Tíminn - 10.11.1964, Blaðsíða 8

ÞRIÐJUDAGUR 10. nóvember 1964
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Kröfuhafar
eftir A. Strindberg — leikstjóri: Lárus Pálsson —
pýðandi: Loftur Guðmundsson.
Sýning Kröfuhafa eftir August
Strindberg var talinn einhver
merkasti viSburður á s.l. leikári.
Þjóðleikhúsið sýndi þennan stór-
brotna einþáttung á Listahátíðinni
í vor, einu sinni, en nú hefur flutn
ingur hans verið tekinn upp að
nýju.
Kröfuhafar voru sýndir í Lind
arbæ á miðvikudaginn, en það var
fyrsta sýningin á hinu nýja sviði.
Má segja, að staðurinn hafi verið
vígður með þessari Strindbergsýn
ingu. Og þar sem það fórst fyrir
að Tíminn birti leikdóm um sýning
una í vor, þykir nú hlýða að fara
um hana nokkrum orðum.
Strindberg mætti kalla skáldið
með hnífinn. Hann sker persónurn
ar upp, dregur eðli þeirra og til-
finningar út og lyftir þessu blóð-
ugum armi svo allir megi sjá það.
Síðan leggur hann innvolsið á
borðið. Þessar hrikalegu skurðað-
gerðir eru útmálaðar í leiknum,
þar sem talað er um mynd af
píslarvætti: Þarmar dregnir út
með vindu. Höfundurinn segir,
hvað hann ætlar að gera og fram
kvæmir það. Orð tilætlun-gjörð-
árangur fer saman beina leið, svo
markviss er August Strindberg.
Hér er konan segull verksins,
staðsett milli tveggja eiginmanna
og hefur dregið til sín það sem
bjó innra með fyrri manninum unz
skurnin var tóm eftir, en þar hef
ur hatrið búið um sig. Á sama hátt
er konan langt komin að merg-
sjúga þann, sem hún er tekin sam-
an við. En þessir eiginleikar hafa
aldrei gróið við konuna-. Hún ber
þá eins og lausa skartgripi. Af-
hjúpun konunnar fer fram um
leið og kröfuhafar vitja þess, sem
frá þeim var tekið. Og þá birtist
hin eina réttlæting, sem felst í
eðli konunnar. samkvæmt Strind-
berg.
Fyrri maðurinn hefur skurðað-
gerðina með höndum. Hann seg-
ir núverandi eiginmanni þann
sannleik, sem dugir til ólífis, og
birtist síðan: Skálpur með hatri
innan í, tómur að öðru leyti. En
sem konan er rúin öllu stolnu og
lauslegu, kemur ást hennar í ljós.
Þannig lokar Strindberg þessum
einþáttungi.
Rúrik Haraldsson leikur fyrri
manninn, Gustav. Sá leikur var
sterkur, jafnvel svo að við lá
að áheyrandinn kiknaði undan hon
um. Hreinskilnislega sagt efa ég,
að Rúrik hafi valdið öðru hlut-
verki jafn vel, þótt slíkt sé nokk
TlMINN
Gunnar Eyjólfsson og Helga Valtýsdóttir f hlutverkum sínum.
uð mikið sagt. En því má bæta
við, að hlutverkið virðist henta
leikaranum sérstaklega.
Helga Valtýsdóttir lék Teklu,
eiginkonuna. Einhverjum kann að
virðast látbragð hennar full ýkt,
en hér má benda á, að hversdags
leikinn á ekki samleið með þessu
verki. Látbragð Helgu var hnit-
miðað og náttúrulegt samkvæmt
viðfangsefninu.
Gunnar Eyjólfsson náði aðeins
lausatökum á hlutverki Adolfs, síð
ari mannsins, fyrst í stað. Ein-
hver holur tónn gerði leik hans
óviðkomandi. Þetta breyttist þeg
ar á leið sýninguna, og Gunnar
lék þennan sjúka, úts. \pgna mann
af sterkri innlifun. í sambandi
við gerfi hans kom fyrir smávægi-
legt, en hvimleitt óhapp. Yfirvara
skeggið losnaði öðrum megin, og
má vera, að það hafi spillt fyrir
leikaranum að vita af því.
í heild var sýningin með þvi
bezta og eftirminnilegasta, sem ís-
lenzkt leikhús hefur boðið upp á
í seinni tíð, og bar leikstjóranum,
Lárusi Pálssyni, glæsilegt vitni.
Þýðing Lofts Guðmundssonar á
verkinu virðist með ágætum gerð,
og leiktjöld Gunnars Bjarnasonar
báru réttan, hlutlausan svip.
