Tíminn - 13.11.1964, Page 7

FÖSTUDAGUR 13. nóvember 1964
og rok. Einar reið hesti, sem
ég átti, og gerði það mjög gott,
hann stóð sig eins og hetja
og sýndi furðulegan dugnað,
fannst okkur, því að ég vissi,
að heilsu var að hnigna. En
hann var á undan alla leiðina.
Þegar við komum í Fagra-
hvamm í Hveragerði, var víst
ekki þurr þráður á okkur. Þeg-
ar við vorum komin af baki,
sagði Ingimar í Fagrahvammi:
„Nú væri gaman að vigta Ein-
ar.” Hann átti við, að þetta
hafi verið talsverð byrði fyrir
hestinn. Einar var með stærstu
og þrekvöxnustu mönnum og
hefur verið þungur. Og í þetta
sinn sem oftar var hann i helj-
armiklum þykkum frakka, sem
hafði þyngzt mikið í rigning-
unni á leiðinni. En Einar stóð
sig sem sagt eins og hetja í
þessu aftaka veðri. En þarna
skildí með okkur í bili. Einar
og Hlín fóru til Reykjavíkur
og þaðan á skipí til Kaup-
mannahafnar. Hann var nefni-
lega ekki heima á sjötugsaf-
mælinu.
— Heimsóttir þú þau oft
í Herdísarvík?
— Já, ég kom oft þangað,
var eiginlega heimagangur þár
þessi ár. Við hérna á næstu
bæjum vorum oft að vinna eitt
og annað fyrir Hlín, sem var
þessi mikla dugnaðarkona og
lagði sig mikið fram um að
bæta jörðina. Og við vorum
sem sé að hjálpa henni við að
dytta að hinu og þessu.
— Ræddi Einar við ykkur
um skáldskap sinn?
— Nei. Hann hafði oftast
ósköp hægt um sig, talaði
hreint ekki um skáldskap og
fátt um sína hagi. Þó var hann
oft léttur og gáskafullur, sér i
lagi þegar hann var búínn að
fá staup af víni. Þá fór hann
stundum að rifja upp við okk
ur eitt og annað frá skólaár-
unum. Já, það kom oft fyrir
að hann lék á alls oddi, stund-
um bauð hann mér að koma
í krók við sig, alveg eins og
strákur. En hann var nú ekki
svona kumpánlegur við alla.
Hann gerði sér nokkurn
mannamun, en það fór ekki
eftir stigum eða stéttum þjóð-
félagsins, nema þá fremur það,
að menn af háum stigum, sem
lítu stórt á sig^ og höfðu ekki
mikið annað til brunns að
bera, átti hann bágt með að
þola og lét þá finna það. En
hann sýndi aldrei annað en
honum væri ánægja að því, þeg
ar við þarna úr sveitinni litum
inn til hans. En hann átti til
að segja sitthvað napurt eða
neyðarlegt við sjálfumglaða
embættismenn, og hverskonar
tilgerð fór mjög í taugarnar
á honum. Það var einu sinni,
þegar við komum í Hveragerði
að á vegi hans varð maður,
sem sýndi af sér ósköp mikla
tilgerð eða tepruskap, og þá
gat Einar ekki orða bundizt:
„Helvítis hörmung er að
sjá þig! Hvort ertu nú
heldur maður eða draugur?"
Já, hann var i standi til að
láta menn heyra eitt og ann-
að óþvegíð, ef honum bauð svo
við að horfa. Ég hugsaði stund-
um að það hafi enginn verið
öfundsverður af því að eiga
hann fyrir andstæðing eða
verða fyrir barðinu á honum.
En mikið feikilega gat nú
maðurinn verið skemmtilegur,
þegar sá gállinn var á honum!
— Fékk hann sér oft neðan
í því?
— Hann hresstíst ósköp mik 1
ið upp við að fá staup af víni, 1
og hefur lengst af í ellinni
þurft að fá dálítinn skammt.
En það gat líka rifið hann
upp, og þá voru brandarar látn
ir fjúka. Einu sinni komu þau
til mín þá voru þau einmitt
að koma til baka úr utanferð-
inni kringum sjötugsafmælið.
Það var kominn hávetur, víst
komin jólafasta. Nema þau
koma ríðandi í hlað
hér i Vogsósum og
hörkukuldi úti. Þegar þau
eru komin inn í bæinn, segir
Hlín við mig: „Áttu nú ekki
eitthvað gott handa okkur,
Snorri? Nú veitir honum Ein-
ari víst ekki af að fá hress-
ingu!“ og bað mig blessaðan
að gefa honum dropa eða út-
vega með einhverju móti. Mér
tókst áður en langt leið að
útvega flösku, og hún gerði
sitt gagn til að taka hrollinn
úr skáldinu. Þegar ég svo fór
að tygja mig til að fylgja þeim
út í Herdísarvík, sagði Hlín
við mig: „Það er bezt að þú
geymir flöskuna, Snorri, og
gefir Einari aðeins að dreypa
á endrum og eins.“ Veðrið fór
síversnandi. Þegar ég svo fór
að bjóða Einari að súpa á,
þar sem við stönzuðum á leið-
inni, svaraði hann: „Ég hef
aldrei drukkið brennivín, þeg-
ar ég hef veríð í lífsháska,"
og hann þáði ekki sopann. En
þegar við vorum komin út í
Herdísarvík segir hann:
„Komdu nú eð flöskuna,
Hlín! Nú skal ég fá mér sopa!“
— Skrapp Einar hér út um
sveitina við og við' t.d, í
heimsókn á bæina?
