Alþýðublaðið - 19.05.1957, Blaðsíða 5

Stmnudag'ur 19. maí 1957
Sjomafini:
ÞEGAR botnvörpuiigurinn
Bjarni ridda.i lagöi úr höfn i
Hafnarfirði þriðjudaginn 1.
xnarz 1955, var þar um boro nýr
neíarnaður, 61 áis að aldri, sem
aldrei áður hafði verið skip-
verji á íslenzkum togara. Ekki
foer samt að skilja þetta svo. að
hér hafi verið ráðinn óvanur
maður til starfa. Nýi netamað-
nrinn hafði þá í meira en fjöru-
tíu ár verið sjórnaður á útlenzk-
um fiskiskipum og skipstjóri á
togurum um þriátíu ára skeið.
Hann hefur stjórnað togiuum
iyrir HoIIendinga, Breta, Spán-
verja, Pólverja og ísraelsmenn,
lengst af við Island á vetrarver-
tiðum, en á Norðuisjó á sumr-
um.
Maöur sá, sem hér er frá
sagt, heitir Einar Guðmunds-
soh, fæddur í Hafnarfirði og
uppalinn þar til tvítugsaldurs.
Þá hvaí'f hann af lanái brott,
og hefur síðan aldrei til íslands
komið til veru fyrr en viku áður
en hann réðst á Bjarna riddara.
Til fæðingarbæjar síns, Hafnar-
íjarðar, hafði hann aldrei kom-
ið síðan hann fór brott þaðan
árið 1914, nema snöggvast eftir
mánnskaðaveðrio mikla í febr-
úar árið 1925 eða fyrir réttum
þrjátíu árum. Varla getur held-
ur heitið, að hann hafi komíð í
3and á fósturjörð sinni í þessi
íjörutíu ár nema þegar nauð-
syn krafði, að hann leitaði
snöggvast hafnar, er hann var
méö skip sitt hér við land, og
bá helzt í Vestmannaeyjum. Öll
þessi ár hefur hann verið bú-
settur í Hollandi, átt þar börn
og buru og koniizt mæta vel af.
Sjóinn hefur hann jafnan stund
að af mesta kappi og stuttan
tíma á ári hverju haft fast land
undir fótum. En þótt hann háfi
lerigst af ævinnar fiskað með
þjóðum, hefur hann samt aldrei
viíjáð annað vera en íslending-
ur; íslenzkan ríkisborgararétt
sinn hefur hann aldrei viljað
missa. Og þótt varla geti heitið,
að hann hafi umgengizt Ianda
sína á þessum áratugum, talar
hann rnóðurmál sitt svo vel, að
furðu sætir.
Þegar hann réðst á skip á ný
í fæðingarbæ sínum:, eftir meira
en 40 ára 'brottveru þaSan, átti
hann hollenzka konu í Haarlam
í Ploliancli, sem nú er -einnig
flutt til íslands, dóttur búsetta
í Ástraliu, sem lieitin er eftir
móður ’hans, Viifaoxgu Stefaníu
Árnadóttur, aora dóttur í Höfða
borg í Suður-Afríku, og son,
Einar aS naíni, sem er stýri-
maður .á hcllenzku miliilanda-
■ slíipi. Verður efcki annað sagt
en þessi fimm manna fjölskylda
sé’ meira en lítið tvístruð um
véröldina.
,En nú er rétt að víkja til upp-
hðfsins cg segja ögn frá tildrög-
um þess, að’ Éinar -Guðmunds-
son réðsí á úílend fiskiskip.
