Tíminn - 20.08.1964, Page 3

Þessi grein birtist sem „króníka" í norska blaðinu DAGBLADET, 13. ágúst s.l., en það
blað er eitt víðlesnasta og mesta menningarmálablað Noregs. Höfundurinn, Björn Stefáns-
s°n, búfræðikandídat, dvelst í Noregi, en hann var áður blaðamaður við Búnaðarblaðið í
Reykjavík. Athyglisvert er, að DAGBLADET þótti ástæða til að birta grein þessa, „Kultur-
mord i Island", meðan stóð á hinni opinberu heimsókn utanríkisráðherra íslands í Noregi.
r /
Menníngarittorð á isíandi
í vor og sumar hafa umvæður
um utanríkismál á íslandi komizt
á nýtt stig. Þær hafa orðið að
menningarbaráttu, þar sem svo
Virðist sem að heita má allir, sem
finna til ábyrgðar gagnvart þjóð-
Jegri íslenzkri menningu, standa
íameínaðir gegn íslenzku ríkis-
Stjóminni.
Hinn 13. marz s. 1. sendu 60
alþingiskjósendur svohljóðandi
áskomn til alþingis:
„Vér undirritaðir alþingiskjós-
endur teljum á ýmsan hátt var-
hugavert, auk þess sem það er
Vansæmandi fyrir fslendinga sem
sjálfstæða menningarþjóð, að
heimila einni erlendri þjóð að
reka hér á landi sjónvarpsstöð, er
nái til meirihluta landsmanna.
Með stofnun og rekstri íslenzks
sjónvarps teljum vér, að ráðizt sé
í svo fjárfrekt og vandasamt fyrir-
tækí með örfámennri þjóð, að
nauðsynlegt sé, að það mál fái
þróazt í samræmi við vilja og
getu þjóðarinnar, án þess að knú-
ið sé fram með óeðlilegum hætti.
Af framangreindum ástæðum
viljum vér hér með skora á hátt-
virt alþingi að hlutast til um, að
heimíld til rekstrar erlendrar sjón-
varpsstöðvar á Keflavíkurflugvelli
sé nú þegar bundin því skilyrði,
að sjónvarp þaðan sé takmarkað
við herstöðina eina.“
Meðal hinna 60 eru fremstu
listamenn þjóðarinnar og menn-
ingarfrömuðir, forystumenn allra
helztu stéttarfélaga og formenn
allra pólitískra æskulýðssamtaka.
Hér skulu aðeins nefndír prófess-
oramir Alexander Jóhannesson,
fyrrverandi háskólarektor, ^ Sig-
urður Nordal og Einar Ólafur
Sveinsson, Kristján Eldjám þjóð-
minjavörður, og rithöfundarnir
Halldór Kíljan Laxness, Nóbels-
verðlaunaskáld, og Gunnar Gunn-
arsson.
ar yrði sendirinn ekki að neinu
ráði langdrægari.
Báðar þessar röksemdir hafa
reynzt haldlitlar. f World Radio
and TV Handbook 1964 ei skýrt
frá því, að ameríski herinn reki
sex sjónvarpsstöðvar við Norður-
Atlantshaf. Fimm þeirra era 100
vatta og aðeins ein, í Keflavík, er
250 vatta. í Alaska og á Kyrrahafi
eru margar sjónvarpsstöðvar
Bandaríkjamanna 10—100 vatta,
og ein stöð í Alaska er einungis
eins vatts.
Hvað hafði gerzt? Árið 1955
fékk ameríski herinn á Keflavík-
urflugvellí leyfi til að reka sjón-
varpsstöð með 50 vatta hámarks-
styrkleika og með því skilyrði, að
sendingunum yrði ekki beint til
Reykjavíkur. Leyfisveitingin var
rökstudd með því, að sjónvarpið
leiddi tíl þess, að draga mundi
úr ferðum hermanna út af vell-
inum, svo sem æskilegt þótti. Ári
síðar hafnaði sama ríkisstjórn til-
mælum um stækkun stöðvarinn-
ar. Á þeim tíma var Kristinn Guð-
mundsson Framsóknarflokksmað-
ur utanríkisráðherra.
í apríl 1961 leyfði utanríkísráðu
neytið Ameríkumönnum að fimm
falda orku sjónvarpsstöðvarinnar.
