Alþýðublaðið - 05.12.1954, Blaðsíða 9

Suimndagur 5. desembcr lí)54
ALI5ÝBUBLAÐIÐ
9
en það hefur aldrei verið hús_
— Heldur hvað° spurði ég og
hló við.
— Hreysi — nútímahreysi.
Sjáið gluggana, loftið, þiljurn
ar, stigann, allt — allt blakkt,
óhreint og nöturlegt. Og þannig ■
hefur pað alltaf verið. Það var
aldrei byggt til þess að vera
tákn fegurðar og smekkvísi •—•1
heldur aðeins sem skjól fátækra
manna. . . . Heyrið þér ekki,
hvernig það bveinar, harmar
það, að það hefur ekki verið
reist til þess að vera hús, þótt
nú hafi verið lappað við pað
og reynt að gera það að gisti
húsi —- skipbrotsmannaskýli
mikið fremur — og kannske
rétt. Erum við ekki flestir eða
allir skipbrotsmenn? ,
— Við viljum nú víst fæstir
kannast við það, fyrr en þá
seint og síðar meir, sagði ég.
— Nei, við viljum það ekki,
en erum það flestir — kannske
allir, þegar allt kemur til alls
nema þá ofurmennin, en hvar
eru þau nú?
— Þér teljið yður þá líklega
ekki skipbrotsmanm, slapp út
úr mér.
—Skip mitt braut við heima
vörina. — En við töluðum um
húsið hérna, sagði hatin. —
En það er ekkert hús — bara
skýli. ... Eigið þér hús? spurði
hann svo.
Ég svaraði neitandi.
— Nei, þér skuluð aldrei
reisa yður hús.
— Og hvers vegna ekki?
— Hvers vegna. Höll yðar
getur orðið að hreysi — þér
reisið hana fegurðinni og lífs
gleðinni, en pað er ekki nóg.
Hús yðar getur orðið að greni
eftir yðar dag, en það var
reist af yður og það gleymist
aldrei, meðan það stendur. Og
það verður bent á það. — Sjá
þetta hús byggði hann Gunnar
Helgason og þarna bjó hann —
og minning yðar verður um
leið færð í tötra.
— Hann tók sér málhvíld,
saup á viskifíeygnum, strauk
3’firvararskeggið og Ihorfði á
mig. Kippirnir í andlitinu á
þonum urðu tíðari en áður.
— Þér sáuð mig vera að at-
fcuga húsið hérna á móti. — Ég
deit það, að þér eruð sá eini,
Éem hafið veitt mér verulega
Eftirtekt. Þér hafið alltaf verið
að veita mér eftirtekt þessa und
Enfarna daga. En vitið þér sögu
þessa húss? — Nei, þér vitið
þana ekki eins og hún er. Ef til
Vill hefur yður verið bent á pað
Og sagt — þarna er húsið þeirra
Johnsenanna — og um leið haf
íð þér séð þá í skugga þessa
húss. . . tötralega menn, úrkynj
aða og ofurselda auðnuleysi
hinna ólánsömu manna — ó-
láni, sem þeir sjálfir hafa skap
að sér að dómi yðar.. Þannig
hugsið þér um þessa menn eða
eitthvað á þessa leið.
— Ríki rísa og falia, allt er
breytingum undirorpið.
— Jú, rétt er það. — Þeir sem
eiga að ráða — eru bornir til
þess — eru oftast drepnir —
ekki alltaf af mönnunum held
ur hinum duttlungafullu örlög
um. . . Nei, þér vitið það ekki
■— kærið yður ekkert um að vita
það — og hvað kemur yður
það líka við, að Halldór John-
sen, sem stofnaði Johnsensverzl
unina, var einn af brautryðj-
endum íslenzkrar verziunar á
nítjándu öld. Hann var bónda
sonur, sem brauzt til frama,
eignaðist skip og hélt því milii
landa og hóf svo verzlun hér í
banni og fjandskap hinna
dönsku kaupmanna. En hann
var borinn til forustu og af-
reka — vinur Jóns Sigurðsson
ar og ötulasti styrktarmaður,
hvað máttu sm danskir Gyð-
ingar gegn honum. Verzlun
hans hófst í smáum stíl. Hann
kéypti og seldi við hagstæðu
verði og flutti og sótti vörur
sínar á eigim skipi, meðan
verzlunin var að ná festu. Þeir
sem við henni tóku, þurftu að
halda sókninmi áfram, en byrj
unarörðugleikarnir voru yfir-
unnir. Sonur hans, Geir Johm
sen, efldi þessa verzlun og
gerði hana að því, sem faðir
hans ætlaðist til húm yrði —
innlent stórveldi — ísienzkt að
alsvígi.
