Tíminn - 22.11.1964, Qupperneq 9

SUNNUDAGUR 22. nóvember 1964
TÍIVi^N
?

MAYO CLINIC er nafn, sem
milljónir manna um allan heim
kannast við, en miklu færri
vita gjörla hvað í því er fólg-
ið. Margir ætla, að það sé spít-
ali, en svo er ekki. Samt er
það lækningastöð, og hún ein-
stök í sinni röð, en fasttengd
henni er vísinda- og kennslu-
stofun, svo raunar eru hér
tvær stofnanir.
Mayo Clinic og Mayo Fo-
undation, sem manna á meðal
ganga oftast undir einu nafni.
Síðar í þessari grein verða þær
skilgreindar, en til hægri verka
verða þær fyrst í stað nefnd-
ar Mayoklíníkin. Heima-
borg hennar er Rochester í
Minnesota, byrjaði starf sitt
sem lítil lækningastofa í smá-
þorpi, sem var umkringt Indí-
ánum lengi framan af. Þetta
starf hófu þrír læknar, bræð-
ur tveir og faðir þeirra, en nú
starfar þar svo að segja undir
einu þaki meira en þúsund.
læknar — allir sem einn mað-
ur — þótt það hljómi undar-
lega. Þar hafa nokkrir íslenzk-
ir læknar starfað um tíma.
Einn þeirra er nýkominn vest-
an frá Rochester í Minnesota,
þar sem hann sat merkisaf-
mæli þessarar stofnunar, þ.e.
aldarafmæli tveggja stofnend-
anna og hálfrar aldar afmæli
hinnar miklu læknavísinda-
stofnunar.
f grein þeirri, er hér fer á
eftir, verður nokkuð sagt frá
Mayoklíníkinni. í fyrri hlut-
anum, sem birtist í dag, verður
rakinn uppruninn og aðdrag-
andi stofnunarinnar. En í síð-
ari grein, eftir helgina, verð-
ur lýst stofnuninni, eins og
hún er nú, og þá rætt við ís-
lenzka lækna, sem þar hafa
starfað.
Það er þá upphaf þessa máls,
að árið 1945 hleypir ungur
Englendingur heimdragan-
um, William Worrall Mayo, 2'5
ára og nýorðinn læknir, tekur
sér far með Amerískuskipi án
þess að kveðja kóng eða klerk.
Það voru þó nokkrir láeknar í
ætt hans. Eftir að hann var
kominn vestur um hafið, ílent-
ist hann ekki lengi á hverjuni
stað, og þannig liðu tíu ár, að
Indíánahöföinglnn Skerínef. Af
beinagrlnd hans lærðu Mayo-
bræðurnir fyrstu lexfuna i llf-
færafræði.
hann hefur verið á mörgum
stöðum og ekki enn haldið
heim til fólksins síns í Manc-
hester, sem hann hafði varla
fyrir því að kasta kveðju á
nokkurn þeirra áður en hann
fór um borð í skipið. En lækn-
ar voru heldur ekki á hverju
strái í nýja landinu, svo árin
liðu fljótt við hinar miklu
læknisannir. Hann fylgdist
með straumnum vestur á bóg-
inn, það voru hinir hvrtu land-
nemar, sem voru að festa
byggðir og bú á landi, sem
Indíánar höfðu helgað sér um
aldaraðir. Þannig var einnig
norður í Minnesota, enda gáfu
Indíánar landiu það nafn. Á
þessu landsvæði nam William
Worrall Mayo staðar. Hann
var nokkur ár héraðslæknir í
Le Sueur í Minnesota, en 1963
fluttist hann til Rochester, þar
sem hann var skipaður skurð-
læknir hermanna í Borgarstyrj
öldinni, en hann fór hvergi að
stríði loknu, og Rochester varð
heimkynni hans upp frá því,
sem var þá smáþorp. Indíánar
bjuggu enn víða á þessum slóð
um, og þeir litu raunar flest-
ir á hina hvítu aðkomumenn
sem landræningja og svarna
óvini. íbúamir í Rochester og
örðrum byggðum og þorpum
hvítra manna áttu sífellt yfir
höfði sér árásir Indíána, og
flestir þorpsbúar, sem vettl-
ingi gátu valdið, þ.e. karlar,
urðu tíðum að fara frá verki
sínu og búi til að taka sér
vopn í hönd og verja staðinn.
Og litli læknirinn enski lá þar
heldur ekki á liði sínu, og kom
þetta fyrir bæði í Le Sueur og
Rochester. Hann var þá kvænt-
ur og þriggja barna faðir. Eig-
inkonurnar voru oft einar eftir
í þorpunum til að gæta barn-
anna. En það var líka töggur
í konu „Litla læknisins" eins
og Mayo var jafnan kallaður.
