Alþýðublaðið - 30.08.1953, Qupperneq 7

Sunnudagur 30. ágÍTsx 1953.
alþýbublaðið

HagneiíumframleiSsla
Frh. a 5 síðu.
eftir því sem málmur þessi hef
ur verið notaður til fleiri frið
samlegra þarfa, og varð yfir 100
000 lestir í Bandaríkjunum síð
astliðið ár. Notar flugvélaiðn
aðurinn enn 29 % framleiðslunn
ar, en þeim vörum, sem fram
leiddar eru úr magnesíum,
fjölgar jafnt og þétt.
VÖRUR ÚR MAGNESÍUM.
Fyrir nokkru var haldin mik
magnesíumsýning í Washing
ton. Voru þar sýndar ' mörg
hundruð vörutegundir, sem
ýmist er hyrjað að framleiða úr
magnesíum, eða verður innan
skamms byrjað að framieiSa.
Vakti sýning þessi hina mestu
athygli.
Meðal þess, sem sýnt var,
:má nefna bálaskrokk, sem veg-
ur aðeins 120 pund, en mundi
úr hinu venjulega stáli vega
Ö00 pund. Er brezkt fyrirtæki
að undirbúa framleiðslu
magnesíumbifreiða og býst við
að hafa þær tilbúnar fyrir mark
aða á næsta ári.
Þá voru sýnd skíði úr magn
asíum, hækjur fyrir sjúka,
saumavél helmingi létfari en
venjulegar saumavélar og
nvers konar eldhúsáhöld. Ríkti
mikil bjartsýni meðal þeirra,
sem þarna jsýndu vörur sínar,
og háfa margir tekið undir það
með þeim, að framtíðarmögu
'ieikar magnesíum séu tak
markalitlir.
tíVAÐ UM ÍSLAND!
Nú kann lesandinn að
spyrja, hvað allt betta komi ís
iendingum við, því að vissu
Ijga sé sjór víðar en við ís
iandsstrendur.
Því er til að svara, að við
iramleiðslu magnesmm þarf
uiiklá orku, hlutfallslega meiri
l j.ku en til flestra annarra iðn
griena. Og orkan er einmitt það
s. -ii Jslandmgar verða að
foyggja framtíð sína á sem ðin-
aöarþjóð. Til þess að framleiða
áxúminíum, sem mikið hefur
VLi'ið talað um hér á landi,
þarf að flytja inn hráefni frá
G.'.ænlandi og Suður Ameríku,
ei við magnesíumframleiðslu
mun þess ekki gerast þörf.
Þeta gerir magnesíumfrajp
leioslu en-nþá tilvaldari hér á
landi en aluminíumframleiðslu.
Ldfnframt því sem hægt verð
ur að tryggja fé til þess að
virkjá Þjórsá og önnur stór
fljo 'iandsins, þarf að undir
búa stóriðju, og þá hlýtur magn
esíuinframleiðsla að koma
mjög athugunar.
Segir sfjórsiln af sér?
Frh. af 1. síðu.
og uí þess, að úrslitin. séu á
næs' U grösum og þúrfi Fram-
sóknarmenn nú að skýra af-
stööu flokksins fyrir félögum
sin '.m um land aílt. Ýmsir
geta þess sér til að allmiklar
breýtingar verði á ríkisstjórn-
inni og þær mestar, að forysta
rÍKisstjórnarinnar dragist úr
höndum Framsóknarflokksins
og falli í hlut Sjálfstæðisflokks-
ins, og að Björn Ólafsson við-
skiptamálaráðherra fari úr
síjórninni. Sagt er, að Stein-
griinur Steinþórsson hafi ekki
hug á að gegna ráðherrastörf-
um áfram, en, Sjálfstæðisflokk-
unnn mun telja heppilegt, að
annár maður taki við af Birni
öiafssyni.
Það hefur valdið miklum
erfiðleikum innan Sjálfstæðis-
fiokksins að skipa hina nýju
ráðherra, því að þar hefur
Framhald af 5. síðu.
innar verður einni perlu fá-
skrúðugra.