Einsr rætlst til •
(T tSr'
rertísrs
ÞA’Ð er raunar upphaf þessa
máls, að á árunum efíir 1910
hóf enska fyrirm-kið Booldess
Bros uinfangsmikia fiskveiða-
sfárfserni í Hafnarfirði. Keyptu
þéir bræour, Hairy og Do ' i
Béokless, fisk, af erlendum tog-
nrum, þar á 'meðal af nokkrum
togurum frá Ijmui'den í Hol-
landi. foru þeir eign R. de Boer
þar í bré. Eéðust nokkrir íslénzk
ir menn' ó þessa togara á ver-
tíöum. einkum ,.fiskilóðsar“ og
flatningsmenn. Einn þessara
i togara hét Baldur, og á 'vertíð-
| inni árið 1912 réðst Einar Guð-
mundsson flatningsmáður á
hann, þá tæplega 13 ára að
aiári. Árið eftir var faann aftur
á sama toga.a, og eins 1914.
j En þegar Baldur hélt heirn til
j Hollands að veriíð lokinni þetta
i ár, fór Einar ekki í land, heldur
j sigldi út með togaranum. Þeir
voru tveir Hafnfirðingarnir,
sem ti-1 Hollands fóru með
Balöri, hinn var Guðbjörn Jó-
hannsson. Skömrnu eftir að þeir
koniu til Hollands, skildu þeir
í'élagar. Viidu þeir læra málið
ssrn bezt og töldu sig gera það
j b eíur, ef þeir skildu. Var þeim
j íslenzkan töm, er þeir voru sam
j an. Það réðst svo, að Einar fór
af Baldri, en Guðbjörn varð
i kyrr. Þrem árum síðar rakst
Baidur á tundurdufl í Norður-
j sjó og fórst með allri áhöfn.
Ælt og ij'ppr’U’inii
Eins og að iíkum lætur var
Einar GuSmundsson -enginn við
vaningur á sjónum, er hann
réðst flatningsmaður á hol-
ienzka togarann Baldur árið
1912, þótt ekki væri hann nema
18 ára. Strax að loknu barna-
skó'Lanámi, 14 ára gamall, fór
hann á srkútu. Var það skutan
Himalaya. sem Agúst Flygen-
ring átti. Var hann síðan á ýms-
um skútum, þar tíl hann fór á
togarann. — En áður hafði
hann farið með föður sínum á
skútu að surnarlagi. Var hann
ekki nema 11 ára gamall, er
hann fyrst kynntist skútulífinu.
Hann taldi sig þó ekki of ung-
an til að renna færi í sjó. Varð
hann fljótt var. En dregið gat
hann ekki, til þess voru kraft-
arnir of litlir. Kallaði hann þá
til föður síns, sem stóð frammi
á skipinu: „Pafabi, það er kom-
io á hja mér“. Kom þá faðir
lians honum til hjálpar og dró
fiskinn. Á meðan tók stráksi
sögur fara aí, Þar sem hér er 1914. Ijmuiden er hafnar- og
um almúgafólk að ræða, er von- fiskibær við Norðursjó. Þótt
laust að rekja ættina lengra aft- bærinn væri ekki ýkja stór, var
ur, en engin ástæða er til að þar samt æði margt nýstárlegt
ætla annað en áar þeirra hjóna ' að sjá fyrir unga sjómanninn
I íslenzka. Ilann var að vísu upp-
alinn í fiskibæ, sem óx hröðum
skrefum á þessum árum. .Þegar
hann var 11 ára, var fyrsta ís-
lenzka togaraútgerðin sett á
fót þar. Það var, þégar botn-
vöpungurinn ,,Coot“ var gerð-
ur út frá Hafnarfirði árið 1905.
Á þessum árurn lagði einnig
mesti fjöidi erlendia fiskiskipa
upp aíla. sinn á vertíðum í
Hafnarfirði, kútterar, línuveið-
arar ag togarar. — En eigi að
síður var Ijmuiclen mikili stað-
ur hjá Hafnaríirði. Þar var mið
stöð fiskveiða ogJiskverzlunar,
mikii og rammbyggð höfn og
stöðug umferð glæstustu haf,-
skipa. Skipaskurður liggur frá
Ijrnuiden þvert ,-yfir landið tii
Amsterdam. Má bærinn því telj
ast eins konar hafnarbær frá
Amsterdam. í Ijmuiden var og
sjómannaskóli. Einar Guð-
mundsson gat því vart hafnað
í erlendum bæ, sem meira var
að skapi ungum og -áhugasöm-
j u.m siómanni. Kunni hann þar
hafi verið fiskimenn við Hafn-; strax"vei við si«
arfjorð um aldir, áður en nöfn l
Eiiiar Guðmuiidsson.