Þegar þær urðu þess áskynja,
að Indíánar voru að nálgast,
kvaddi hún allar konurnar í
þorpinu saman á fund og skip-
aði þeim að klæðast karlmanna
fötum og taka sér í hönd hvers
konar verkfæri og amboð, sem
líktust byssu og binda hnífa
eða matskeiðar við hlaupið,
svo að glampaði á það í sól-
skininu og liti út fyrir að vera
byssustingir, en öll vopnin
sjálf höfðu bændur þeirra tek-
ið með sér, er þeir héldu út úr
þorpinu. Konurnar fóru síðan
fylktu liði gegnum þorpið til
að láta Indíánana halda til
sýndar, að þorpsbúum hefði
borizt liðsauki og þar færu her
menn. En bæði fyrir frammi-
stöðu sína sem hermaður og
læknir fékk William Worrall
Mayo fljótt orð á sig fyrir
framúrskarandi dugnað. ósér-
hlífni og skarpskyggni.
Synir þeirra hjóna tveir
fæddust á þessum slóðum,
William James Mayo árið 1861
vog Charles Horace Mayo 1865.
Læknirinn litli faðir þeirra var
um margt óvenjulegur maður
Læknalistin hefur að vísu ver-
ið e.k. ættarfylgja. En synir
hans voru ekki orðnir tíu ára
gamlir, þegar hann byrjaði að
kenna þeim iæknisfræði. Eftir
eina orrustuna, sem Litli lækn
irinn og sveitungar hans háðu
náðu þeir stórum hóp Indíána
sem unnið böfðu mikil hryðju
verk, og voru þá 39 Sioux-Indí
ána dæmdir til dauða og tekn
ir af lífi. Og Sioux-höfðinginn
Skerínef var þeirra á meðal
Eftir aftökuna voru lík Indí-
ánanna lögð í langa sandgröí
hjá árbakkanum utan við þorp
ið En líkin fengu ekki
liggja þar lengi. Þar sem erfitt
var fyrir lækna að fá lík til
krufningar, voru læknarnir sér
staklega á hnotskóg eftir þeim,
sem hataðir voru eða látið
höfðu lífið með smán.
lík slíkra ógæfumanna voru
hvalreki. Viðstaddir þessa af-
töku voru margir Iæknar.
sumir komnir um langan veg.
og þar var Litli læknirinn dr.
Mayo og mættur í þeirri von
að eignast skrokk til að
kryfja. Og ekki var fyrr farið
að skyggja eftir að búið var að
koma hinum dauðu í gröfina
en hún var opnuð aftur. lík-
"TKvn .i.: - - ,
William var ekki hár í loftinu,
þegar hann fór að fara i læknis-
vitjanir með föður sínum.
unum lyft upp og þeim skipl
á milli viðstaddra Þannig
komst Litli læknirinn yfir
skrokkinn af Sioux-höfðingjan
um Shírenef hélt rakleiði-
heim til sín með hann, limaði
hann sundur í viðurvist nokk
urra starfsbræðra. hreinsaði
beinagrindina og iiauskúpuna.
og þessi kennsluáhöid notaði
Litli lækriirinn í fyrstn
kennslustundinni, sem hann
veitti sonum sínum í líffræða-
fræði,’ en þá voru þeir enn
ekki komnir á fermingaraldur.
Það kom oft fyrir á þessum
aldri, að hann lét þá vera við
stadda líkskurði, hann gaf
þeim smásjár til að skoða alit
sem rækilegast. Og á fjórt-
ánda ári voru þeir orðn-
ir svo færir að rann
að rannsaka alla vefi líkam-
ans, sýkta eða ósýkta, að þeir
stóðu fullveðja skurðlæknum á
sporði. Raunar voru skurð-
læknar fágætir i þann tíð, sú
sérgrein eins og við þekkjum
hana, var þá ekki kennd og
notuð af fáum. En Litli lækn-
irinn þjálfaði sig í þessari
list og syni sína. Hann var
brautryðjandi í skurðlækning-
um vestur í slétturíkjum
Bandaríkjanna, starfsbræður
hans komust oft i þann vanda
sem þeir treystu aðeins Litla
lækninum til að ráða fram úr.
Og hann einsetti sér snemma
að gera syni sína að framúrskar
andi mönnum.Kornungir settust
þeir í læknaskóla og voru þá
þegar fróðari um margt en
sjálfur kennarinn og kunnu
vel fyrir sér. Faðir þeirra leit-
aði uppi beztu skóla handa
þeim. Að embættisprófi loknu
heima fyrir, fóru þeir til Ev-
rópu. voru þar við nám og
rannsóknir í Breltandi og á
meginiandinu ; nokkur ár og
uáru saman bæku: sínar við
alla helztu skurðlækna beggja
megin hafsins. Eldri bróðirinn
William kom 'neim á undan
himtm og settist þá strax að i
pessu ;itÍ3 þorpi. Það virtist í
'íiun og iannleika nreinasta
goðgá, þvi að þessi ungi maðui
hafði fengið slíka menntun og
bjáiíun sem skurðlæknir, að
nonum nefði verið innan hand
ar að fá próíessorsstöðu hvai
sem var i heíminum. En hann
sinnti því ekki, heldur fór
hanr< að vinna með gamla
Framnaid á bls. 13
William Worrall Mayo, „llfli læknirinn,‘, lét engin veður aftra
sér frá að vitja sjúklin’ga sinna og hesturinn hans dugði honum
vel í margri svaðilför.
MAYO-klíníkin nainnist stofnendanna — Fyrri grein