RÆKTIN VIÐ BARNIÐ.
Það er gott og blessað að
I kenna börnum að meta aðrar
þjóðir og aðrar tungur, annarra
þjóða tízku, siði og varning á
íslenzkum heimilum.
En allt er það eir.skis virði,
ef annar grundvöllur hefur
ekki áður verið lagður í sálum
þeirra, grundvöllur íslenzks
þjóðernis, heilbrigt mat alls,
sem íslenzkt er. en hvorki of-
mat né vanmat. Á heimilunum
þarf að leggja grundvöll þjóð-
ernistilfinningarinnar í barns-
hjartanu. Barnið er af þessari
þjóð, því verður aldrei breytt,
og í samræmi við það ber að
haga sér. Það þarf að skiljast
sem.allrá fyrst, það getur orð-
ið 0f seint að ætla sér að rót-
festa ræktarsemi á fullorðins
árum.
HLUTVERK SKÓLANNA.
Þá eru það skólarnir. Það er
gott og blessáð að fræða börn-
in um alla heima og geima, um
fjarlæg lönd, fjarlægar þjóðir,
um dýr og gróður í Indíalandi,
um styrjaldir i Rús'slandi fyrir
mörg hundruð árum, urn lnd-
íána í Ameríkn, eða læra mál,
sem talað er í Danmöik En
allt eru þetta þó aúkaatrioi hjá
öðru meira. Aðalatriðið cl auð-
vitað það uppeldi og ::á lær
dómur, sem rniðast við það, að
barnið er af sérstakri þjóo, sem
býr í sérstöku landi við sína
menningu. Aðalatriðið er að
kunna full skil á sögu sinnar
eigin þjóðar, þekkja örlög henn
ar, atvinnuhætti, Jgróður sins
eigin lands og dýralíf, læra að
láta sig varða það, sem íslenzkt
er umfram allt.
Auðvitað höfum vér ekki
komið upp háskóla með ærnum
tilkostnaði og Ijúfu geði til
þess að kenna útlendar fræði-
greinar þjóðernislega hlutlaus
um mönnum, til þess að út-
s'krifa fræðimenn og embættis
menn. Nei, auðvitað er það hlut
verk háskólans, sem hann og
eflaust rækir, að brautskrá
fræðimenn og embættismenn,
sem eru þó fyrst og fremst góð-
ir íslendingar. Ekki höfum vér
komið upp útvarpi til þess að
leika eingöngu útlend tónverk,
hversu góðar - synfóníur sem
það kunna að vera, heldur er
það auðvitað frumskylda út-
varpsins í tónlistarflutningi, og
örum efnisflutningi, að veita
framrás og leysa úr læðingi ís-
lenzka tóna, og íslenzkar til
finningar almennt, sem þróast
geta í skjóli þjóðmenningar
vorrar, og það gerir útvarpið
eflaust. Vér höfum heldur ekki
reist Þjóðleikhús til þess að
flytja eingöngu erlend leikrit,
hversu góð sem þau kunna að
vera. Það er annað og meira
hlutverk, sem leikhúsinu er
orðið að setja niður margar og
miklar deilur, fjárhagslegs og
persónulegs eðlis. En einhvern-
veginn skip'ta þeir vafalaust á
milli sín embættunum. Birtist
öðrum stað hinn nýi ráð-
herralisti, eins og ýmsir töldu
í gær líklegt að hann myndi
verða.
Alþýðublaðinu
i grasinu
ætlað, að verða lyftistöng ís-
lenzkra leikmennta, og það
hlutverk mun hið nýstofnaða
leikhús vort ætla sér að rækja
fullkomlega. Vér höfum held.ur
ekki stofnað þjóðarhljómsveit,
Synfóníuhljómsveitina, til þess
eins að túlka fyrir oss beztu
verk annarra þjóða. Henni er
fyrst og fremst ætlað ennþá
veglegra hlutverk, svo veglegl
sem hitt er, og það er að dýpka
hljómgrunn íslands, íslands
lags, í brjóstum íslendinga,
með fram'köllun og fáguðum
flutningi íslenzkrar tónlistar.