— Nei. Hann fór aldrei
neitt einsamall, aldrei nema
í fylgd með Hlín, og það var
þá aðeins, þegar þau voru að
fara nauðsynlegra erinda. Þá
komu bau við í leiðinni. Hið
eina, sem ég sá Einar hreyfa
sig úti við, var að hann fékk
sér ætíð göngutúra á morgn-
ana út í hraunið, niður túnið,
að sjónum og kringum tjörn-
ina. Það var skrítið, að hann
gekk þá alltaf við langa stöng,
en ekki venjulegan göngustaf.
Hann var þá oft kempulegur
að sjá.
— Fannst þér hann halda
sér vel fram undir það síðasta?
— Já, það var mesta furða,
hvað hann hélt glæsileika sín-
um flest þessi ár, þó að hann
væri raunverulega mjög farinn
þegar hann kom hingað. Það
var mikið og fórnfúst starf,
sem Hlín vann þar á
bænum, hún var alveg
framúrskarandi dugleg og
kjarkmikil kona, og mikíð
höfðum við hér dáðst að
henni fyrir það, hvernig hún
hlúði að Einari eftir að hann
þurfti svo míkillar hjúkrunar
með. En hann hélt sinni reisn
mikið til fram á síðasta ár, var
eins og hann vildi ekki bogna,
en seinast brotnaði hann. Síð-
asta árið þyrmdi yfir. hann
hríðhoraðist, og þá var
skammt eftir að leikslokum.
G.B.
TIEV8BNN
--------—;----
„Mundu ulltuf uS þuð beztu
/ þér færð þú frá íslundi!"
19
Systkinin Hrefna oq Örn Benediktsson í Ameríku.
í tilefni aldarafmælis Ein-
ars skálds Benediktssonar hef-
ur Tíminn snúið sér til eina
sonar skáldsins, sem á llfi er
og lagt fyrir hann nokkrar
spurningar. Það er Benedikt
Örn, nú sextugur að aldri, og
búsettur hin síðustu ár í borg-
inni San Antonio í Texas.
Örn, sem hann jafnan er kall
aður af íslendingum, hefur nú
dvaldist í Bandaríkjunum i
meira en þrjá áratugi, var
lengi í höfuðborginni, Washing
ton, og starfaði þar um hríð
sem þýðandi við þingbókasafn-
ið, Library of Congress, einn-
ig við tungumálakennslu og
ritstörf, og er hann tungumála
maður mikill. Hin síðari ár
hefur hann lítt getað sinnt
störfum sökum heilsubrests.
Örn var hið þriðja barn
Einars skálds og Valgerðar
Benediktsson. Öll börn þeirra,
nema hið yngsta, hétu fugla-
nöfnum að kenniheiti. En börn
in voru, í aldursröð, þessí: Ein
ar Valur, Margrét Svala, Bene-
.dikt Örn, Ragnheiður Erla
Stefán Már og Katrín Hrefna.
Þrjú þeirra eru á lífi og öll
búsett erlendis: Erla í London,
Hrefna í Los Angeles og Örn
í San Antonio. Kona hans er
bandarísk bóndadóttir, og eiga
þau fjóra uppkomna syni. Erla
giftist ekki, en Hrefna hefur
verið tvígift. Svala lézt í New
York 1929, þá nýgift banda-
rískum lögmanni, Valur dó
ókvæntur í Reykjavík 1956, og
Már í Reykjavík 1945, lét eft-
ir sig konu, Sigríði Oddsdóttur
og meðal barna þeirra er Ein-
ar Benediktsson sendiráðunayt
ur í París. Öll börn Einars
skálds og Valgerðar ólust að
mestu upp erlendis og tóku
sér ættarnafnið Benediktsson,
þótt faðir þeirra ætlaðist í
fyrstu til þess, að þau notuðu
kenninafnið í stað föður eða
ættarnafns.
Þegar ég fyrst bað Örn að
rifja upp endurminningar um
föður sínn frá bernsku og æsku
árum, svaraði hann:
Faðir minn stendur mér skír
ast fyrir hugskotssjónum sem
verulega göfugur maður og
ljúfur heimilisfaðir. Hann
reiddíst sjaldan, ég man ekki
eftir að hafa nokkurn tíma
heyrt hann hækka róminn i
þeim tón. Hann var ákaflega
frjálslyndur — og á ég þá ekki
við pólitíska merkingu þess
orðs — heldur að skyldugt
væri að hlusta á og virða skoð
anir annarra manna. Marg
sinnis sagði hann við
mig, að aldrei hefði
hann hitt svo ' mann að
máli, að ekki hafi hann lært
af því, mikið eða lítíð, eftir at-
vikum. Okkur börnunum var
aldrei Iiðið að setja út á fólk
eða tala um það í niðrandi tón
fyrir það eitt að það væri efna
lega eða þjóðfélagslega lægra
sett. Og — vel að merkja —
dvalarland okkar á þessum ár
um var England á öðrum tugi
aldarinnar.“
— Fenguð þið að fylgjast
með yrkingum hans, eða hvatti
hann ykkur til skáldskapariðk-
ana?
