unn
ið er við skógrækt í Hallormsstaðar
skógi. Því verður þó aldrei lýst
til fulls með orðum einum. Hafi
mér tekizt að fá einhverja til að
íhuga þessi mál meira en hingað
til, er tilganginum náð. Það verð
ur aldrei of mikið sagt frá því já-
kvæða, sem gerist vítt um byggðir
landsins. Það er llka einn liðurinn
í þeirri viðleitni að viðhalda jafn
vægi milli þéttbýlisins annars veg
ar og hínna dreifðu byggða hins
vegar, en það virðist ganga erfið-
lega um þessar mundir.
Okkur vantar meiri hugsjónir og
víðari sjóhdeildarhring, betri of
einlægari vilja til að leysa vancfe
málin og umfracn allt trú á fram
þróun mannsins.
Niðurlagsorðin era Guðmundar
Böðvarssonar skálds:
Og þér er gott í gullnu skini
vorsins
að gegna dýrri kvöð:
Þú gróðursetur agnarlítinn anga
með aðeins f jögur pínulítil blöð,
svo iót hans verði sæl í sinni
moldu og sál þín glöð.
Reykjavík 16. marz 1964.
TIL SÖLU
EFRI HÆÐ OG RISHÆÐ
á fallegu húsi í Laugarneshverfinu
Hæðin er 157 ferm., 5 herb., eldhús og baðher-
bergi m. m., en rishæðin (110 ferm.) 4 herb. eld-
hús og bað. Ljós eikarinnrétting á báðum hæð-
um. Teppi fylgja. (Verðmæti ca. 90 þús.). Sér
geymsla í kjallara. Enn fremur þvottahús o. s. frv.
í sameign með neðri hæðinni. Tvennar svalir.
Sér hitaveita — Steyptur grunnur fyrir bílskúr.
Lóðin ræktuð og girt.
Húseign fyrir stóra fjölskyldu eða tvær
samhentar.
Greiðsluskilmálar eru góðir.
Upplýsingar í síma
22790
Málflutnlngsskrlfstofa:
ÞorvarSur K. Þorsteinsson
Mlklubraut 74.
FastelgnavlSsklptl:
GuSmundur Tryggvason
Síml 22790.
T í M I N N , fimmtudaginn 23. apríl 1964
29