Alþýðublaðið - 24.12.1955, Blaðsíða 25

Úr jakka, skóm og sokkum,
og brettum buxurnar upp á
mitt læri. Drógum við tínslu-
pokann með annari hendi, en
tíndum í hann með hinni.
Stundum var sótt svo djarít,
ef stórt kolastykki var fram-
undan, að sjór var í beltis-
stað, og mátti þá segja, að
maður væri votur frá hvirili
til iija. En hvað um það. Hér
var til mikils að vinna, og
hver okkar um sig vildi hafa
sefn allra mest í pokanum sín-
um áður en sjór fór að falla
að aftur.
Allt af þótti mér gaman að
koma ofan í Grófina þegar vel
fiskaðist. Araskipin komu að
landi hvert af öðru, og há-
setarnir stukku fyrir borð og
brýndu þeim upp í fjöruna.
Síðan var afla hvers skips
kastað í kös, en formaðurinn
skifti honum í hluti á þann
hátt, að sem jafnastir fiskar
kæmu í hvert kast. Þegar
hlutaskiftum var lokið, lét
formaðurinn einn hásetann
snúa baki að sér, benti á eitt
kastið og sagði: „Hver skal
þar?“ Kallaði þá hásetinn
upp nafn einhvers skipverj-
ans. Var þá það kast orðið
hans hlutur. Þessu var hald-
ið áfram, þar til hver háseti
hafði fengið sinn hlut. Þau
köst, sem eftir voru, var kall-
aður skipshlutur, og vai'ð
eign útvegsbóndans.
Um það bil, sem skipin
lentu, komu konur og krakk-
ar niður í fjöruna og færðu
mönnum sínum og feðrum
kaffi og matarbita þeim til
hressingar áður en þeir færu
að gera að aflanum. Þegar vel
fiskaðist voru sjómennirnir
mjög örlátir við krakka og
fátæklinga um fiskgjafir í
soðið.
Sjómenn og verkamenn
Iifðu mjög fátæklegu og fá-
brotnu lífi. Nokkrir áttu þó
lítinn bæ og lóð kringum bæ-
inn sinn, og var sumt af lóð-
inni notað fyrir matjur.ta-
garð, en hitt fyrir fiskreit, því
margir sjómenn verkuðu og
þurkuðu fiskafla sinn sjálfir
með aðstoð skylduliðs síns.
Vegna fátæktar urðu sjó-
menn að taka nauðþurftir
sínar til láns hjá kaupmönn-
um upp á væntanlegan afla,
en urðu þá að skuldbinda sig
til þess að leggja fiskinn inn
hjá lánveitanda að verkun-
inni lokinni. Ef vel fiskaðist
gekk þetta blessunarlega, en
oft fór það svo, að aflinn
hrökk ekki fyrir skuldinni.
Varð þá að byrja á nýjan leik,
og semja um úttekt næsta
vetur, og var kaupmaðurinn
þá oft tregur til lánveitinga
og skammtaði smátt, því eng-
in trygging var fyrir því, að
í hönd farandi vertíð yrði
betri en sú fyrri. Eina úrræði
fólksins var því að spara við
sig bæði mat og annað til þess
að geta þraukað af þangað til
úr rættist um aflaþrögð.
Brunnar eða vatnspóstar
voru á ýmsum stöðum í bæn-
um, og höfðu bæði karlar og
konur atvinnu við það, að
bera vatn í fötum heim í hús-
in. I húsunum var vatnstunna
höfð í inngönguskúr eða eld-
húsi, og var látið í hana vatn
úr svo eða svo mörgum föt-
um, eftir því sem um var
samið, fyrir ákveðið gjald á
mánuði. Fólk þetta bar allt
af tvær fötur í hverri ferð,
og notaði annaðhvort herða-
tré með snærum og krókum
(létta), eða trégrind (vatns-
grind). Atvinnuheiti þess
var: vatnskarl eða vatnskerl-
ing. Við vatnsbólin var jafn-
an mikið skvaldur, og stund-
um hávaða rifrildi, því allir
vildu komast sem fyrst að til
þess að fylla fötur sínar.
