Tíminn - 09.12.1964, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 9. desember 1964
9
TÍMINN
Páli prýðilega úr hendi. Hann var
að dómi sinna mörgu nemenda frá
bær kennari. Að því stuðlaði með-
al annars ágæt menntun hans. á-
hugi á starfinu, óþn'ótandi el.ia
' hans við að lesa sér til og íyigj
ast þannig með nýiungum oe sér
stakt lag, sem hann liafði til þess
að fá þá, sem á hann hlýddu til
þess að taka eftir oiðum sínum.
Við kennsluna lagði Páll ekki að-
eins áherzlu á, að nemendur lau-ðu
íræðigreinar þær,sem hann kenndi
heldur jafnframt og r.iklu fremur,
að nemendur legðu rækt við sinn
innri mann, þroskuðu með sér
felagshyggiu, drengskap og mann-
kærleika. Allt þetta stuðlafi að
því, að Páll naut óvenjulegra vin
sælda nemanda sinna basði sem
kennari og skólastjóri. Úr hópi
nemenda Páls hafa komið mat gir
forvígismenn bændastéttarinnar í'
félags- og framfaramálum.
Árið 1928 verða nokkur þátta
skil í starfi Páls Zóphóníassonar.
Starfssvið hans stækkar. Hann
ræðst til Búnaðarféiags íslands. að
ósk stjómar félagsins, sem raut-
griparæktar- og sauðfjárræktar-
ráðunautur. Eftir aað eru ekki
nemendur hans fyrst og íremst
vSÚ hópur æsikumanna, sem sottu j
nám í bændasikólana heldur allir !
bændur landsins, allt sveitafólk. f
þessum störfum naut Páll sín
ágætlega. Hinn bekkti dugn-
aður hans kom þá í góð-
ar þarfir auk áhuga bans
og þekkingar í biífjárrækt. Hann
endurskipulagði nautgripa- og
hrútasýningar, vann, ásamt með
öðrum að undirbuningi búfjár-
ræktarlaganna, sem óðluðust gildi
1931. Árum saman ferðaðist Páll
á hestum sveit úr sveit hringinn
í kringum landið á nautgripasýn-
ingar á vorin og sumrin og á hrúta
sýningar á haustin. \ sýninguaum
dæmdi Páll ekki aðeins svnda
gripi og leiðbeindi um val kyn-
bótagripa, heldur flulti hann af
eldlegum áhuga leiðbeinandi errndi
um fóðrun og hirðingu búfjár og
ýmsa aðra þætti búskaparins. Páll
var með eindæmum glöggur í all
ar skepnur og minnugur, enda
mátti segja, að hann myndi eftir
því nær hverri skepnu, sem iiann
sá á sýningum eða b’á bændum,
sem hann heimsótti Hann var
líka svo mannglöggur að fá aæmi
munu um slíkt. Þessir eiginleikar
ásamt áhuga hans um hag bænda
urðu þess valdandi, að liann bevkti
bændur landsins betur en nokkur
annar, og vissi einnig um kosti og
galla hverrar jarðar og mundi ó-
trúlega eftir því, hvernig fram-
förum miðaði á hveriu býli Kom
það í góðar þarfir, þegar hann
átti tvívegis sæti i yfirfasieigna-
matsnefnd.
Páll Zóphóníasson var gæilöur
hæfileikum vísindamannsins. Hann
hefði án efa kosið að helga sig
meira vísindastörfum en irann I
gerði, ef hann hefði átt þess j
kost. Hneigð hans til þess að
vinna vísindalega að búfjátrækt-
inni kom bezt fram því. hve
hann undirbyggði skoðanir stnar
og leiðbeiningástörfin yfirleitr. á
tölfræðilegum niðurstöðum Páll
var sauðfjárræktarráðunautur til
1937, að sá er þetta litar tok við
því starfi hjá Búnaðarfélagi ís-
lands. Það var gott að taka við
því úr hendi Páls. Hann nafði
undirbyggt starfið ágætlega akið
áhuga bænda fyir oættri uektun
fjárins og hafið einbeíttan áróður
fyrir bættri fóðrun og bæt.tum á-
setningi. Hafði þessi tarfsemi þeg
ar borið mikinn árangur, er bann
leí af starfi sem sauðfjárræktar
ráðunautur. Nautgriparæktarráðu
nautur var Páll til árstns 1951 eða |
í tæpan aldarfjórðung Á sviði
nautgriparæktarinnar vann Páll
þrekvirki. Hann oarðist látlausri
baráttu fyrir fjölgun og eftingu
nautgriparæktarfélaganna og að
bændur færðu afurðaskýrslur vfir
kýr sínar, til þess ið hægt væri
að byggja ræktunarstarfið á raun
hæfum grundvelli. Þetta starf
hans bar mikinn árangur. Xúa-
stofninn tók miklum framförum,
nythæðin óx og smjörfitan einnig.
