Tíminn - 28.03.1965, Page 8

a
TÍMINN
StJNNUDAGUR 28. man 1965
★
Þeim fækkar nú óðum ,sem
alizt hafa upp, lifað og starf-
að, eða verið burðarásar á hin
um stóru og mannmörgu heim-
ilum, sem báru mestan reisn-
arbrag í íslenzkum sveitum á
genginni tíð. Sigurður Jónsson
á Stafafeili í Lóni, sem varð
áttræður fyrir nokkrum dög-
um, er þó óumdeilanlega i
þeim hópi. Ég bað hann um
afmælisviðtal, en hann sagði:
— Ég skal spjalla við þig, en
vil helzt ekki liafa það afmæl-
isviðtal. Eigum við ekki að
fresta birtingu þess fram yfir
afmælið? Og þetta varð svo að
vera. Og hér kemur spjallið.
— Ég er fæddur í Bjarna-
nesi, 22. marz 1885, sagði Sig-
urður, þegar ég spurði hann,
hvort hann væri fæddur á
Stafafelli. — Ég var einkason-
ur foreldra minna, Margrétar
Sigurðardóttur frá HaUorms-
stað, og séra Jóns Jónssonar
prests og prófasts í Bjamanesi
Sér yfir Stafafellsbæ, tún og siðan Lónssveitina til suSvesturs, allt til Brunnhorns og Vestrahorns, en
Jökulsá fellur á eyrum á miSri mynd.
Búskapur og ræktun áttu
hug minn allan frá æsku
og Stafafell í 42 ár. Ættir
þeirra beggja voru hínar merk
ustu, og liggja greinar og ræt-
ur þeirra víða um land. Þess
vegna átti ég nákomna frænd-
ur svo að segja á hverju lands-
homi.
En þó að ég væri einbirni,
átti ég mér samt æskubróður,
fósturbróður, sem reyndist mér
afar vel. Þegar ég var 5 ára
tóku foreldrar mínir í fóstur
dreng á svipuðu reki, Þorstein
Stefánsson prests á Hjaltastað,
Péturssonar. Faðir hans og fað-
ir minn höfðu verið skólabræð-
ur og góðir vinir, og hann var
einnig frændi móður minnar.
Þorsteinn lifir enn, var lengi
hreppstjóri Breiðdæla, traust-
ur ágætismaður. ViíJ urðum
samrýndir, lékum okkur að
hornum og skeljum og vorum
stórbændur í þeim búskap.
— Hvenær fluttist þú i
Stafafell?
— Það var árið 1891, þá
var ég sex ára. Ég fermdist
vorið 1899, og það sumar dó
móðir mín. Faðir minn sat þá
á Alþingi. Hann fékk fregnina
um lát hennar með bréfi i
pósti eins fljótt og unnt var,
en svo var örðugt til ferða
austur þá, að hann gat ekki
komið heim að jarðarför
hennar. Svo vildi til, að þá
var í heimsókn hjá okkur séra
Jón Bjarnason í Winnipeg, en
hann var sonur fyrrverandi
LeiBrétting.
Það var ekki rétt, sem sagt
var í frétf af afmælishófi því,
sem Sigurði á Stafafelli var
haldið að Hótel Sögu á dögun-
um að Búnaðarfélag íslands
hefði staðið fyrir hófinu. Það
voru vinir og kunningjar Sig-
urðar j bæ og byggð, sem til
þecs efnu.
prests vá Stafaíúili,, I^nn jarö-..
‘ söng móður mífla. æn. puk þess
töluðu þéir yíir moldum ‘hé'nn-
ar séra Ólafur Magnússon og
Jón Finnsson á Hofi.