Margt af þessum vatnsberum
var að ýmsu leyti sérkenni-
legt fólk, bæði að búnaði og
ýmsum háttum þess og tali.
Flest hafði það auknefni, svo
sem: Sæfinnur með sextán
skó, Gunna grallari, Kristján
krummi, Álfrún í Sundi,
Gvendur vísir, Jón smali, Jón
boli og enn fleiri.
Daglegur klæðnaður al-
þýðufólks var úr íslenzku
vaðmáli, og sjómenn og
verkamenn gengu í heima-
prjónuðum ullarpeysum og
ullartrefil um hálsinn. Fóta-
búnaðurinn var sauðskinns-
skór eða hrossskinsskór, sem
kallaðir voru leðurskór, en
margir gengu á dönskum tré-
skóm (klossum) þegar blautt
var um, og jafnvel kvenfólk
líka. Flestir áttu þó spariföt
og stígvél (danska skó), sem
notuð voru við hátíðleg tæki-
færi.
Á fyrstu árunum, sem ég
og móðir mín dvöldum í
Reykjavík, áttum við oftast
við bágindi og hálfgerð sult-
arkjör að búa. En þrátt fyrir
alla erfiðleika og skort, gat
hún samt aldrei fengið sig iil
BERNH. PETERSEN
REYKJAVÍR
Símar: 1570 (2 línur). Símnefni: Bernhardo'.
Kaupir:
Þorskalýsi, allar tegundjr.
Sndarlýsi, Sellýsi.
SfldarmjöL FiskimjöL
Stálföt.
Síldartunnur.
Selur:
Kaídhreinsað meðalalýsL
Fóðurlýsi.
Kol í heflum förmum.
Salt í hejlum förmum.
Ný, fullkomin haldhreinsimarstöð,
SólvallagÖtu 80. — Sími 5398.
að fara fram á meðlag með
mér eða sveitarstyrk sér til
handa. Hefir sennilega ekki
viljað eiga neitt á hættu, því
afleiðing af slíkri styrkbeiðni
á þeim árum gat orðið sú, að
við hefðum bæði verið flutt
fátækraflutningi til Akra-
ness.
Einu sinni svarf þó bjafg-
arskorturinn svo að okkur,
að móðir min sneri sér til
mikils ráðandi manns á Akra-.
nesi, er hann var staddur í
bænum, og beiddist þess, að
hann hjálpaði sér um ein-
hverja matbjörg, og gat þess,
að hún vildi ekki leita til fá-
tækranefndarinnar hér um
styrk. Litlu síðar sendi hann
móður minni einn fjórðung
(5 kgr.) af hertum háfi, en sá
fiskur hefir jafnan verið tal-
inn lítt hæfur til manneldis.
Hún tók við sendingunni, og
ályktaði sem svo, að betra
væri illt að jeta en ekki neitt.
Eftir að ég var orðinn full-
orðinn minntist hún á þetta
við mig, og taldi mig vera í
lítilli þakkarskuld við Akur-
nesinga vegna uppeldiskostn-
aðar míns.
Eina hjálpin, sem hún fékk
á þessum erfiðu árum, var dá-
lítið af matvælum þeim, sem
send voru hingað frá Eng-
landi haustið 1882 vegna
harðinda og bjargarleysis.
Gjafamat þessum var skift
milli fátækra fjölskyldna og
einstæðinga í bænum, sem
við bágust kjör áttu að búa.
Skammturinn á hvert heimili
var miðaður við fjölda heim-
ilismanna og aðrar ástæður
þeirra. Móður minni tókst að
treina skammtinn okkar lang-
an tíma með ýtrustu spar-
semi. Vel er mér minnisstætt,
hve oft hún blessað'i hina
góðu gefendur fyrir þessa
kærkomnu matbjörg.
Þrátt fyrir lélegan aðbún-
að, bæði til fæðis og klæðis,
var ég stór og stæltur eftir
aldri, enda allt af verið heilsu-
góður og mesti fjörkálfur að
eðlisfari. Ég var viljugur til
allra snúninga, og tók fegins
hendi við hverju viðviki, sem
gaf mér eitthvað í aðra hönd.