Arfgegnisfræðin var sú sérgiein
búfræðinnar, sam Pó!l hafði mest
an áhuga fyrir. 'vrar lionum lióst
á undan öðruim hérlendum mönn
um mikilvægi þess að nota tí’ und
aneldis reynd karldýr. Var hér
við ramman reip að ciraga í naut-
griparæktinni áður en tæknifv jóg-
un kom til sögunnar, en þó tókst
Páli að fá bændur í :,umum naut
gviparæktarfélögum til þess að
eiga nautin svo lengi, að reynsla
fengizt á kynbótagildi þeirra. Með
sumurn þeim nauturn tókst að
bæta stofninn mjög,
Páll Zóphóníasson gegndi slarfi
búnaðarmálastjóra fra 1950 til
1956 á meðan Steingrímur s*ein
þórsson var forsætisráðher'-a og
síðar landbúnaðarráð’ierra Eins
og ætíð áður vann Páll þetta starf
a( hinni mestu kostgæfni og l'arð
ist fýrir auknum framíörum í land
búnaðinum. Er Steingrímur Stein
þórsson tók aftur við starfi Luinað
armálastjóra, var Páll Zóphónias-
son sjötugur. Lét nann þá at störf
um hjá Búnaðarfélagi íslan.ts að
öðru leyfi en því, að hann tók
að sér forðagæzluimálin og eftir
li með fóðurbirgðaféJögum. Því
starfi gegndi hann til ársloka 1962.
Er Páll lét af start'i búnaðar.rála
stióra, þakkaði Búnaðarfélag ís-
lands honum hin miklu og vel
unnu störf hans í þágu félagsins
og bænda, með því að halda hon
um og fjölskyldu nans fjöJmennt
heiðurssamsæti.
Páll Zóphóníasson tok ekki þátt
í pólitízkri baráttu iengi fram eftir
ævi, þótt hann ynni ætíð mjög að
félagsmálum bænda. Hann kaus
lengi vel að vinna ósldptur að
fagmálum og félagsmálum. En svo
fór að lobum, að hann gat eklki
lengur staðið hjá i Jandmálabar-
áttu bændastéttarinnar. Á kreppu
árunum eftir 1930 sneri hann sér
að stjórnmálunum. Þar sem ann-
ars staðar gekk hann ótrauður að
starfi, enda hlaut hann kosnmgu
ti! Alþingis í Norður-Múlasýslu
1934 og átti sæti á Aiþingi fyrir
það kjördæmi til ársins 1959 og
naut allan tímann óvenjumiki's og
trausts kjörfylgis. Hér verða störf
Páls sem stjórnmálamanns ekki
rakin. Mun það verða gert af öðr
um.
Páll Zóphóníasson var ham-
hleypa til allra starfa jafnt iíkam
legra sem andlegra. Hann hafði
einnig yndi af öllu starfi. Þetta
hvort tveggja varð til þess að
hann afkastaði meiri störfum en
nokkur getur trúað, sem ekki var
í samverki með honum. Hann var
ætíð sívinnandi og hann gat unn
ið samtimis því að hann átti ) við
ræðum við aðra. Auk hinna féstu
embætta, sem hann gegndi og
setu á Alþingi, þá hlóðust á tann
fiölþætt nefndarstörf. sem ekki
verða talin upp hér. í öllum nefnd
um var talið sjálfsagt, að Páll ynni
tímafrekustu og erfiðustu störfin
og aldrei reyndi íiann að vta af
sér störfum á samstarfs menn
sína.
í meira en hálfa óld ritaði Páll
fjölda greina um fagraál, og fóiags
mál og stjórnmál í búfræðirit og
dagblöð. Þrátt fyrir hið mikla ann
ríki Páls alla starfsævina, gaf
hann sér ætíð tíma til að greiða
fyrir málum hinna mörgu vina
sinna og skjólstæðinga. sem til
hans leituðu. Fyrir hjálpfýsi sína,
hJýhug til samborgaranna og þrot
lausa elju að vinna fyrir aðra,
naut Páll Zóphóníasson meiri vin-
sælda meðal bænda og húsfrryja
i sveitum landsins en nokkur ann
a samtíðannaður hans
Eiginkomna Páls var hans gæfa
og styrkur i lífi og starfi- Húu bjó
honum og bönrum þeirra eitt hið
bezta heimili, sem á ærður «r-i.sið.
