Alþýðublaðið - 19.07.1957, Blaðsíða 7

Fösíudagur 19. iúlí 1957

7
Kári Guðmumlssom
/f ° , 11 f
''IStMlJffiCIfmv
M'JÓIjK er hin fullkoranasta 1
fæc.i handa mannlegum verum,,
enda eru i henni helztu nær-
ingarefni, sem vaxandi líkami
þarfnast.
Framleiðsla kúamjólkur fer
nær eingöngu fram í hinum !
temnruðu beltum jarðarinnar !
og bó meira á norðurhvélinu. |
Með alls konar kvnbótum og;
bættri meðferð kúnna hefur ]
nythæðin aukizt stórum, og er
kúamjólk nú orðin einn allra
stærsti þátturinn í fæðu flestra
menningarþjóða.
Ekki er vitað með vissu, hve- !
nær maðurinn byrjaði að
íeggja sér til munns aðra mjólk
en móðurmjólkina, en talið er, |
að það hafi verið allsnemma. i
Sagnir herma. að 3000 ámm!
fyrir fæðingu Krists hafi kúa-
mjólk verið notuð til manneld-
is í Egyptalandi og Mesópóta-
naíu.
Framleiðsla kúamjölkur hef-
ur olla tíð verið einn höfuð-
þáttur íslenzks landbúnaðar.
Nautgriparækt hér á landi stóð
í miklum blóma á söguöld, og
hefur mönnum reiknazt til, að
mjólkurkýr hafi þá verið tals-
vert fleiri en nú á dögum. I árs-
lok 1955 reyndu.st mjólkurkýr
vera um 32 þúsundir.
BLAQINU hefxtr borizt löng grein eftir Kára Guð-
mundssou. miólkureftirlitsmann ríkisins, um mjólk og
mjólkurframleiðslu. Hér er um svo yfirgripsmikið mál
að ræða, ógerlegt er að birta það í heild, þótt margt
sé þar athyglisvert. Kér birtast nokkrir kaflar úr grein-
inni, sem almenr.ing varða helzt. Síðar verður e. t. v.
biit mtira af þessu efni, ef rúm leyfir.
MJOLK OG MJOLKURBU.
Allt frarn að síðustu alda-
mótum unrtu mjólkurfrarnleið-
endur eingöngu sjálfir ú.r mjólk
inni. Rjóma- eða mjólkurbú
vo: u ekki til, en framleiðendur
gerðu smjör, osta og skyr úr
mjólkinni.
Nýt-t tímabil í íslenzkum
mjólkuriðnaði hefst með stofn-
un rjómabúa. Fyrsta rjómabúið
var stofnað 1900 að Seli í Hruna
mannahreppi fyrir forgöngu
Ágústs bónda Helgasonar. —
Rjómabúum fjölgaði. og urou
þau á næstu fimm árum 34. Á
þeim tíma var smjör útflutn-
ingsvara. Englendingar voru
kaupendur og keyptu urn 100
tónn að meðaltali á ári. Orsakir
til bess voru aðallega þær, að
eftirspurn eftir nýmjólk óx í
kaupstöðum, einkum í höfuð-
borginni, Reykjavík. Síðan
komu mjólkurbúin til sögunn-
ar. Fyrsta mjólkurbúið var sett
á stofn í Reykjavík árið 1919.
Aðalhlutverk þess var að
hreinsa og gerilsneyða mjólk til
nevzlu í bænum. Nxi eru starf-
rækt í landinu tíu mjólkurbú:
Mjólkurbú Flóamanna, Selfossi,
Mjólkurstöðiú í Rvík, Mjólkur-
stoð Akraness, Akranesi, Mjólk
ursarnlag Borgfirðinga, Borg'-
arnesi, Mjólkurstöð Kaupfélags
ísfirðinga, ísafirði, Mjólkur-
sámlag -Húnvetninga, Blöndu-
ósi, Mjólkursamlag Skagfirð-
ínga, Sauðárkróki, Mjólkur-
samlag Kaupfélags Eyfirðinga,
Akureyri. Mjólkursamlag Þing-
evinga, Húsavík og Mjólkur-
samlag Kaupfélags Austur-
Skaftfellinga, Höfn.
Þótt hér séu 10 mjólkurbú er
lángt í land, að allir landssnenn
clrekki gerilsneydda mjólk. í
sveiíum og þorpum býr nær
helmingur landsmanna. Þeir
neyta cgerilsneyddrar mjólkur
eingöngu. En vonandi verður
þess ekki Iangt að bíða, að
neyzlumiólk verði gerilsneydd
í öllum kaupstöðum, kauptxin-
um og þorpum, annaðlivort með
fulJkomnum gerilsneyðingar-
tækjmn eða með ódýrum raf-
magnstækjum á þeim stöðum,
þar sem íbúar eru það fáir, að
fjárliagsástæður leyfa ekki full-
komin gerilsneyðingartæki.
RANNSÓKN NAUÐSYNLEG.
En þott unnt sé að geril-
sneyða mjólk og gera hana
þannig smitfría, veldur slæm
meðferð rýrnun hennar (gerla-
gróðri). Mjólk, sem í er veru-
legt magn af gerlum (lifandi
eða dauðum), verður að teljast
skemmd vara, hvað sem allri
sýkingarhættu líður. Þess
vegna er nauðsynlegt að vita,
hvað veldur mjólkurskemmd-
um og hvernig unnt er að koma
í veg fyrir þær.