— Hann var alls ekki vanur
að ræða ljóðagerð sína við okk
ur heima, ég held hann hafi
ekki fært ný kvæði sín í tal
við eða borið þau undir nokk-
urn mann fyrr en þau voru full
búin til prentunar og hann
fékk þau ritstjórum eða prent-
urum í hendur. Sama máli
gegndi um okkur heima, við
kynntumst fyrst kvæðum hans,
þegar hann hafði lagt á þau
síðustu hönd. Og ég minnist
þess ekki, að hann hafi nokk-
urn tíma lesið fyrir okkur
kvæði sín. Aftur á móti heyrði
ég hann oftar en einu sinni
segja, að það skipti engu máli
fyrir langlífi skáldverka hans,
hvort samtíðarmenn bæru á
þau lof eða last — seinni tím-
inn einn skæri úr um gildi
þeirra.
— Hvað haldið þér að helzt
hafi valdið því, að faðir yðar
bjó ykkur heimili í Englandi
til svo langs tíma?
— Ég þykist viss um, að ein
aðalástæðan fyrir því að faðir
mínn fluttist búferlum til Eng-
lands, hafi verið sú að gefa okk
ur systkinunum kost á sem
beztrí skólagöngu, þvi að
hann hafði mikið álit
á enskum skólum. Enda
þólt hann væri eldheitur
föðurlandsvinur, var hann ekki
haldinn neinum þjóðernis-
rembing. Hann trúði því, að
framtíð íslands lægi í Iand-
fræðilegri stöðu þess og að-
hæfni landsins til að verða lið-
ur í alþjóðlegu samstarfi. Af
þeim sökum gagnrýndi hann
einstrengingslega fastheldni
á úreltar venjur, eins og það,
svo ég nefni dæmi. að íslenzk-
ar konur héldu áfram að klæð-
ast þjóðbúningi, nema á hátíð-
um og tyllidögum.
— Munið bér ekki vel eftir
fimmtugsafmæli föður yðar?
— Jú, það er mér í fersku
minni. Við vorum vön að fara
heim til íslands í sumarleyf-
inu, og það gerðum við líka
1914. Þá vorum við heima
fram eftir hausti, fram
að fimmtugsafmæli pabba, ég
man vel eftir því, þá var ég
tíu ára gamall. Móðuramma
mín, Margrét Zoega, hélt þá
mikla veizlu til heiðurs
pabba. Sú afmælisveizla
fór fram í Hótel Reykja-
vík, sem brann til kaldra-
kola nokkrum mánuðum
síðar. Þetta var mjög fjöl-
mennur mannfagnaður, sem
nokkur hundruð manns tóku
þátt í. Mér er í minni, þegar
pabbi kom á fætur morguninn
eftir, heima í Héðinshöfða.
Hann ljómaði af ánægju, og
öllum fannst líka, að þessi
veizla hefði farið ákaflega
skemmtilega fram. Þar voru
margar ræður fluttar. Indriði
Eínarsson tók fyrstur til máls
og bauð gesti velkomna. Guð-
mundur Finnbogason flutti að
alræðuna, fyrir minni pabba,
en Klemens Jónsson talaði fyr-
ir minni mömmu. Afmælis-
kvæði voru flutt eftir Sigurð
Sigurðsson frá Arnarholti og
Jarþrúði Jónsdóttur og lesnar
Ijóðakveðjur frá Huldu skáld-
konu og Jakobi Thorarensen.
Einar Hjaltested söngvari
söng kvæði Sigurðar frá Arn-
arholti undir nýju lagi eftir
Jón Laxdal, og lék tónskáldið
undir. Pabbi tók oft til máls,
flutti minni íslands og mælti
líka fyrir minni Hannesar Haf
steins, sem var þá veíkur og
gat ekki tekið þátt i samkvæm-
inu.
— Hvaða gestum munið þér
helzt eftir að kæmu á heímili
ykkar erlendis?
— Þeir voru margir fslend-
ingarnir, sem heimsóttu okkur.
Frá árunum í Englandi man ég
greinllegast eftir því, þegar
Hannes Hafstein skáld og róð-
herra fslands kom og var hjá
okkur i nokkra daga. Þá var
mikið um dýrðir og allir
skemmtu sér við margskonar
léiki. Það var farið í boltaleik
á grasflötinni við húsið okkar.
Og það var ekki laust við að
þeir fullorðnu væru vel „mjúk-
ir“ á meðan Hannes var hjá
okkur. Dr. Jón Stefánsson var
tíður gestur á heimili okkar.
líka man ég eftir að dr. Guð-
Framh. á 23. síðu.