Móðir mín talaði margt við
mig í uppvextinum, en þrennt
varð mér siðar á ævi minnis
stæðast af því, sem hún lagði
mér á hjarta. Hún bað mig
þess fyrst og siðast, að ég
reyndi eftir megni að láta gott
af mér leiða í lífsstarfi, og hún
óskaði þess öðru fremur, að
ég ræktaði jörðina. Þriðja
ósk hennar var sú, að
ég reyndi að tileinka mér ást
og smekk föður míns á ís-
lenzku máli. Þessum boðorð-
um móður minnar hefur mig
alltaf langað til að fylgja, og
ég vona, að þau hafi mótað
líf mitt að nokkru.
Faðir minn var ekki mjög bú-
hneigður maður, en hann var
bókamaður, víðlesinn og
hneigður til fræða. Hann vand
aði mál sitt í ræðu og riti og
bar mikla ást og virðingu fyrir
móðurmálinu.
— En var þér ekki fyrir-
hugað að ganga menntaveg?
— Það stóð til boða. Faðir
minn var ekki auðugur maður,
en hann var talinn vel bjarg-
álna. Eftir ferminguna ræddi
hann jressi mál við mig og
bauð mér að kosta mig í skóla.
„endum föðurbró.íjur míns, og
.. or sú.grein enn.á Melum, .. ,
— En þú þáðir ekki láng-
•skólaboðið?
— Nei, ég vildi ekki fara í
embættismannanám. Ég hafði
þá þegar staðráðið að verða
bóndi og hafði mikinn áhuga
á sauðfjárrækt. Og ég vildi
setja markið hátt og verða
stórbóndi. Ég hafði einkum
tvær fyrirmyndir í þeim efn-
um — tvo bændur í Lóni, sem
áttu flestan fénað og einnig
flestar jarðirnar í sveitinni —
eða þær, sem kirkjan átti ekki.
Þessir bændur voru Eiríkur
Jónsson í Hlíð, sonur hins
mikla kappa Jóns Markússon-
ar í Eskifelli, en Eskifell var
eitt af þremur býlum, sem
byggt var í landi Stafafells
áður fyrr. Eiríkur keypti
síðar Papey, sem þá var lang-
dýrasta jörð á Austurlandi.
Verðið var 11 þúsund krónur,
en þá var ærin loðin og lembd
á vordegi metin á 10 krónur.
Var kaupverðið því 1100 ær-
verð, en Eiríkur þurfti þó ekki
að selja neitt af þeim jörðum.
sem hann átti fyrir, til þess
að greiða kaupverð Papeyjar af
höndum. Gísli, sem síðar var
lengi bóndi í Papey, og er fað
ir núverandi bónda þar, keypti
jörðina af Eiríki. Mér hefur
síðar orðið Papey tákn
SEGIR SIGURÐUR JÓNSSON BÓNDI í STAFAFELLI
ef ég vildi ganga menntaveg
t.d. yerða prestur, eins og
þeir móðurfrændur mínir eða
sýslumaður eins og langafi
minn á Melum í Hrútafirði.
Faðir minn var sjöundi Jón
inn i þeim karllegg', en ég rauf
þá keðju, er ég var látinn
heita Sigurður. Hins vegar
hélzt Jóna-keðjan á eftirkom-
ræn mynd um búskaparþróun
hér á landi. Þessi kosta- og
hlunnindajörð, sem metin var
bezt jarða áður, er nú talin
lítt hæf til búskapar vegna legu
sinnar.
Hinn stórbóndinn. sem 6g
leit til, var Sveinn Bjarnason
bóndi í Volaseli, prestssonur
frá Stafafelli bróður séra Jöns
i Winnipeg. Kona hans
var dóttur Ólaís Gíslasonar
Hann hafði efnazt á sauðfé
sern þurfti lítið til sín, og einn
ig a fiski- og hákarlaveiðum
sem hann sótti fyrr á árum af
kappi \ hamssvum mínmn s:
ég þessa Lvo mektarbændui
sitja sinn vi'ð hvort altarishorn
ið i Stafafellskirkjú7Yén'-'hénni •
var þá skipt í tvennt með kór-
þili. Karlmenn sátu í kórnum
en konur í framkirkju. Augna-
skot né áþreifing ungra
stúlkna og pilta drógu þá
ekki athyglina frá ræðu prests
ins.