Myndin tekin áður en hann fór
af landi burt.
þeirra eru skráð í varðveittar í
En brem vikum eftir að hann
bækur, og -jafnvel ailt frá land- j kom ti! Hollanus. o. auzt s-taðið
námstíð. Er ekki ósennilegt, að | ,ut> °*umatíi pa heita. að oll við-
margur Einar í þessari ætt hafi i kort breyttust a augabrugðn
ungur verið haldinn útþrá og i ^að a anSlnu’ að flb;kl-
ævintvralöngun ekki síður enlsklP hejClu tl!. veiða>, meðan
| menn voru ao atta sig a hlutun-
: um. Liðu þrír mánuðir áður en
I Einar kæmist á sjóinn á ný, og
var horium tekið að laiðast at-
hafnaleysið crg vistin í land-i.
Samt var honum fjárri skapi
að láta hugísliasí. enda hefur
hann -alia tíö verið æðrulaus, á
þatt-a og héldu þeim í haldi í
Absrdsen. Lögðu þeir svo fvrir
skipvarja, að þeir skipuðu þap
upp fiskinum. Neituðu Hollend-
ingar því harðlega, töldu sig
eiga aflann og kiöfðust að fá aþ
sigla með hann heim. Stóð j
þessu stímabraki fjórar vikur,
hvorugir létu sig, en fiskurinn
tók að skemmast í lestinni. Þf
loks komu menn úr landi og
tóku að skipa upp fiskinum,.
Horfðu skipverjar á það bióðug-
um augurn, bæði vegna afla-
missins og eins vegna hins, að
fiskurinn va; skemmdur orð-
jnn. Fengu Holiendingar ekkert
borgað fyrir fiskinn, en lifrar.-
hlut fengu hásetar greiddan.
Ekki létu Bretar togarann
lausan, þótt þeir hefðu tekið úr
honum fiskiim. Héidu þeir skip.i
og mönaum í haldi í þrjá og
hálfan mánuð. Viidu Hollend-
ingar ekki yíirgefa skipið. Leið
beirn eftir atviknm vel, þeir
bjuggu í skipi.nu og höfðu nóg
fyrir sig að leggia. Fengu þeir
peninga ssnda að heiman. Þót.t
Ei.nar væri ekki búinn að vorft
nema tvö ár í Hollandi, þegar
hér kom sögu, átti hann tals-
verða fjárhæð í banka. Sendi
hann konu skinstjóra síns
skayti, — en hjá þei-m hjónum
•var faann í fæði og húsnaeðí
fy:stu fimm árin, sam hanri
var í Hollandi, —■ og bað hana
se.nda sér peninga. Gekk það
grsiðl&ga fyrir sig og komu pen-
ingarnir með beztu skilum. Lét
Einar sér líða vel eííir það og
ske.mmti sér eftir föngum.
Loks létu B.etar sig. Sigldu
skipverjar togara sínum þá
h“im til Hollands. Var þá kam-
ið' langt fram á, sumar.
sá, er hér er írá sagt. En þeir
hafa orðið að láta sér lynda að
sækja sjó úr héimavör. Fátælc-
ir alþýðumenn áttu ekki
margra kosta völ fyrr á tímum,
tækifæri voru fá til breytinga,
möguleikar ekki miklir ;til að
hleypa heimdraganum. Þvívoru
hverju ssm .gsngið heíur. Eng- j
inn trúði því hsldur þá, ao st.íð- Kaf S>á'CStíi£.Hli fá 5
ið'st.æði lengi.