Lárus Ingólfsson teiknaði búninga,
sem hæfðu hverri persónu.
Baldur Óskarsson.
Harold Wilson. Höfundur: Leslie
Smith. Útgefandi: Hodder and
Stoughton, 1964. Verð: 16 sh.
Leslie Smith var starfsmaður
brezka útvarpsins frá 1954 til
1961, og fjallaði þá mestmegnis
um dægurmál. Síðan hefur hann
ritað mikið og flutt útvxarpsfyrir-
lestra um atvinnumál, öryrkja-
mál, kynþáttamál og vandamál
æskunnar. Hann kynntist Wilson
fyrir tólf árum og má teljast einn
þeirra sem þekkja hann hvað bezt.
Hann hefur nú sett saman bók
um núverandi forsætisráðherra
Englands. Bókin er rituð og gef
WILSON
in út fyrir kosningarnar. Skoðan
ir manna á Wilson eru skiptar,
eins og oft vill verða Sumir telja
hann metorðagjarnan mann sem
svífíst einskis til að ná völdum
bæði innan flokks og utan, .iafnvel
ýmsir aðdáendur hans eru svipaðs
sinnis. Höfundur telur að þessar
skoðanir byggist á vanþekkingu
og í bók sinni dregur hann upp
mynd af manninum og skýrir við
brögð hans og afstöðu. Hann rek
ur uppeldi hans og mótunarár, lýs
ir því umbverfi, sem hann er
sprottinn úr og sambandi hans
við skóla og æskufélaga. Höf hef
ur haft aðgang að gögnum sem
ekki liggja á lausu og safnað heim
ildum víðsvegar að. Höf. leggur
mesta áherzlu á að lýsa mannin-
um Harold Wilson og einkalífi
hans, smekk og áhugamálum Frá
sögnin hefst í föðurgarði lýsir
æsku hans og námsárum, náms-
frama í Oxford og þátttöku hans
í stjórnmálum. Hann verður ráð
herra 29 ára. Hann segir af sér
og tekur að keppa um forustuna
fyrir Verkamannaflokknum við
Gaitskell. Hann var óspart ásak-
aður um metorðagirnd og sagður
skaða flokkinn sökum samvinnu-
skorts og stífni. Og loks kom að
því að hann tekur við flokksstjórn
inni og vinnur sinn fyrsta kosn-
ingasigur. Helztu skapgerðaein-
kenni hans eru að dómi höfundar
ákveðni og trú á þá róttæku stefnu
sem hann hefur átt svo mikinn
þátt í að móta innan Verka
mannaflökksins. Bókin er fróð-
leg og lipurlega skrifuð í blaða
mannastíl.
Mandrake. Höfundur: Susan Coop-
er. Útgefandi Hodder and Stough
ton, 1964. Verð: 18 s.
Höfundurinn er tuttugu og átta
ára. Hún starfaði um tíma við Ox
ford háskólann og síðar sem frétta
ritari við Sunday Times. Hún gift
ist bandarískum vísindamanni
1963 og hefur síðan búið í Winch-
ester, Massachusetts og er frétta-
ritari þar fyrir sama blað. auk
þess sem hún skrifar fjölda gieina
og pistla fyrir önnur blöð og
tímarit. Hún hefur sent frá sér
barnabók og hefur tekið saman
þætti fyrir brezka útvarpið
Mandrake er hryllingssaga, mjög
vel skrifuð og spennandi. Sögu
sviðið er England framtíðarinnar.
Öryggisleysi og ótti einkenna
mannlífið og menn vænta Ragnar
rökkurs, og enginn veit ástæðuna
fyrir ástandinu. Oxford er lokuð
borg, ósýnileg öfl hrekja alla, sem
nálgast, ourt. Skelfingin grípur ím
sig og fólkið ærist. Enginn veit
hvaða öfl eru að verki, nema
hvað valdamaðurinn Mandrake er
sagður hafa í hendi sér og ráða
þeim öflum sem skelfa landsfólkið
Landskjálftar og flóð skelfa lýð
inn og enginn veit hvort þessar
hamfarir náttúrunnar orsakast af
mannavöldum eða séu það sem
kalla má eðlilegar. Söguhetjan fer
út á Lundúnaflugvöll „flugvöllur
inn var auður, hin risastóru flug
vélaskýli stóðu þarna lokuð og
læst, búpeningur rásaði um flug
brautirnar, en radar-skífurnar
hreyfðust, hann (þ. e. söguhetjan)
vissi ekki hvort þeim var fjar-
stýrt eða vökul augu einhverra
bak við nakta steinveggi stöðvar-
byggingarinnar fylgdust með ferð
um hans og radarskermunum.