Geir Johnsen reisti þetta
hús úr sterkum viðum, sem
hanm sjálfur hafði valið. —
Það átti að verða hús ættarinn
ar. Það var búið þeim húsgögn
um, sem þá voru dýrust og
fegurst, prýtt málverkum eftir
kunna erlenda snillimga. Það
var stolt þessa byggðarlags og
sómi landsins. Þangað komu all
ir útlendir ferðamemn, sem hing
að komu. Þar hvíldu þeir sig
og endurnærðu við þá híbýla-
prýði, sem jafnvel þeir gátu
undrast yfir.
—- Johnsensverzlun hefur þá
verið eim stærsta verzlunin
hér um slóðir, sagði ég til þess
að segja eitthvað.
•— Já, auðvitað var hún það
— langstærst. Hún náði mest
a'llri verzluninni í fjórðungm
um undir sig og hafði útibú um
alla firði. — Hún var ein sterk
asta verzlum landsins.
— Og hvernig gat hún eflst
svona?
— Hvernig? — Á viðskipt-
um auðvitað — Þetta voru
menn, sem kunmu að verzla —
I
afburðamenn að forsjálni og út
sjónarsemi.
— Já, og vissu, hvað þeir
áttu að gefa sjómönnunum fyr
ir fiskinn og verkamönnunum
í laun, sagði ég glettnislega.
— Hvað eigið þér við? spurði
hanm og stirðnaði andartak í
hrukkum sínum og grettum.
— Aðeins það, að Johnsens
verzlun hefur auðvitað, eims og
önnur verzlunarstórveldi fyrri
tíma, hvort sem þau voru dönsk
eða íslenzk, skammtað almenn
ingi úr hnefa fyrir strit hans
og starf, en hirt gróðanm af —-
já, eiginlega átt fólkið, eins og
skipin og húsin.
— Já, auðvitað réð húm öllu,
ef þér eigið við það, en það
átti hún líka að gera. Það er hið
eina og réttláta og farsæla lög
mál, að þeir, sem bornir eru til
forustu og hafa haft vit og
dugnað — og ég vil segja snilli
til þess að hefjast til auðs i
djörfum framtökum — þeir
eimir eiga að ráða, en hinir að
hlýða. . . . Það er þetta, sem
verið er að eyðileggja og þess
vegna þrífst ekkert ofurmann-
legt.
— Lífsspeki allra Johnsena,
tnuldraði ég. En hamn virtist
ekki heyra það og hélt áfram.
— En hús ættarinnar — já,
það stóð með blóma — tign-
asta hús þessa landsfjórðungs.
— En hvað nú? — Þér hafið
sjálfur séð það að utan — eymd
ina — vesaldóminn. Það hefur
verið ausið s'karni af skrílnum,
eins og musteri á miðöldum,
sem villtir þjóðflokkar brutust
inm í — svívirtu og rændu . . .
Þak þess er ryðbrunnið, glugg
ar þess svartir af skarni og fúa
og hurðirnar skældar.
— Það vinnur samt enn þá
sitt hlutverk, sagði ég.
— S'itt hlutverk . . Eruð þér
að storka mér?
— Nei, ennlþá veitir það mönn
um skjól og ennþá eiga fjöl-
skyldur heimili sitt þar.
— Já, eins og ég sagði áðan
— Nú er pað skýli — aðeins
skýli. en ekki hús. Ég hef kom
ið þangað inn. — Engin hús-
gögn — troðin gólf — óhrein
ar þiljur — rifinn pappi í lofti.
Allt óhreint, grómtekið og nöt
urlegt.
— En samt þak yfir höfuð
þeirra, sem vantar húsnæði,
sagði ég.
•— Nei, ekki einu sinni það.