Eg lýsti hinu merka hcimíli þeirra
Guðrúnar og Páls r minningar-
grein um frú Guðrúnu fyrir rúmu
ári síðan og fjölyrði því ekki um
það nú. Á heimilinu beið bús-
bcndans ávallt öryggi og pstúð
eiginkonunnar, er nann kom heim
frá dagsins önn, nvort heldur
hann kom frá bústórium úr löngu
og ströngu ferðalagi c-ða af skrif
stofunni. Þar ríkti samhugur for-
eldra og barna og svo frabær
gestrisni og rausn, að heiirilið
varð fyrir löngu iandsfrægt. Á
heimili sínu var Páll hægur í
fasi og hlýr í viðmóti jafnt við
heimilisfólkið og hvern sem að
garði bar. Hann 'ojó yfir góðlát
legri kímnigáfu, hafði yndi af að
spila við kunningja sína og var
þá oft glaður vel.
Páll Zóphóníasson var einlægur
trúmaður. Hann var öruggur um
annað líf eftir þetta og taldi. að
hver væri kallaður hcðan á léttri
stundu, er hans biði starf í c,ðru
lífi. Páll var kallaður héðan þann
i. desember eftir 16 mánaða eríiða
sjúkdómslegu. Hann mun nú tek
inn til starfa í þeirri tilveru, sem
við ekki þekkjum, en hann trúði á.
Miklu og merku ævistarfi er lok-
ið, starfi, sem bændur þessa lands
sveitafólk allt og öll þjóðin þakk
ar af alhug. Blessuð sé minning
Páls Zóphóníassonar.
Halldór Pálsson.
Góður Islendingur er genginn
yfir landamæri lífs og dauða- Merk
ur forystumaður íallinn frá.
Páll Zóphóníasson, alþingismaður
búnaðarmálastjóri og ráðunautur
horfinn af sjónarsviði Sæti bans
autt og vandfyllt. -Iann var mik
ii! og góður leiðsögumaður og
greiddi mörgum samferðai’mönn-
um leið.
Forystan var hounm í blóö bor-
ir> og allt líf hans og starf mótað
ist af forystuhæfileikum hans, allt
frá bernskuleikjum ug framurdir
banadægur.
Að Páli Zóphóniassyni stóðu
sterkar ættir og gagntnerkar. Marg
ir af fyrirmönnum þjóðfélags vors
voru þar í fararbroddi. Þar voru
margir stórgáfaðir rnenn og há-
lærðir. Hann erfði í ríkum mæli
gáfur ættmenna sinna. Það var
því augljóst strax á bernskudög
um hans, að honutn stóð leið opin
til langskólanáms og embættis-
frama er stundir liöu á hvaða
menntabraut sem um væri að
ræða. Og vel hefði hann verið
fallinn til leiðsagnar á andlegu
sviði. En hann valdi aðra leið.
Landbúnaðurinn hafði staðið • stað
svo að segja frá upohafi Warids
byggðar. Mikið harðindatímanii að
líða hjá. Fólksflóttinn til Ameriku
ógnaði landi og þjoð. Það varð að
spyrna við fótum og taka til nönd
unum, ef ekki átti iila að fara-
Það varð að boða ný:a trú á land
ið og lífsmöguleikana Rækta iörð
ina og búpeninginn, Ungi i'rests
sonurinn frá Viðvík haslaði sér
þarna völl. Hann valdi ekki auð-
veldustu leiðina eða álitlegustu að
allmanna dómi. Búfræðinámið
naut ekki mikils alits eða 'úrðing
ar í þá daga. Menn skildu ekki þá
og skilja margir ekki enn, að bú-
fræðinám er náttúiufræðmám,
gcfugt námsefni og gagnlegt og
það vissi og skildi hinn ungi iveinn
Á 16. ári heldur Páll ákveðinn og
ótrauður í Hólaskóla Þar verður
hann strax í fremstu röð sem náms
maður og það svo, að af bar.
Um það gengu ýmsar sögur seinna
og þó með fullum sannindurn að
sumir kennaranna, höfðu ótt í
vök að verjast, að hata í fullu tré
við þennan unga namsgarp Fóru
mestar sögur af efnafræðiformúlu
kunnáttu hans.
