Tíminn - 13.11.1964, Blaðsíða 1

Hann sigldi fr 'ostn hof a unden öðrum
ÍHtt | r aldarminningu Einars Benediktssonai r, skáids
Dr. Steingrímur J. Þorsteinsson, orófessor:
EINAR BENEDIKTSSON.
ÆVI HANS OG STORF
DR. Steingrímur J. Þorsteins-
son prófessor flutti tvo sunnudags
fyrirlestra í Ríkisútvarpið vegna
aldarafmælis Einars Benediktsson
ar. Tíminn hefur fengið góðfús-
íegt leyfi höfundar til að prenta
hér fyrra erindið. Hið síðara fjall-
aði um skáldskap Einars Bene-
diktssonar og mun birtast í Helga-
felli.
Einar Benediktsson er fæddur
að Elliðavatni 31. okt. 1864, þriðji
í röðinni sex systkina. Foreldrar
hans voru Benedikt Sveinsson, þá-
verandi meðdómandi við landsyf-
irréttinn, og kona hans Katrín
Einarsdóttir frá Reynístað í Skaga
firði. Bæði voru þau stórgáfuð og
mikilhæf, og af báðum hefði Ein-
ar mátt nema orðkynngi og mál-
prýði. Stjórnmálaskörungurinn
Benedikt Sveinsson er talinn ein-
hver snjallasti mælskumaður, sem
á Alþingi hefur setið. Er Einar
hafði eitt sinn spurt hann, hvers
vegna hann hrifi áheyrendur sína
svo mjög, kvað Benedikt hafa svar
að:
„Það, sem kemur frá hjartanu,
fer til hjartans."
Frá móður sinni taldi Einar
sig þó hafa erft skáldgáfuna:
Þú áttir hjarta míná loga.
Og þitt var mitt Ijóð og hvert
gígjugrip.
Þú gafst mér þínn streng og
þinn boga.
Hún var og skáldmælt vel, þótt
nú sé mest af kveðskap hennar
týnt:
Frá árbjarma fyrstu æsku ég
man
óm þinna glötuðu stefja.
Varðveizt hefur þó m.a. þessi
vísa hennar um Einar, þar sem
ekki leynir sér skyldleikinn við
kveðskaparstíl hans:
Ef að þótti þinn er stór,
þá er von, að minn sé nokkur.
Blóðið sama er í okkur,
dropar tveir, en sami sjór.
Sbr. m. a. seinna í Útsæ Einars:
Þar finnast eí blóðdropar tveir,
sem að öllu jafnast.
En foreldrar Einars báru ekki
gæfu til langvarandi samvista. Olli
þar margt um, aldursmunur, en
meir skapgerðarmunur, og voru
þó bæði skapstór. Mikil búsýslu-
umsvif og málastapp Benedikts
voru Katrínu óskapfelld. Einnig
hneigðist hann til drykkju, og not
aði stjórnin það að átyllu, er hún
svipti hann embætti án dóms og
laga, þegar Einar var á sjötta ári,
þótt skelegg stjórnmálabarátta
Benedikts muni hér eigi hafa latt
stjómina stórræðanna. Allt varp-
aði þetta skugga og kom losi á
heimilislífið. Fór svo, að þau
hjón slitu samVistum, þegar Eln-
ar var sjö ára, móðir ha’ns flutt-
ist þá að heiman.
Meðan heimilið var í upplausn,
kom Benedikt Einari fyrir eitt
ár á Bessastöðum hjá Grími Thom
sen, er þar skráður í kirkjubók
„Einar Benediktsson, tökupiltur,
9 ára“. Lagði Grímur nokkra
rækt við Ein^r, lét hann m.a.
sitja við borð með gestum, og
virti Einar það við hann. — Síð-
ar varð svo Einar einna fyrstur
til að skrifa um skáldskap Gríms
af skilningi og viðurkenningu.
En það er ljóst, að uppeldis-
áhríf þan, sem Einar bjó við á
Elliðavatni fyrsta áratug ævinn-
ar, voru í heild sinni engan veg-
inn ákjósanleg þessu næmgeðja
barni.