En. stríðið brsiddist stöðugt
út, og aönnura varð Ijóst. að
ekki þýddiftö ha-ida-að sér hönd
um os, bíða átekta von úr viti.
menn leiguliðar og fiskimennÚ.tgsrðarfélögin tóku því að búa
Á þsssum misserurn var Eín-
ar stundum stýrimaður á -sagl-
kúttsrum og smátogurum á
Norðursjó. Maut hann þar sjó-

Ilafnarfjörfer um síðustu aldamót;
færi föður síns, og beit þá stund á -sömu tortu r-ttiið eftir æt:-
um á hjá honum meðan k-arl 3ið um alöaraðir. -— Er Einar
var. að dragá -fyxir hann. j 'Guðmundssc-n sjöuncji. maöar í
Þa'ð má með 'sanni segja, ibc’mm karlleggeírá Guðmundi
sjómennska sé Einari Guö- ! b?i:n ’tn bjo ■ Myjabæ í G.:
mundssyni’ í blóð borin. For- I hverfi árið 1703. Fr »i E
feður hans í föðurætt hafa ver- ! Guðmundur .uinarsson á ítol i
io fiskimsnn: við .austanverðan ! Ilafnarfirði.; var af g'ömlu fiskl-
Hafnaefjöro s.vo langt aftur í • matraakynslóðin.ni
aldir, -scm rakið verður. Voru
þsir iei.gúliSar Garðakirkju á
ýmsum kotum í Garðato:funni
iaaan frarn af manni. Á býiinu
j Nýjabæ í Garoahveríi bjuggu
1 ár'ið 17C3 GuSmundúr Ólafsson
j og'Hsjga Einarsdóttir. Voru þau
i fædd um 1650. Þau áttu son,
j fæddan um 1890. Sá héi Einar
í >- ,
: Guðmundsson: Þassi hjon eru
fyatetu ættmenni Einars, sem
sern aiti
siuri tliílá' bát fram á gamals
aldur "Cg reri' T.il-'fi'sk.i sr út.-.-með'
landinu ' þrétt ,'fyíir- öslasát
tegara ag nýtízku va.iðraðf-ercir.-
tíIMir
't Gt M
Einar Guomundsson koin til
Ijmuiden y’tólariái 17. júlí:
skiy -EÍri tií vaióa. Fór Einár þá
á iítiriri segdkútiyr, sen -^fund-jj
aoi fisk'Verð" ör.t, og •bárn sjó- j
mcri'Hi mikið úr- býtum.
A . narstri vatra: vertíð réðst’l
lurid. Bar ékkext. til tíSiada þá
verííð, þó að síríðið is..i ðnaui æj-!
0 rf 6; 7 ”,r i, SO \l Y {} S '• Ö P :1 1P. D cl 1. E H. :
ingar. to^aran^, Ebtar var ;
á, og' héidu rneð hp.nn’íi! bafnar
" : -'Nr Þj-N ija L' 'j gátu
jþeir nsitso því, 6n hi11 sögSu
þí.ir, aö beir. fiskuSu aiveg eins
■ fyrir eiiskan markao. Ekki voru
Ensiendingar ánægðir með
Skútur á 'IVÖiKÍvmi.i
mjanhsr-a’y-nsiu ;sinnar, því -.af5
'enga sk-ólamermtun hafðd hanii
fra-m ýíir venjulagt barnaskólá-
tíám h'eiriia. Þótt j'IorSursjórinii
iruetli heita ovrus'íusvaeði,. og
rr.örg. skip fæmst þar árlega af
•völdu.m styrjaldariimar,- vár,;
h:/Tni'a jafnan með Einarl.
Kom &kip hans á'vallt heilt |í
b.öíri. Eitt sim.yoru þeir á veið- „'
um nsr st.öndum England?,
pcgar kafoátur lyfti sér allt 1í
einu úr djúpinu. Einar var vakt’
íorrnaður, og varð honum eklji.
íim; sat. Kallaði hann stras ;»,
skipstjára, sem vár 'niðri apl';.
faor’oa. i\...'v-.útn': inn kom nær,..
unz; hann var kominn í kájpæri.
Þvkktu þsir fiskimennirnir þá
Fraiahald á 8. síSu.