Sautján ára líkur hann námi við
Hólaskóla. gerir itrax ferð sina
til Danmerkux, gengur þar i lýð-
haskóla og búnaðarsk.úa til andir
bunings háskólanámi Allt gekk
eftir áætlun Hann tev í Landbún
aðarháskólann i Kaupmannahófn
og lýkur þar kandidatsprófi 1 bú-
fræði, mjög lofsamiega, vorið
1909, 22 ára gamaíl Flýtir för
sinni heiim, ræðst að Hvannevrar
skóla, sem naut mikils álits undir
s'jórn Halldórs Villjjálmssonar og
sezt þar í kennarastöl, þá y,igsti
búfræðikennari landsins. Fvort
nokkur hefur hrundið þvi meti
! enn, veit ég ekki. Það má því með
sanni segja, að Páll Zóphóniafson
tók daginn snemma, vinnudagur-
vera af öllum þessum mörgu við-
fangsefnum sem honum voru fal
in. En það var öðru nær. Hann
gekk frá einni nefnd til annarrar,
frá einum fundi til annars, allt af
með sama lifandi áhuga fyrir far
sælum framgangi þeirra mála,
sem hann vann að. Hann var líka
manna fljótastur að setja sig irrn
í mál. Að vísu kafaði hann ekki
inn varð líka langur og dagsvtridö j altaf til botns botns í hverju máli í
óvenjulega mikið. Hann var mik- fyrstu lotu. En enginn skyldi
i.'i kennari, dáður og virt'ir af
nemendum sínum, fyrir glaðvak-
andi gáfur, mikla þekkingu, lifandi
áhuga og frábæran áhuga í cllu
starfi og óvenjumikla starfscrku.
Hann var líka mikiii félagi nem
enda sinna, sótti flesta skólafélags
fundi, tók þátt í umræðum og var
á því sviði sem öðrum, leiðsogu
maður lærisveina sinna
Fyrstu sumrin eftir að hann
gerðist kennari á Hvanneyri,
mældi hann jarðabætur og leið-
beindi bændum um gerð þeirra,
í Borgarfirði, Suðurlandi og Húna
halda, að hann hafi lagt maiin á
hilluna hugsunarlaust. Því fór
fjarri. Hann hugsaði málin ræki
lega milli funda og kom einatt
með endurskoðað og rökstutt álit
sítt á næsta fund. Þannig vann
hann. Páll Zóphóníasson var af-
burða starfsmaður. Það var undr-
unarefni hve miklu hann kom
í verk, jafn ónæðissamt og starf
hans var. Bæði sem búnaðarmála
stjóri og ráðunautur, varð hann
að verja miklum hluta hvers ein
asta dags í samtöl við ýmsa menn.
Og á hinu ágæta heimili hans,
vatnssýslum. Líklegt er, að hin Safst oft takmarkað næði til starfa.
um unga skólakennara hafi ekki Þangað kom jafnan mikill fjöldi
veitt af að drýgja tekjur sínar
með þessari sumarvinnn, svo
vesaldarlega lág, sem kennara-
launin voru á þeim tíma. Páll var
líka allra manna ólíklegastur til
athafnaleysis. Að hann valdi sér
þessa sumarvinnu, fremur en ein-
hverja aðra, sem e. t. v. gaf meira
í aðra hönd, mun mestu hafa ráðið,
gesta, sem nutu hinnar hljóðlátu,
höfðinglegu gestrisni. Þar sátu
gestir við hlaðið borð, morgun.
kvöld og miðjan dag. Þannig var
heimilið á Sóleyjargötu 7. Og
frumbýlingsheimilið þeirra á
Hvanneyri bar sama blæ. En hús-
bóndinn á Sóleyjargötu 7 hafði allt
af nægan tíma til að sinna gest-
að hann vildi kynnast bændum af um sínurn °g allra sinna marghátt
eigin raun. Hann vildi kynnast ui-m starfa. Þannig eru afreksmenn
búskap þeírra og háttum, lífsskoð
un þeirra og hugsjónum. félags
hyggju þeirra, hvort sem hún var
mikil, lítil eða engin og búnaðar
ástandinu eins og það var. Þessu
„námi“ hélt hann áfram alla ævi
og varð margs vísari. Líklega hef-
ur engínn íslendingur þekkt jafn
marga bændur eins og Páll Zóph-
óníasson, ekki einungis að vtri
sýn, heldur líka hag þeirra og
irnir.
Páll Zóphóníasson var ‘ mikill
félagsmálamaður. Á fyrstu árum
sínum á Hvanneyri gekkst hann
fyrir stofnun ungmennafél. ís-
lendings í Andakíl og einnig stofn
un Ungmennasambands Borgar-
fjarðar og var fyrsti formaður
þeirra beggja. Hann var einnig
upphafsmaður að breyttu skípu-
lagi ungmennafélaganna úr fjórð
háttu, búmenningu þeirra og j ung^samböndum í héraðssambönd.