IVær sjómannafjölskyldur hafa
búið þar, og jafnvel þær vilja
elcki vera þar lengur. Þetta
fólk segir, að það sé ekki búandi
lengur í Johnsenshúsi — að
— það sé hjallur, sem allir
vindar Ieiki um — orðíð fúið
og lekt. — Þær hafa fengið sér
Áttræðiir í daö:
„MER ÞYKIR VERST að
geta ekki lesið, sjónin hefur
bilað. Börnin mín lesa að vísu
fyrir mig, en þau vilja sleppa
pÓIitíkinni, en hennar sakna
ég mest. Ég hlusta þó á allar
stjórnmálauimræður í útvarp-
nu. Ég hef al'la tíð verið póli-
tískur. Ég var heimastjórnar-
maður, allaf Hannesar-maður,
og ekki í öðrum flokki fyrr en
Alþýðuflokkurinn var stofnað
ur. Annars hafði ég alltaf mik
ið álit á Jóni heitnum Þorláks-
syni, en Alþýðuflokkurinn
barðist fyrir að breyta þjóð-
félaginu til hagsbóta fyrir al-
þýðuna — og gerir enn. —.Ég
sótti alla fundi, ekki aðeins
alla Dagsbrúnarfundi frá 1913 |
og þar til fyrir skömmu, held-
ur líka alla pólitíska fundi. —'
Það hafa svo sem fleiri tekið
þátt í pó'litískri baráttu en for
ingjarnir. i
Það er búið að breyta þjóð-
félagsástæðunum stórkostlega,
en verst er að menn kunna
ekki að gæta þess, sem áunn-
izt hefur. Nú eru menn skamma
stund að afla, en margir hafa
eytt iþví að kvöldi, sem dagur-1
inn hefur fært þeim. Það er
blóðugt. j
Það er slæmt að manni skuli
ekki geta liðið vel í landinu
nema að einhvers staðar séu
blóðsúthellingar. Ég hef lifað
meir en tvær heimsstyrjaldir
— svo að ég þekki þetta. Þeg-
ar stríð eru þá leikur allt í
lyndi með atvinnu og tekjurn
ar — og eins nú, þegar 'her-
nám er án stríðs, en svo þegar
hvergi er barizt sökkvum við
niður í eymdina. Ég þekki
þettá. Þetta er sár lífsreynsla.“
Á þessa leið mælti Ingjald- 1
ur Þórarinsson verkamaður á
Vesturgötu 23 við mig í gær
þegar ég ihitti hann af tilefni
áttræðisafmælis hans í dag. 1
Hann er lágvavinn, rólyndur, 1
nema ef til vill þegar stjórn-
mál ber á góma, fastur fyrir,
gjörhugul'l og p-rýðilega g!ef-
inn. Hann er mjög ókveðinn í
skoðunum og sneiðir ekkert
utan af. kemnr beint framan
að manni með það, sem honum
býr í huga.
„Ég hef alltaf unnið baki
brotnu — og ailtaf komizt
Ingjaldur Þórarinsson.
sæmilega af, en vitanlega hef-
ur maður orðið að fara vel með
það sem aflast hefur. í þvx
efni hefur konan mín líka
reynzt meira en vel. Það er
ekki síður henni að þakka en
mér, að allt hefur blessazt. Ég
er ánægður með lífið og þá er
einskis frekar að krefjast.“
Ingjaldur Þórarinsson fædd
ist að Bæ í Kjós þennan dag
árið 1874, 'sonur Ilólmfríðar
Jónsdóttur og Þórarins Ingj-
aldssonar, sem bar áttu heima
í húsmennsku. Faðir hans átti
ekki skepnur, en stundaði sió
og kaunavjnnu, Þeaar Ingjald
ur var 14 ára, strav eftir að
hann var fermdur, fór hann
a* beíman. ..enda ekVert fvrir
mie að hpt-na “ Oa bá fór
bann pð Þúfn í Kió= o& var
Var vinnumú+nr- f 3 ár. Þegar
"hprir) 17 ára fór bnrin að
"R o W «3 me°í til .Tóns
r--.*wv ’ ■» vk~1 c :cí)wpr* fV;nacmiðs
fi-á Ene'e-v o? Þ ■urfðar konw
Tn o w c o<* liormí í écr bað að
ho Wq Ácr ’rr2y' ð að mannj.
o"f cp r.< i m -ðí kom'tst.**
TSq-r-pp rrov* T% o -n r» í fi ár en fór-
Kq - \T-'~ •r*T»or> fil Gi’ðrnundar
o cr ° 1 • w T'í>v*.q. o &
-U. -- ' ? o1
,,vn. TW 'T ; ÓtiVj CfO y
þ o v-VI lnn(
V.oiwf) j)?J T- T 'v' ?n vop/I o
17"o rf O Áf -
*■'•— otundaði
V -''ín W-I

(Fnh. á 10. síðu.)
annað hús til íbúðar og í það ,
kaupa þær sér ný húsgögn. [
Næsta stig hússins verður enn
þá meiri niðurlæging. Það verð
ur gert að skýli hinna allra aum
! ustu — fjandmanna þeirra hug
sjóna, sem voru undirstöður
' þessa húss — framtaksseminn-
' ar, sem vinnur ríki auðs og alls
* nægta. Aumustu þurfalingum
kaupstaðarins verður komið
þar fyrir — því megið þér trúa,
[ ef ekkert kemur fyrir, sem
hindrar það.
1 Það brá giampa fyrir glugg
ann og ég leit út. í myrkrinu
sá ég dimmrauðan loga gjósa
upp úr þaki Johnsenshússins
og svartur reykur hrannaðist
út um einn gluggann.
— Það er kviknað í húsinu,
æpti ég. — Komið þér. Við
verðum að hjálpa til þess að
bjarga. ,
Hann kipraði augun og leit
niður, eins og kann kiknaoi við.
En hann leit strax upp aftur
og sagði óbreyttum rómi:
— Það er engu að bjarga •
Fólkið íllutti í dag. 1 j;
verður haícfin í porti Sambandshússins við Ingólfsstræíi í dag ki. 11-4.
Allar gerðir OpeMríla verða sýndar.