Tíminn - 13.11.1964, Blaðsíða 5

FÖSTUDAGUR 13. nóvember 1964
TIMINN
17
að því mannvirki á blað. Það er
líka þarflaust að gleyma því, að
áratugum áður en íslendingar
eignuðust sína „nýsköpunartog-
ara“, svámu þeir um djúphöfin til
fjærstu miða í skáldksap Einars
Benediktssonar:
Vissirðu hvað Frakkinn fékk til
hlutar?
Fleytan er of smá, sá grái er
utar.
Diarfmannleg eggjan, kveðin upp
af skáldi, áður en athafnamennirn-
ir og fésýsumennirnir rumskuðu. |
Það er ekki auðvelt að búa svo í \
Reykjavik eða nálgast hana, að líta |
ekki öðru hvoru til Gufuness og
gieðjast við þá sýn, að þar er risin
voldug verksmiðja, sem nætur og
daga malar frjósemd yfir blásnar
og berar auðnir þessa lands og
breytir vanyrktu túnunum í Vitaz-
gjafa. En það er heldur hvorki
auðgert né sanngjarnt að gleyma;
því, að fyrir meira en hálfri öld j
ruddi Einar sjálfri hugmyndinni
braut inn í hugsun og vitund þjóð-
arinnar í ódauðlegu kvæði um
Dettifgoss, og var auk þess kominn
á flugstig með að hrinda hugsjón
sinni í framkvæmd fyrir röskum
fjórum áratugum:
Helll vatnins jötunn, frjáls með
breiðan barm.
Þér bindur íssins hel ei fót né
arm.
Þín rödd er sótt í afgrunn iðu-
rótsins,
en uppheimsloginn brennur þér
um hvarm.
Þú gætir unnið dauðans böli bót
stráð blómaskrauti yfir rústir
grjótsins,
steypt mynd þess aftur upp í
lífsins mót
með afli því, frá landsins hjarta-
rót,
sem kviksett er í klettalegstað j
fljótsins.
|
Rafvæðing er nú kjörorð hinna.
framsæknustu í landinu, og þeirra, j
er vilja láta telja sig í þeim hópi. j
Það er prédikað eins og það væri;
spánný uppgötvun, að vart megi|
vænta þess, að fólkið haldist í
byggðum landsins, nema því að-;
eins, að því veitist hlutdeild í afli
og ljósi hinna miklu orkuvera. En
allt þetta vissi Einar Benediktsson
og sá fyrir löngu á undan öllum
öðrum Íslendingum.
Það eru meira en 55 ár síðan
hann kvað svo í kvæðinu Detti-
foss:
Hve mætti bæta lands og lýðs
vors kjör
að leggja á bogastreng þinn
kraftsins ör,
að nota máttinn rétt í hrapsins
hæðum,
svo hafin vrði í veldi fallsins
skör.
— Og frjómögn lofts má draga
að blómi og björk,
já, búning lífsins sníða úr jökuls
klæðum.
Hér mætti leiða líf úr dauðans
örk
og ljósið tendra í húmsins eyði-
mörk
við hjartaslög þíns afls í segul-
klæðum.
Fyrst í dag er þessi draumur Ein-
ars að rætast, af því að svo langan
tíma hefur það tekið að fá al-
mennt samkvæði þjóðarinnar um
að gera það, sem honum var sjálf-
sagður hlutur og fær.
Þjórsá með sín 550.000 túrbínu-
hestöfl, eins og áætlanir Einars og
félaga hans stóðu til 1919. Og vera
má, að einhvern tíma vinnist upp
þeir milljarðar, sem þjóðinni glöt-
uðust við, að sú framkvæmd var
tafin þá. En það getur dregizt, að
sá komi til, sem yrki handa oss
kvæðin, sem Einar hefði óorkt lát-
in, ef hann hefði kostað sér öllum
til hagnýtra framkvæmda og auð-
söfnunar. En svo trúr er Einar
sjálfum sér, að í hinum volduga
óði sínum um orkuvæðingu lands-
ins og ræktun, skipar hann því í
öndvegið, sem ævilangt var æðsta
hugsjón hans og þrá:
skáld og hefði orðið það, með |
hvaða þjóð, sem var. Andagift, j
vegleiki og tign eru auðkenni alls ^
þess, er hann kvað og lét birta:
eftir sig. Þar er hvergi klúr hend-
ing eða klaufaleg, hvergi hégóm-
legt yrkisefni, hvergi hopað frá'
hálfunnu verki á meðan hann j
mátti valda vopnum sínum. Þetta
merkir ekki, að Einar hafi kveðið
um þau yrkisefni ein. sem engir
aðrir höfðu komið auga á, né
fengizt við. Einar yrkir að vísu
margt slíkra kvæða, en það er
nokkuð fróðlegt til íhugunar, að
meira en helmingurinn af öllum
ljóðum Einars er um yrkisefni,
kvistist lífsins tré á dauðans
arin,
sökkvi jarðarknör í myrkvan
marinn
— myndasmíðar andans skulu
standa.