þjóðfélagslcigar skoðanir
Ög hann gekk inn í raðir þeifra
1914 óg gerðist bón’dí áð Klétti í
Reykholtsdal samhliða kennara-
starfinu á Hvanneyri og bjó þar til
1920, er hann gerðist skólastjóri
að Hólaskóla. Það var huðgsjon
Páls, að smáu jarðirnar væru bætt
ar svo, að þar yrðu góð býli. Sú
hugsjón hans hefur ræzt mjög
víða og á eftir að rætast enn bet-
ur.
Skólastjórn og búskapur Páls
á Hólum gekk að óskum. Þó hvarf
hann frá því starfi eftir átta ár
og gerðist ráðunautur hjá B.í. í
búfjárrækt. Hvort tveggja mun
hafa valdíð, einkaástæður hans og
svo mun honum hafa þótt tiltölu
lega fámennur nemendahópur of-
lítið fyrir sig. Hann varð að hafa
alla bændur landsins í takinu,
fræða þá og hvetja til meiri átaka
í ræktun búpeningsins. Hér verð-
ur ekki ritað um þenna stóra og
merka þátt í ævístarfi Páls Zóph-
óníassonar, það gera aðrir, en það
er víst, að þessi ráðabreytni Páls
var mikið happ fyrir bændurna og
landbúnaðinn í heild, svo mikið
vannst honum á í þessu starfi
Fyrir utan sitt fulla efbættís
starf á hverjum tíma, vann Páll
þvílíkan fjölda aukastarfa, að
óteljandi má kalla. Af því fór orð.
að hann hefði átt sæti í fleiri
nefndum, en nokkur annar samtíð
armanna hans. Sennilega er þetta
nokkuð nærri réttu lagi. Eitt er
víst, að það er mér um megn að
telja upp öll þau aukastörf sem
hann ynnti af höndum með eril-
sömu og erfiðu aðalstarfi Af ser
stökum ástæðun. vissi ég það. að
einu sinni á búnaðarmálastjóra ar
um hans, þurfti hann að vinna
7 nefndum sama daginn ofi það
áreiðanlega ekkert eindæmi
Nú mætti.kannske ætla, að þeu.
sem ekki þekktu Pál Zóphóníasson
son. gætu haldið að hann hefðj áratug er þau tóku við stað og
orðið að kasta höndum til ain skóla t Hólum i Hjaltadal, og við
hverra þessara starfa, svo yfirhlað j Kolbeinn á Sknðuiandi vorum
inn, sem hann hefði hlotið að Framhald á 14. siBu.
Bæði í Borgarfirði og Skagafirði
tók Páll þátt í svo að segja öllum
félagsmálum þessara héraða og í
mörgum þeirra formaður eða odd
viti. Hann átti sæti á Alþingi frá
1934—1959 og sat á 32 þingum
alls. Búnaðarmálastjórastarfinu
gegndi hann árin 1950—1956.
Páll Zóphóníasson var einlægur
trúmaður og þó ekki viðurkennd
ur sem slíkur af þeím, sem halda
fast við kreddur og kennisetning
ar. En ferðin úr þessu lífi til
hins komanda, var honum jafn
viss og eðlileg eins og hann gengi
úr einni stofu í aðra í húsinu
SÍnu.
Páll Zóphóníasson var mjög vin
sæll meðal allra, er honum kynnt
ust eða unnu með honum. Var þó
aldrei myrkur í máli um það, sem
honum þótti miður fara og fengu
bændur að kenna á því ekki síður
en aðrir, en hann sagði það á
þann hátt að bað særði ekki.
Hann var góðviljaður og greíða-
maður hinn mesti. Hann var jafn
an öruggur málsvari þeirra er
minnimáttar voru. Starfs Páls
Zóphóníassonar mun lengi gæta í
íslenzkum landbúnaði. íslenzlrir
bændur standa því sérstaklega í
mikilli þakkarskuld við hann og
blessa minningu hans.
Þorsteinn Sigurðsson.
Kveðja að norðan.
Eg óskaði fyrir rösku ári, þegar
frú Guðrún Hannesdóttir lézt, að
Páll sem þa var farlama orðinn,
mætti fylgja henni yfir í þann
æðra neim, serr hvorugt efaðist
eitt andartak um, að opinn stæði
handan við cjaldið. Á þessu varð
nokkur bið — of löng, að mér
fannst En nú ei sú bið á enda
— og allt er gott
Kynni mín at peim hjónum
hófusT íyrir nálega hálfum fimmta