Þá var jafnaðarmaðurinn Guð-
mundur í. Guðmundsson utanrík-
isráðherra. Opinberar upplýsing-
ar um leyfið voru ekki gefnar fyrr
en í nóvember s. á., og í febrúar
1962 kom til meiri háttar um-
ræðna um málið á alþingí. Stjórn-
arandstaðan gagnrýndi ríkisstjórn
ina harðlega. Leyfisveitingin var
varin með tveimur höfuðröksemd-
um. f fyrsta lagi væri hinn gamli
sjónvarpssendír of veikur og orð-
inn úr sér genginn, en hins vegar
ekki tök á að fá minni sendi en
250 vatta. í öðru lagi yrði orku-
aukningin eingöngu til þess, að
myndir yrðu skýrari, en hins veg-
Björn Stefánsson
Komið hefur í ljós, að móttöku-
skilyrði sjónvarpsins í Reykja-
vík eru nú jafngóð og í stórborg-
um Evrópu. Á síðastliðnum vetri
hafa æ fleiri keypt sér sjónvarps-
tæki, þannig að nú er talið, að
slík tæki séu á fjórða hverju heim
ili í Reykjavík og nágrenni. Virka
daga sendir sjónvarpsstöðin í 7%
klukkustund, á laugardögum 14
klukkustundír og á sunnudögum
11% klukkustund.
Hver er svo ástæða þess, að
svo margir æruverðugir borgarar
hafa sent frá sér fyrrnefnda áskor
un og tekið á sig áhættu að vera
kallaðir kommúnistar, einangrun-
arsinnar, nazistar, afturhaldssegg-
ir og menningarsnobbar? Þar er
um að ræða þjóðernislegar, menn
ingarlegar og fjárhagslegar ástæð-
ur.
Norðmenn kannast vel við,
hverja framtíð Henrík Groth bóka-
útgefandi telur blasa við sjálf-
stæðu norsku menningarlífi.
Spyrja mætti, hverjar hann telji
horfurnar fyrir sjálfstætt menn-
ingarlíf í landi með jafnmarga
íbúa og Buskerud-fylki. fslend-
ingar hafa tekizt á herðar það
verkefni að efla þjóðlegt menn-
ingarlíf í landí með 190.000 íbúa.
Ef það á að takast, er nauðsynlegt
að sem allra flestir taki virkan
þátt í því starfi, skrifi, máli, syngi,
leiki, lesi, hugsi, kaupi bækur og
málverk, fari í leikhús og á hljóm-
leika. Svo að gripið sé til stað-
tölufræðinnar, kaupa íslendingar
fleiri bækur en aðrar þjóðir að
tiltölu við fólksfjölda og sækja
óvenjulega oft leikhús og hljóm-
leika. íslendingur á eínnig örðugt
með að halda uppi samræðum án
þess að vitna til Laxness, Davíðs,
Hávamála eða Vatnsenda-Rósu.
Slíkt krefst einnig fórnarlund-
ar af hæfileikamönnunum. Lax-
ness var fyrsti íslendingurinn,
sem gerði það að atvinnu sínni að
skrifa skáldsögur á íslenzku. Það
bar þolanlegan árangur. Landið
eignaðist smátt og smátt fjölda
skálda, rithöfunda, málara, tón-
listarmanna og leikara. En það
er ekki og mun seint verða neitt
auðsældarlíf að vera listamaður
í slíku dvergríki. Ungir hæfileika-
menn á sviði lista munu adtíS
verða að fórna einhverju, ef þeir
kjósa að setjast að á fslandi. Sama
á við um háskólaborgara. Hinn
ríkjandi jafnaðarandi meðal al-
mennings leyfir ekki einu sinni
slíkan tekjumun sem sjálfsagður
þykir í Noregi.
Tvennt veldur því, að ungt fólk,
i sem gæti brotið sér braut erlend-
is, vill búa á fslandi. Ættjarðar-
ástin ræður þar miklu um, en
ekki er síður mikílvægt, að fs-1
lendingum finnst á náttúrlegan
hátt þeir eiga heima í sínu eigin
landi og að þeim getur ekki til
lengdar fundizt þeír vera heima-
menn í neinu öðru landi. Þetta
stafar af því, að í bernsku og
æsku hafa þeir áunnið sér til-
finningu fyrir sérstökum þjóðleg-
um menningarverðmætum, öðlazt
sérstakan hugsunarhátt og hugð-
arefni.
En hvað verður nú um þann
æskulýð, sem elst upp við amer-
ískt sjónvarp í heimahúsum, áður
en hann lærir að lesa? Hvernig
fer um málið, hugðarefnin, lífs-
stihnn? Hverjar verða afleiðing-
arnar fyrir bókaútgefendurna, rit-
höfundana, leikarana, kvikmynda-
husin, sem standa undir háskólan-
um þjóðleikhúsinu og tónlistar-
skolanum, þegar mikill hluti fólks-
ins er horfinn af hinum íslenzka
menningarmarkaði?