Snilligáfa Einars Benedktssonar
beindi flugi hans upp til þeirra
hæða, þar sem mannlegur andi
hefur verið að glíma við hin tor-
ráðnustu, en jafnframt háleitustu
rök tilveru sinnar, frá því er hann
vaknaði til vitundar um veru sína
og stað í þessum heimi. Það er
grunur minn, að einmitt af þess-
um sökum komi sá tími, er mönn-

Frá afhjúpun minnisvarða Einars Benediktssonar.
Það varð íslenzkum bókmennt-
um og skáldmennt ómetanlegt
happ. að snilli Einars Benedikts-
sonar batzt ekki við fésýslu og
framkvæmdastörf, heldur leitaði
sér fullnaðarúrlausnar í skáld-
skap hans. Þeir ko-ma einhvem
ítíma tii sögunnar, sem fullvirkja
Eg þykist skynja hér, sem djúpt
í draum
við dagsbrún tímans, nýja
magnsins straum
þá aflið, sem í heilans þráðum
þýtur
af þekking æðri verður lagt íj
taum.
— Er hugarvaldsins voldug öld
oss nær,
þá veröld deyr ei, er hún guð
sinn lítur,
þá auga manns sér allri fjarlægð
fjær,
þá framsýn andans ljósi á eilífð
slær
og mustarðskom af vilja björgin
brýtur.
Það var þessi veröld, sem Einar
þráði og leitaði að. Hún var sú
Paradís, sem hann hafði litið í
blikum og brotum og saknaði með
ólæknandi trega. Hún varð ævi-
viðfangsefni hans og lífsmið. Um
hana háði hann sína ævilöngu
Jakobsglímu við Guð, sem ekki
lauk fyrri en á leiðarenda með
játningunni:
Hafknörrinn glæsti og fjömnn-
ar flak
fljóta bæði. Trú þú og vak.
Marmarans höll verður moldar-
hrúga.
Musteri Guðs eru hjörtu, sem
trúa,
þó hafi þau yfir höfuð þak.
Lögfræðingurinn Einar Bene-
diktsson er mesta trúarskáld ís-
lenzku þjóðarinnar á síðari öld-
um. þegar frá er talinn klerkur-
:nn Matthías Jochumsson. Einar
er að sönnu ekki skáld trúarlær-
dómanna, heldur þeirrar vizku
hins óspillta hjarta, sem leitar
hins æðsta og sættir sig aðeins
við hið fullkomna. Til þess varði
hann öllum vitsmunum sínum,
skáldlegu innsæi og hugarorku.
Andspænis þessari sókn andans til
hæstu miða varð allt annað smá-
vægilegt.
Einar Benediktsson var stór-
sem önnur íslenzk skáld hafa kveð-
ið um og oft ágæta vel. Má þar til
nefna hin fjölmörgu yrkisefni Ein-
ars úr íslenzkri náttúru ,og sögu,
ættjarðarljóð hans, hvataljóð og
ljóð um íslenzka tungu. En allt,
sem Einar tekur á, verður nýtt í
höndum hans, fær dýptir og vídd-
ir, sem honum einum var auðið
að skynja. Margt er það, sem efa-
laust átti sinn þátt í því og stuðl-
aði að því, að Einar yrði svo
stórbrotið skáld og sá völundur
listar sinnar, sem raun varð á. Má
þar fyrst nefna vitsmuni hans,
skáldlega stórsýn og innsæi, en
hér kemur einnig til andríki hans,
orðsnilld og frábær verkkunnátta.