Þannig' hefur a.m.k. Kielland
hljómsveitarstjóri túlkað hlut-
verk slí-kra hljómsveita.
Allt ber að s'ama brunni, all-
ar vorar me-nningarstofnanir
eiga fyrst og frem að vera ís-
lenzks eðlis, og síðan almenns
eðlis, og þannig eigum vér fyrst
og fremst að leggja stund á
þjóðmenningu vora en á menn-
ingu annarra þjóða, eða heims
menninguna, ekki fyrr en í
öðru lagi.
VAKNINGAR ÞÖRF.
Ég efast ekki um að viljinn
er fyrir hendi hjá rnörgum, en
hið íslenzka viðhorf í menning
armálum landsins hefur ekki
verið.jafn risháít og eðlilegt og
æskilegt væri, hvað sem veld-
ur, og er nú kominn tími til
að draga fána þess að hún. ís-
lenzkt þjóðerni getur verið í
hættu statt, þótt ég fullyrði
ekkert um það, en það má ekki
hæíta á neitt í því efni. Þess
vegna er nú vakningar þörf,
ekki til að sýnast heldur til að
vera. Nú reynir á mæður og
feður, kennara 'og kennimenn,
útvarp, skóla og allar menning
arstofnanir. Nú reynir á lista-
menn og alþýðu manna, að setj
ast við brunn þjóðmenningar
vorrar og ausa af honum sér
til styrks, sér til sóknar og
varnar í vorri andlegu baráttu
fyrir tilveru íslenzks þjóðernis.
ÞAÐ. SEM VÉR EIGUM.
Síðan ég man eftir mér hef
ur maður oft mátt bera kinn-
roða fyrir lítilsvirðingu þjóð
arinnar á því, sem þjóðleg er,
það hefur bókstaflega ekki
verið nógu fínt. Það hefur ver
ið litið með meðaumkun til
þeirra listamanna, t. d. sem
hafa staðið á þjóðlegum grunni
í list sinni, þeim eina grunni
sem íslenzk list getur sprottið
af. En þetta er að breytast, sem
betur fer, e. t. v. tekur forsjon
in í taumana, af því að menn-
ingarlíf liggur við að þetta
breytist. Enda er það sannast
sagna hámark uppskafnings-
háttar, að fyrirverða sig fyrir
sjálfan sig, fyrir uppruna sinn
oa menningu. íslenzk menning
stenzt ekki aðeins fyllilega
samanburð við menningd ann
arra þjóða, heldur er íslcnzk
andleg menning einhver hin
sérstæðasta og merkasta þjóð-
menning, sem sögur fara af.
Það er ekki sagt til að státa af,
slíkt væri hégómlegt, en hitt
er þó ennþó hégómlegr^ að fyr
irverða sig fyrir það. En það
lifir engin þjóð af því, að hafa
Islendingasögur til sýnis i
hverjum bókaskáp, ef örlög,
sem þar speglast og manngild-
is'hugsjónir, eru nútímakyn
slóðinni framandi. Það lifir
engin þjóð af því að benda á
það sem liðið er, jafnvel þótt
það séu handrit í öðru landi,
ef hið liðna er ekki tengt líð-
anidi stund, ef það er ekki lif-
að upp, endurlífgað með hverri
kynslóð, umbreytt í mynd
hvers tíma. Það stafar engin
hætta af erlendum áhrifum. ef
þau eru brædd í deiglu dýrra
þjóðlega verðmæta, ef við veg
um þau og metum með tilliti
til þess, hvort þau geta víkkað
og dýpkað viðhorf ís'lendings-
ins.