Fyrsta kastið eftir að áskorun-
m var send alþingi, höfðu stjórn-
arvöldin heldur hægt um sig,
stjórnarblöðin andmæltu, án þess
að taka mikið upp í sig. Hin
ohaða gula pressa á íslandi er
ævinlega á bandi Amerikumanna.
Ritstjóri fjármála- og stjórnar-
blaðsíns Vísis, formaður Stúdenta
felags Reykjavikur, boðaði til
fundar um íslenzkt sjónvarp til
þess að draga athyglina frá amer-
íska sjónvarpinu. Stúdentaráð Há-
skólans ^gekk hins vegar beint til
verks. A fundi, sem Stúdentaráð
efndi til, hélt Þórhallur Vilmund-
arson prófessor ræðu, er hann
reyndi síðar að fá að flytja sem
erindí í ríkisútvarpið. Hið póli-
tíska útvarpsráð hafnaði erind-
mu. I stað þess var það gefið
út sérprentað.
Þórhallur minnir á, að ísland
er nú á engilsaxnesku áhrifasvæði.
Undir svipuðum kringumstæðum
hefur hver þjóðleg menningin á i
fætur annarri liðið undir lok,
norræn menning í Orkneyjum og
á Hjaltlandi, keltnesk menning í
Skotlandi og á írlandi. Á megin-
landi Bandaríkjanna útrýmir ensk
tunga öllum öðrum þjóðtungum.
Hawaiíbúar eru orðnir amerískir
á fáum áratugum á friðsamlegan
hátt og hafa glatað sérstakri
tungu sinni og þjóðlegri tilveru. í
kjölfar hins menningarlega ósig-
urs í Orkneyjum og á Hjaltlandi
hefur siglt efnahagsleg stöðnun,
á sama tíma sem Færeyjar og fs-
land, er eiga sér sjálfstæða menn-
ingu, hafa blómstrað fjárhagslega.
Hann spyr, hvort allír sæmileg-
ir Isleiidingar geti ekki að athug-
uðu máli orðið ásáttir um, að það
væri menningarhneyksli að leyfa
framandi þjóð — hversu vinsam
leg og æskileg samskiptí sem
Islendingar ættu við hana að
öðru leyti — að taka við og reka
hér á landi á sína tungu almenn-
ar menningarstofnanir á borð við
þjóðkirkju, skóla, þjóðleikhús eða
útvarp, og alveg án tillits tíl þess,
hversu menningarlega henni fær
ist það úr hendi. „En hvað þá
um hið áhrifaríkasta af öllu þessu:
daglegt og daglangt erlent sjón-
varp inni á hvers manns gafli með
hvert mannsbarn frá ómálga aldri
á sefjandi valdi sínu?“ Og síðar
segir hann: „Með því að heimila
rekstur svo mikilvægs útbreiðslu
tækis meðal íslenzks almennings
er efnt til svo stórfelldra erlendra
m^nningaráhrifa úr einni átt, að
e_uga hliðstæðu er að finna í
sögu Islendinga né annarra sjálf-
stæðra menningarþjóða, svo að
mér sé kunnugt. . . . f hinni
löngu sögu samskipta okkar við
Dani er ekkert dæmi um, að Danir
hafi fengið aðra eins aðstöðu til
að hafa áhrif á íslendinga í menn-
ingarefnum og Bandaríkjamenn
hafa nú fengið.“
FuIIyrt var, að íslenzka ríkis-
stjórnin hefði tekið til alvarlegr
ar umræðu að vísa á bug hinu
ameríska sjónvarpi. En sú varð
ekki raunin.
Islenzkir listamenn héldu lista-
mannaþing í vor til þess að gera
upp reikninga sína, hverju hefði
venð afkastað síðustu árin. Lax-
ness hélt aðalhátíðarræðuna og
ræddí menningarskilyrðin í Hell-
as fornaldar og á fslandi þjóð-
veldisaldar. En hann vék einnig að
máli dagsins. Hann sagði, að fs-
land hefði lifað þá tíð, er menn-
ingin var ekki eingöngu fagrar
orðræður. Um siðaskiptin áttum
við kost á því eins og Norðmenn
að fá biblíuna ókeypis á dönsku.