Hann reyndi ekki að grennslast
um það frekar og flýtti sér burt“.
Hann kynnist stúlku á þessu
tilgangslausa rápi sínu um eyddar
borgir og sveitir Englands og hef-
ur baráttuna gegn Mandrake, sem
enginn veit hver er eða hvai er.
Lýsingin á ástandinu er hrollvekj
andi, andrúmsloft óttans og skelf
ingarinnar ráða ríkjum í þessu
landi uppgjafar og fordæmingar.
Bókin minnir um sumt lítillega á
1984 eftir Orwell. Hún er ágætlega
skrifuð og spennan helzt til síð-
ustu blaðsíðu.
Paul Klee: Traumlandscþaft mit
Mond. Ausgewahlt und herausge-
geben von Werner Hofmann. Út-
gefandi: Insel Verlag, 1964. Verð:
DM 4.50. Hér eru prentaðar sextán
myndir eftir Klee með eftirmála
Hofmanns. Paul Klee var fæddur
1879 og dó 1940. Hann var Sviss
lendingur, móðir hans var þýzk.
Hann stundaði listnám við Lista-
akademíuna í Mtinchen. Fyrst í
stað skreytti hann bækur, meðal
þeirra útgáfu af Birtingi Voltairs
1911, eftir að hafa farið til Tunis
1914 tók hann að mála með vatns
litum og frá 1918 með olíulitum.
Hann gerir tilraun til þess í verk
um sínum, að samræma hvern
hlut og hveria lífshræringu eigin
legum stað og stöðu innan al-
heimsins og jafnframt gerði hann
sér myndræn tákn þessara hluta
og lífshræringa. Hann myndaði
sér um 30 myndtákn, sem hann
notaði í verkum sínum. Hann
byggir málverk sín upp ekki ósvip
að hljómfalli eða tærri lýrik. Hann
var einnig fær tónlistarmaður.
Hann kenndi við Bauhaus í Weim
ar og Dessau frá 1921—31 og
við Akademíuna í Dusseldorf frá
1931—33. Síðan hverfur hann til
Bern í Sviss og andaðist i Mur-
alto skammt frá Locarno 29 júní1
1940. Þessi litla bók Insel for-1
lagsins er úrval úr verkum þessa j
ágæta listamanns, sem telja má j
til hinna fremstu á tuttugustu öld.;
Eftirmáli Hofmanns er einkar j
greinargóður og myndirnar eru
prýðilega prentaðar. Insel for-
lagið var eitt vandaðasta for- '
lag Þýzkalands fyrir valdatöku
Hitlers, bækur þær sem forlagið
gefur út nú eru ekki síðri en fyrr
á tíð hvað efni og frágang áhrærir,
auk þess er smábókaútgáfa þess
mjög ódýr. íslenzkir útgefendur
gætu margt lært ef þeir gæfu sér
tóm til þess að athuga og kynna
sér smekklegar útgáfur þessa
forlags, en það verður líkast til
bið á því að smekklegar útgáfur
sjái dagsins Ijós hér á landi
Germans Against Hitler. Höfund-
ur: Terence Prittie Útgefandi:
Hutchinson, 1964. Verð: 30s
Höfundurinn er fæddur í Lond
on 1913 og er útskrifaður frá Ox-
ford. Hann vann að fjármálastörf-
um í banka og á Kauphöllinni í
London fram undir síðari heimis-
styrjöld. Hann tók þátt í styrjöld
inni sem hermaður og var fjórum
sinnum tekin til fanga af Þjóðverj
um, en tókst að strjúka jafnoft.
Um þessi ævintýri sín setti hann
saman bók „Escape to Freedom",
sem kom út 1946. Eftir stríðið
gerðist hann blaðamaður við
Manchester Guardian og var frétta
maður blaðsins í Bonn frá 1946 til
1963. Hann hefur sett saman þrjár
bækur um Þýzkaland meðal þeirra
er „Germany Divided". sem kom
út 1961, og fékk einkar góða dóma.
Hann er mjög vel að sér um þýzk
mál og kunnugur þar í landi
Saga síðustu heimsstyrjaldai er
vel þekkt og einnig saga undan-
HITLER
farandi ára. Barátta erlendra að-
ila gegn Hitler og liði hans er
nú orðin saga, en minna hefur
farið fyrir sagnafróðleik um and-
stöðu þá og baráttu sem gegn
honum var stefnt innan Þýzka-
lands. Forsendurnar að valdatöku
hans voru margvislegar, slysaleg
ar myndu margir álykta. Menn
framhald a bls. 13