Vér Islendingar eigum gull-
námu andlegs erfðafjárs, ís-
lendingasögur, Heimskringlu,
þjóðsögur, þjóðkvæði, þjóðlög,
þjóðlega myndlist. Vér eigum
Eddukvæði, annála, árbækur,
ævintýri og sögur. Vér eigum
Jónas Hallgrímsson, Stephan
G., Einar og Matthías, svo eitt-
hvað sé nefnt. Þennan arf er
engin skömm að ávaxta, það
eitt er skömm að ávaxta hann
ekki. Undirstaðan er fundin,
það hefur ekki önnur betri ver
ið lögð, hlutur vor er aðeins sá
að halda byggingunni áfram,
byggja á grunninum, og bæta
við. Það verður aldrei skapað
neitt nýtt, sem ekki stendur á
h'nhyerri rót.
ÞJÓÐEJíNISSAMTÖK.
Ég sagði í upphafi, að öllum
þætti nú mikils við þurfa að
skerpa þjóðræknina, leggja nú
tímamenningunni í landinu
við stjóra uppruna síns. Ætt-
um vér nú ekki að stofna til
þjóðræknissamtaka í hverju
héraði, eða taka þjóðræknis-
málin á dagskrá ungmenna-
félaga og annarra vökumanna
félaga með nýjum eldmóði og
í samræmi við breytta tíma?
Auk þess gætu menningar-
stofnanir, heimilin, kirkjan, há
skólinn, skólarnir yfirleitt, út
varpið, þjóðleikhúsið, Sym-
fóníuhljómsveitin o- s. frv., unn
ið ómetanlegt gagn með nýju
vakningarstarfi í þjóðernislegu
tilliti, og tengzt, beint eða ó-
beint, sambandi þjóðræknisfé
laga, er stofnað v^ri í landinu
og efndi til þjóðhátíðar á Þing
völlum næsta sumar á 10 ára
afmæli lýðveldisins. Samtök^
sem þessi hefðu þann mikla
kost, að þau væru hafin yfir
togstreitu og deilur stjórnmála
flokkanna í landinu, ættu því
trúnað þjóðarinnar í heild og
næðu um leið til hjarta hennar
eins 0g þeim væri ætlgð, eins
og þjóðernisvakning verður að
gera, ef hún á að vera amnað en
nafnið tómt. Auk þess hefðu
þau samúð allra hinna stríð-
andi flokka í landinu, sem lýsa
yfir því hver í sínu lagi, að ekk
ert sé þeim kærara en jákvæð
þjóðernisbarátta, barátta fyrir
varðveGlu þjóðmennlngarinnar
og þjóðlegra verðmæta, sem
beint er inn á við fyrir tilver-
unni, en ekki gegn néinum.
ALLIR MYNDU FAGNA.
Það myndi enginn mæla
gegn þessari málaþróun, að
minnsta kosti ekki opinberlega.
Það myndí enginn amast við
því að börnum væri kennt að
elska__sitt land og þekkja sína
sögu og þjóðháttu, eða vanda
mál sitt sem bezt má verða.
Það myndi enginn amst við
því, þótt skólarnir tækju það
upp hjá sjálfum sér að bæta
einni grein á stundaskrána, er
mætti t. d. kalla íslenzka menn
ingu. Það myndi enginn líta
það óhýru auga, þótt stofnuð
væru þjóðræknisfélög til lands
og sjávar, ef það væri hreinn
þjóðræknis tilgangur, eða þótt
ungmennafélögin boðuðu reglu
lega til funda um þjóðræknis
mál í hinum nýju félagsheirp
ilum sfnum t. d. næsta vetur.