En það hvarflaði að engum að
þiggja slíkt. Þó að íslendingar
væru fátækir, höfðu þeir ekki
náð því „þróunarstigi“ að telja
það íslenzk mannréttindí að taka
við danskri biblíu ókeypis. Þeir
seldu ekki frumburðarrétt sinn
sem bókmenntaþjóð fyrir einn
baunadisk.
Nokkrum dögurn síðar, á þjóð-
hátíðardaginn 17. júní, hélt for-
sætisráðherrann, Bjarni Benedíkts
son, hátíðarræðu og beindi orð-
um sínum greinilega að Laxness.
Hann sagði, að þeir sem vildu
loka ameríska sjónvarpinu fyrir
íslenzkum áhorfendum, væru ein
Framhald á síðu 13.
A VIÐAVANGI
Gríman fellur
Morgunblaðið féllir grím-
una í skattamáiunum á þriðju-
dag og tekur upp hanzkana
fyrir liátekjumenn og einka-
fyrirtækjaforstjóra, sem greiða
lág, opinber gjöld.
Eftir að allir, sem um þessi
mál hafa tjáð sig hafa orðið
að játa, að hrópleg og svívirði-
leg skattsvik eigi sér stað og
laUn-amenn greiði raunveru-
lega skatta jöfra viðskipta- og
framkvæmdalífs segir Mbl. við
Iaunamenn, sem ekki vilja una
þessu ramglæti og spillingu, að
hér sé aðeins um „íslenzka öf-
und“ að ræða. Annari eins sví-
virðingu hefur naumast verið
kastað frama'n í íslenzka laun-
þega. Mbl. segir orðrétt i upip-
hafi ritstjórnargreinar, sem
ber fyrirsögnina: „fslenzk öf-
und“:
„Eftir blaðaskrifum síðustu
vikna að dæma, er öfundin rík-
ari þáttur í fslendingseðliivu
en góðu hófi gegnir, a.m.k.
virðast ákveðnir atvinnustjórn-
málamenn álíta að svo sé. AuS-
vitað er það fyrirbæri alþekkt,
bæði hér og erlcndis, að fram-
gjarnir menn-, sem mistekst að
sanna fyrir sjálfum sér og öðr-
um snilli sína, fyllast öfuind og
beizkju í garð allra annarra,
hafa allt á hornum sér og
reyna að ófrægja sem flesta.‘‘
Þannig svarar Mbl. gagn-
rýni launþega, sem þurfa nú
að bera drápsskatta af fram-
færslutekjum, og vilja ekki una
því, að milljónamæringar, sem
hafa hu'ndruð þúsunda ef ekki
milljónir i árstekjur, greiða
vinnukonuskatta!
Hinir „láglaunuðu"
forstjórar
En fremur segir Mbl.:
„Mjög er nú haft á orði, að
forstjórar og athafnamenn lifi
í miklum vellystingum. Um
það eru til dæmi, en þau þekkj
ast raunar líka úr mörgum öðr-
um stéttum, enda hvorki unuit
né eftirsóknarvert að tekju-
jöfnun sé algjör. Það er óhjá-
kvæmilegt í öllum þjóðfélög-
um að verðlauna dugnað, sér-
þekkingu og fraintak.“
Hér reynir Mbl. að smjúga
fram hjá kjarna málsins. Það
hefur eivginn fundið að því í
umræðuuum um skattamálin
nú, að afburðamenn og dugn-
aðarmenn í atvinnulífinu hafi
há laun, ef heiðarlega er til
þeirra unnið, en þjóðin krefst
þess, að hin háu laun þessara
mainna séu tíunduð til sam-
ræmis við tekjuhæð og þeir
með breiðu bökin velti ekki
byrðunum yfir á hina veikari
eins o<g svo Ijóslega er að ger-
ast nú i ár.
Málsvari skatt-
svikaranna
Eitt stjórnarblaðið hefur
einmitt lýst því allvel, hvernig
forstjórar eiitkafyrirtækja t.d.
fara að því að komast hjá opin-
berum gjöldum. Þeir skammta
sjálfum sér lág, skattskyld
laun, en láta svo fyrirtækið
borga fyrir sig öli meiri háttar
útgjöld — og þau koma svo til
frádráttar við skattálagningu á
fyrirtækið. — Þessa meinsemd
játar Mbl. ráunar í þessari
dæmalausu ritstjómargrein, en
á þann hátt, sem því er lagið:
„Sannleikurinn er samt sá, að
tekjujöfnun er líklega meiri
Framhald á 15 síðu
tTmINN, fimmtudaginn 20. ágúst 1964 —
3