Einar vissi það allra skálda bezt
sinnar tíðar, að skáldskapur er
íþrótt, list, sem verður að læra
vandlega, eins og fram kemur í
ritdómi hans um Grím Thomsen
árið 1895, og fullkunnugt er það
af öruggum gögnum, að Einar
lagði mikla stund á að nema list
sína, var síbætandi um verk sínj
og vinnubrögð og afar kröfuharð-'
ur við sjálfan sig. „Myndasmíðar ‘
andans skulu standa" segir hann íl
KVÖLD í RjÓM, en vissi gjörla, j
að til þess að svo megi verða,;
verður að meitla þær og fága með j
kunnáttusemi og nákvæmni mynd-
höggvarans. Stórfengleg skapandi
hugsun orðbundin í fáguðu, há-
tiginmannlegu formi, var sú mynd-
smíð andans, sem hann stefndi að
í list sinni og kostaði sér öllum
til. Hann fór þar að eins og maður-
inn, sem fann dýra perlu og gaf
fyrir hana aleigu sína. í augum
Einars átti sú list, sem þannig var
unnin, og keypt verði slíkra á-
rauna og fóma, óforgengilegt og
eilíft gildi ofar örlögum einstakl-
ing, þjóða og landa, jafnvel óháð
veran eða tortímingu þessa heims.
Því getur hann sagt af fullri sann-
færingu:
Perlan ódauðlega í hugans hafi
hefjast skal af rústum þjóða
og landa.
Komi Hel og kasti moid og grafi,
um skilst betur en samtíð Einars,
að hann er karlmannlegast raun-
sæisskáld sins tíma á íslandi.
Hann rekur hugsanir sínar af ná-
kvæmni og harðfengilegri skerpu,
raðar stórfenglegum sýnum og
hleður hugmyndabjörgum, eins og
voldugur byggingameistari. Hann
krefur sér valds til að rannsaka
allt, skilja allt, en grunar um leið,
að trúin, hið dularfulla samband
sálarinnar við höfund sinn og allr-
ar tilveru sé frumskilyrði þess að
skilningurinn verði
fær yfir sökkvifirnanna hyl
og fleygur á himin tinda.
Ef mannkynið fer sér ekki að
j voða í gjörningaveðri sinnar
! eigin kunnandi, þá myndi ég ætla,
að sú tíð kæmi, að það mun ekki
j þykja sæmandi vitibornum manni
j að horfa öllu skemmra til skiln-
ings á sjálfum sér né fyrirbærum
mannlífs og allífs en þangað sem
Einars Benediktsson beindi sjón-
u m sínum, né heldur hæfa að gera
það með minni auðmýkt né geig-
lausari karlmennsku en hann gerir
í þessu yndisfagra erindi:
Sá guð, sem skóp oss ábyrgð vits
og vilja,
hann virðir trúar þor að sanna
og skilja.
Vér, sandkorn stjörnuhafs í litlu
hverfi
oss héimtum rétt að svifta dul
og gervi.
Vor andi, er vóg og mældi him-
inhjólin
á hæðum varir, þegar slokknar
sólin.
f eilífð drekkur sál vor Sunnu
erfi
Það er vísast, að Einar hafi
aldrei fundið anda sínum þau
fullnaðarsvör, sem honum nægðu,
á sama hátt og það er ‘augljóst,
að hann lifði ekki þá hugarvalds-
ins öld, sem hann leit í sínum
stórskáldlegu og spámannlegu
hugsýnum. Þetta barn gengis og
glæsilífs, mikils svigrúms og ríku-
legra fjárráða, var einnig „ham-
kvælamaður og kunnugur sorg“
Líf hans var þrungið af andstæð-
um mikilla sigra og mikilla ytri og
innri vonbrigða, djúprar þjáning-
ar og undursamlegrar gleði. Svo
fer þeim öllum, sem eru svo mik-
illar náttúru, að þeim ber aldrei
neitt ómerkilegt að höndum. En sá
er sigur Einars mestur, að hon-
um auðnaðist að gefa þessari
reynslu sinni form og líf í óvið-
jafnanlegri list.
Til viðskiptavina
um allt land
— Athugið að senda okkur fatnað sem á að hreins-
ast fyrir jól, sem allra fyrst, svo að við getum sent
hann til baka tímanlega.
EFNALAUGIN GLÆSIR
Hafnarstræti 5, Laufásvegi 17—19.
Starf hafnarstjóra
í Reykjavík er laust til umsóknar. Laun samkvæmt
launasamþykkt Reykjavíkurborgar.
Umsóknir berist skrifstofu minni fyrir 5. desember
1964-
12- nóvember 1964.
Borgarstjórinn í Reykjavík.