— Hélzt þessi skipan lengi í
Stafafellskirkju?
— Töluvert lengi. Það mun
hafa verið séra Ólafur Steffen-
sen, sem lét breyta þessu eftir
1920 — og hleypti saman.
— En þú forsmáðir þó ekki
skólagöngu að öllu leyti?
— Nei, ég fór í Flensborg-
arskóla, var þar árin 1901—03.
Þá var Jón Þórarinsson skóla-
stjóri þar. Einnig fór ég á skóg
ræktarnámskeið í Gróðrarstöð-
inni í Reykjavík hjá Einari
Helgasyni. Þetta varð mér að
góðu liði.
— Hvenær tókstu svo við bú
stjórn heima í Stafafelli?
— Það var vorið 1905 gerð-
ist þá ráðsmaður og verk-
stjóri. Þá var ég tvítugur. Ég
var mjög seinþroska líkamlega
grannur og smár fram eftir
árum og var að taka út þrosk-
ann alveg fram yfir tvítugt.
Heilsan var heldur ekki sem
bezt á unglingsárunum og jafn
yel nokkuð fram eftir aldri. Ég
var óhraustur í maga og leitaði
til Jónasar Kristjánssonar, sem
þá sat Brekku í Fljótsdal, og
hans læknisráð dugðu mér vel.
Mér finnst jafnan, að ég eigi
honum mjög að þakka góða
heilsu síðar á ævi.
— Kvæntist faðir þinn ekki
aftur?
— Jú, hann kvæntist Guð-
laugu Vigfúsdóttur frá Arn-
heiðarstöðum, systur Guttorms
í Geitagerði. Hún var sérstak-
lega mikil búkona og góð hús-
móðir og gekk mér í móður
stað. Faðir minn lifði til 1920.
— Ilvernig var heimilishald
og búskapur á Stafafelli á
fyrstu áratugum aldarinnar?
— Heimilið var mjög mann-
margt, heimilisfólk oftast um
20 manns. Þar voru 4—5 vinnu
menn og ekki færri vinnukon-
ur. Auk þess voru þar oftast
ungmenni nokkur, sem fóstruð
ust upp á heimilinu. Heimilis-
líf var því fjörmikið og fjöl-
breytt. Stafafell er mikil jörð,
sem kunnugt er, einkum mikil
og góð útigangsjörð og hlunn-
indi allmikil. Æðarvarp er í
eyjunni Vigur fyrir landi, og
fengust um 50 kg. af æðardún
á vori. þegar mest var. og sel-
veiði var einnig nokkur, eða
50—60 landselskópar að vori
og álíka margir útselskópar að
hausti. Til þess að nytja varp
ið og stunda selveiðina þurfti
heimilið að eiga góðan bát, og
honum var haldið til fiskveiða
á vetrarvertíð frá Papós. Þá
sjósókn stunduðu tveir vinnu-
menn jafnan, en báturinn ann-
ars mannaður mönnum utan
heimilis. Ef sæmilega fiskaðist
fengust í hlut þessara tveggja
vinnumanna og bátsins um tvö
þúsund fiskar, og var það aUt
stórþorskur, sem fluttur var
heim og hertur eða saltaður.
Var að þessu góöur búforði.
Þetta voru fjórir hlutir, því
að báturinn fékk tvo hluti.
Allt var hirt af fiskinum —
einnig sundmagar og kinnar.
— En hver var búfjareign
lieimilisins?
— Eins og ég sagði áðan
var sauðland rnjög gott í Stafa-
felli, afréttur góður og stór
i Eskifells- og Stafafellsfjöll-
tim. en erfitt land til smala-
nennsku f dölum og hlíðum
þarna inni undir jöklum er víða
gróskumikið land. jafnvel svo
undrun sætir. Þar er t d Víði