Sumarið 1883 var ég vika-
drengur á „Hótel Alexandra“
í Hafnarstræti (nú nr. 16).
Veitingamaðurinn hét Jesp-
ersen. Hann var danskur, og
kona hans einnig. Mér líkaði
vel við þau bæði, en heldur
þótti mér konan skapbráð. Ég
var í ýmsum snúningum
heima við og í sendiferðum
fyrri hluta dagsins. Kaffi og
brauð fékk ég þegar ég kom
á morgnana, og stundum mið-
degisverð, en annað kaup
ekki.
Næsta vor var ég um tíma
hjá Schierbeck landlækni í
Aðalstræti, aðallega til þess
að sækja vatn til heimils-
þarfa í Prentsmiðjupóstinn.
Fyrir þetta fékk ég morgun-
mat. Hjónin og börnin voru
góð við mig, en samt leiddist
mér þetta starf, og hætti því
snemma sumars. Mig langaði
til að fara að vinna mér meira
inn en bita og sopa. Um sum-
arið stundaði ég ýmsa snún-
inga og sendiferðir, bæði hjá
kaupmönnum og öðrum, og
líkaði það miklu betur.
Þegar ég var orðinn fullra
tíu ára komst ég í barnaskól-
ann. Ég lærði þar lestur,
skrift, reikning, spuminga-
kver, biblíusögur, leikfimi og
söng. Skólastjóri var þá Helgi
Helgesen, en söngkennari
Jónas Helgason. Mér þótti
mjög gaman að vera í skólan-
um, og var allt af með þeim
efstu af krökkunum í mínum
bekk við raðanir, sem fóru
fram einu sinni í mánuði. En
I
I
I
1
j
í
•k.
H.f. Öigerðin Egill Skallagrímsson
Reykjavík — Sími 1390 — Símnefni Mjöður.
einu sinni hrapaði ég samt
illilega við röðun, af ástæð-
um, sem nú skal greina.
Eins og venjulega urðum
við nokkrir strákar samferða
úr skólanum, og vorum
komnir vestur í Aðalstræti.
Þar var þá á ferð Sæfinnur
gamli vatnsberi, með pípu-
hattsgarminn sinn á höfðinu,
sem ekki var nein nýlunda
fyrir okkur. En í þetta sinn
hvíslaði einhver púki því að
okkur, að gaman væri að
senda snjókúlu í hattinn á
gamla manninum. Ég hnoð-
aði snjókúlu og miðaði á hatt-
inn, en í sama bili og snjó-
kúlan rann úr hendi minni og
lenti í hatti Sæfinns, kom
einn af kennurum mínum,
Halldór Jónsson (síðau
bankagjaldkeri) gangandi
fast að okkur. Undankomn
varð ekki auðið, og urðuni
við að hlýða á stranga ávít-
unarræðu hjá Halldóri, seni
endaði á þá leið, að fyrir þetta
prakkarastyrk skyldi ég fá
heljarmikla nótu í skóla-
prótókollinn næsta dag. Dag-
inn eftir kallaði Halldór mig
til sín upp að kennarapúlt-
inu, og las svo hátt, að allir
krakkarnir heyrou, það sem
hann hafði bókað um þetta í
prótókollinn. Að því loknu
gekk ég til sætis míns, og
skammaðist mín eins og bar-
irm hundur. Þetta gleymdisfc
samt fljótt í bili, en við næstn
röðun hrapaði ég úr öðru
Lýsissamlag botnvörpung a
Símar 7616, 3428, 7428.
Símnefni: Lýsissamlag Reykjavíkur.
Stærsta og fullkomnasta
kaldhreinsunarstöð á
íslandi.
Lýsissamlagið selur lyfsölum,
kaupmönnum og kaupfélögum
fyrsta flokks kaldhreinsað með-
alalýsi, sem er framleitt við hin
beztu skilyrði.
JÓLAHELGIN
25