Það myndu allir gleðjast við
þau tíðindi ef söfnuðir tækju
upp þann sið að halda þjóð
menningarkvöldvökur í kirkj
unum reglulega, í öllum kirkj
um samtímis t. d. Það myndu
einnig allir fagna því, ef há
skólinn sendi nokkra prófess-
ora sína í fyrirlestraferðir um
byggðir landsins ár hvert til
þess að glæða skilning manna
og ást og ræktarsemi til þeirrar
þjóðmenningar, sem vér bygg]
um tilverurétt vorn á. Og þá
myndi engian lasta það, þótt
menntamálaráð, menntamálá
ráðuneytið, heimspekideild há
skólans eða þjóðleikhúsið, svo
að nokkrir aðilar séu nefndir,
efndu til samvinnu og sam
keppni me*2,I listamanna ura
sköpun menningarverðmæta X
þjóðlégum anda, um samningu
tónverka og flutning, um sama
ingu ljóða og leikrita í Ijósi í$-
lenzkra örlaga og s'agna, þekk
ingu í íslenzkum fræðum, ura
myndir af sögulegum atburðufti
o. s. frv.
Hér er auðvitað ekki átt vicS
einhverja moðsuðu eldri menn
iáigarverðmæta, stælingv lið
inna menningartímabila hel<J
ur endurnýjun þeirra,' tengsl
greina og blaða þjóðarmeiðsins
við rótina, svo að hin nýja
menning verði ekki rótlaua
eins og þangið og reikul seia
það. Og hvers vegna ættu ekki
allir Islendingar að taka hönd
um saman í þessa átt, úr því að
enginn mælir því í gegn, úr því
að allir eru þess fýsandi, úr
því að það er lífsnauðsyn að
margra dómi? Hvers virði
væru allar stofnanir vorar, öll
félagssamtök vor, allar ■ tækni
framfarir vorar, ef rót þjóðeru
isins, tilveru vorrar, visnaði?
HLUTVERK ÚTVARPSINS.
Ef til vill á engmn aðili héff;
jafn miklu hlutverki að gegna
né jafn áhrifamikinn 'léik á
borði og útvarp vort. Það nær
til alþjóðar, því er mikil ábyrgð
á herðar lögð og mikill vandi á
höndum. Ég er þess fujjviss. að
útvarpið hefur fullan vilja á að
efla og glæða þjóðrækni vora
og þjóðmenningu og hef.ur fyft
ir löngu hafið starf ,í. þá átt,
svo sem með hinum vinsæla
kvöldvökum, lestri fslendinga
sagna og síðast en ekki,. sízfc
flutningi þátta um íslenzkt
mál og daglegt mál. Ég. held
líka, að það hafi ekki verið vaat
þakkað, heldur þvért ,á móti'
hlotið almennar vinsældir, sv<S
ahnennar, að sýnt sé, að. ekki
muni þjóðin láta sitt eft.ir liggja
um áhuga, þótt útvarpið. stój^
áuki flutning þess efnis, eft
varðar íslenzkt mál, íslsndinga,
sögur, 'íslenzkar þjóðsögur^
þjóðlög og þjóðkvæði, íslenzk
örlög og íslenzka sjálfstæðisbar
áttu og bókmenntir, og íslénzká
náttúru, fegurð hennar og auS
legð. ' j
Ég teldi það eitthvert heilla
vænlegasta sporið, sem hægS
væri að stíga um þessarjmu’nd
ir, til þess að vekja þjóðrækni
istilfinningar vorgr af dvala,
ef útvarpið tæki áð sér hlut
verk vökumannsins í enn rik
ara mæli en fyrr og undiu
byggi þannig jarðvéginn fvrir
10 ára afmæli lýðvéldisins, fyr
ir f.ramtíð þjóðarinnar í sína
eigin landi. En til þess yrði úfc
varpið miklu að kosta af tíma
og fjármunum og allir beztu
menn þjóðarinnar áð vinna
með. því, og enginn myndi sjá
eftir því. Ég treysti öllum tii
hins bezta í þessum efnum, því
ef nú gagnar ekki traust þá
gagnar því síður vantraust.
Þótt margt standi tæpt er af
mörgu að taka. Lindin er í
grasinu, það þarf "aðeins að
ausa af henni, þá grænkar
það. Rótin er í jörðinni,
það þarf aðeins að bera á.
Brautin er brotin, þangað sem
vér ’stöndum, það þarf aðeins
að brjóta hana áfram. Þjóðm
sefur laust, það þarf aðeins að
ýta við henni.