„Ég, sem var allur eitt skilning-
arvit,“ sagði hann seinna, þegar
honum varð tilrætt um þessi efni.
Þjóðhátíðarárið 1874 varð Bene-
dikt Sveinsson sýslumaður í Þing-
eyjarsýslu, og fluttist Einar þá
norður með honum, tæpra tíu ára.
Áttu þeir lengstum heimili á
Héðinshöfða á Tjörnesi. Hafa stór-
hugur Benedikts, ættjarðarást
hans og þjóðréttarkröfur haft
djúptæk áhrif á Einar.
Honum voru fengnir hinir ágæt
ustu kennarar, en þótti ærslafeng-
inn nokkuð í æsku, þótt heilsuveill
væri um skeið, og við fermingu
hans er skráð í kirkjubók:
„Les, kann og skilur ágætlega
og hegðar sér dável“.

Einar Benediktsson.
Steingrímur J. Þorsteinsson
' í Lærða skólanum í Reykjavík
sat Einar fjóra vetur, 1879—1883,
— og segist sjálfur hafa stundað
flestar námsgreinar heldur slæ-
Iega nema rúmmálsfræði. Hann
bjó lengstum hjá föðursystur
sinni, Þorbjörgu Sveinsdóttur ljós
móður. Hefur það enn verið hon-
um mikill skóli, því að hún var
skörungur mikill, heit trúkona og
einstaklega hjálpfús, lét þjóðmál
mjög til sín taka, sem þá var fá-
títt um konur, og fylgdi þar fast
bróður sínum, brennandi í trúnni
á frelsi og framför þjóðarinnar.
— Námsefni tveggja síðustu
bekkjanna las Einar svo heima á
Héðinshöfða og lauk því stúdents
prófi utan skóla "orið 1884, á
tuttugasta aldursári.
Ekki verður séð, að Einar hafi
flutt neitt eftir sig á fundum skóla
félaganna, en hann tók þátt í um-
ræðufundum og fékk þá þegar á
síg mælskuorð.
Við brottför pilta úr skóla var
lengi venja, að félagarnir sömdu
um livern þeirra ýkjukennda lýs-
ingu eða gamansaman palladóm
(Árbækur Hins lærða skóla ís-
lands, í Þjóðskjalasafni). Um Ein
ar er þar sagt, að hann sé meðal-
lagi hár, fríður sýnum og skarp-
leitur, prýðilega gefinn, vel máli
farinn og óhlífinn í orðum, óhæ-
verskur, ofláti mikill og óspektar-
maður, hrekkjóttur og óskammfeil
inn, ekki sízt við kennara, kven-
hollur og ölkær.
Einar hóf lögfræðinám við
Kaupmannahafnarháskóla haust-
ið eftir stúdentspróf, 1884, en
lauk ekki lögfræðiprófi fyrr en
átta árum síðar, 1892, og þá að-
eins með 2. einkunn. Margt varð
honum tíl námstafar, ekki sízt
ríkuleg þátttaka í gleðskaparlífi
borgarinnar og svo alvarlegur
heilsubrestur. Vegna veikindanna
dvaldist Einar heima rúni þrjú ár,
1887—1890, fyrst hjá Þorbjörgu
föðursystur sinni í Reykjavík, en
lengstum norður á Héðinshöfða.
Þessi heimavistarár marka
glöggvan áfanga í þroskasögu Ein
ars. Það er alkunna, að í afturbata
eftir þung veikindi verða menn
oft venju fremur frjóvir, næmir
og hugkvæmir. Það er sem orka
nýrrar gróandi gagntaki þá alla.
Auk þess hafa hvíldin og viðbrigð-
in eftir borgardvölina aukið Ein-
ari jafnvægi og flýtt því, að hann
fyndi sjálfan sig. Það er einmitt
á þessum heimavistarárum, sem
hann tók fyrst að ráði að gefa sig
að skáldskap. Hann 1 lætur þá
prenta fyrstu kvæði frá sinni