Þar sem mjólk er seld óger-
ilsneydd beint til neytenda, er
nauðsynlegt að dýralæknir
skoði kýrnar. mánaðarlega með
tilliti til júgurbólgu og annarra
sjúkdóma. Ennfremur er nauð-
synlegt, að læknisskoðun á
beimilisfólki fari fram áiiega
að minnsta kosti. Mjólk frá slík
um framleiðendum þarf að rann
saka sem oftast á opinberum
rannsóknarstofum, svo að unnt
sé . að fylgjast með gæðum
mjólkurinnar. Nú bagar svo til,
ao opinberar rannsóknarstofur
eru aðeins tvær, er annast rann
sóknir fyrir heilbfigðisstarfs-
starfsmenn og aðra, sem þess
óska, þ.e. Atvinnudeild Iiá-
skólans og tilraunastöðin að
Keldum. Báðar þessar rannsókn
arstofur eru í umdæmi Reykja-
víkur, og korna þær ekki að not-
urn sem skyldi öðrum en þeim,
er starfa þar eða í næsta ná-
grenni. Er því brýn nauðsyn að
fjölga rannsóknarstofum í land
inu. svo að allir starfsmenn
heilbrigðisstiórnarinnar, hvar
sem er á landinu, eigi þess kost
að rannsaka eða láta rannsaka
mjólk og mjólkurvörur og þær
vörur aðrar, sem þeir hafa eftir-
lit með. Þá fyrst verður unnt
að fylgjast fullkomlega með
framleiðslunni og kippa því í
lag, sem aflaga fer.
FLOKKUN MJÖLKURINNAR.
Um 3500 mjólkurframleið-
endur leggja mjólk sína inn á
áðurneínd mjólkurbú. Hins
vegar teljast bændur vera í
landinu um 6200. Þeir mjólk-
urframleiðendur, sem leggja
i ekki mjólk sína inn í mjólk-
úfbú, framleiða sjálfir smjör,
svonefnt bögglasmjör. Slíkt
, smjör er unnið úr ógerilsneydd-
um rjóma, en það verður að
teljast hæpin ráðstöfun frá heil-
brigðislegu sjónarmiði.
Heiklarmjóíkiirmagn mjólk-
urbúanna (samanlagt) á árinu
1950 reyndist vera 58.828,608
kg, sem er 4.880.209 kg meira
magn en á árinu 1955, eða 9.5%
auksiing'.
í 1. og 2. flokk flokkuðust
56.956.509 kg, eða 3,18%.
Á árinu 1955 reyndist 1. og
2. flokks mjólk vera 52.199.264
kg eða 96,76%, og 3. og 4.
flokks mjólk reyndist vera
1.749.135 kg, eða 3,24%.
1. flokks mjólk inniheldur allt
að 14 millj. gcrla í rúmsm.
2. fíokks nxjólk inniheldur allt
að 4 'millj. gerla í rúmsm. :
3. flokks mjólk innihelclúr allt
áð 20 millj. gerla í rúmsm,
4. fioliks mjólk inniheldur
meira en 20 miilj gerla í
rúrnsm.
Af þessu sést, að talsvert
magn mjólkur flokkast í 3. og
4. flokk en fer stöðugt minnk-
andi, enda hlýtur það að vera
kappsmál mj ólkurframleiðenda,
að framleiða 1. flokks mjólk
eingöngu.
Matvara, hvaoa nafni sem
hún nefnist, verður að vera
falleg, hrein, vel lyktandi og
bragðgóð. Hún verður — með
j öðrum orðum — að falla kaup-
endum í geð. Hún verður að
vera góð vara, úrvalsvara.
VÖRUVÖNDUN.
I Vöruvöndun er það atriði,
sem mestu varðar í allri fram-
leiðslu. Þrásinnis hefur komið
í ljós — bæði hér og erlendis
— að sala hefur aukizt stórum,
hvenær' sem vörugæðin hafa
aukizt. Má með réttu segja, að
saía eykst í réttu hlutfalli við
vörugæðin. Þetta á ekki sízt við
um mjólk og mjólkurafurðir.
Og ekki má gleyma því, að
vöruvöndun verður enn veiga-
meiri þáttur framleiðslunnar,
þegar offramleiðsla á sér stað.
Ef framleiða skal góða vöru,
verður að vanda til hráefnis í
uppphafi. Til þess að fá úrvals-
mjólkurafurðir verður mjólkin,
sem nota á til vinnslu, að vera
1. flokks vara. Þar kemur til,
kasta mjólkurframleiðenda. Því
laðeins geta mjólkurbúin fram-
! leitt úrvalsmjólk og mjólkuraf-.
urðir, að mjólkin sé með ágæt-
um, er hún berst til þeirra frá
framleiðendum. — Þess ber
scr^aklega að gæta, að gölluð
mjólk blandast ekki góðri og
ógallaðri mjólk. Eitt fúlegg
eyðileggur stóra eggjaköku.
Einn lítri af gallaðri mjólk spill
ir stóru keri af góðri mjólk.
Það er vegna þessa, að rannsaka.
I verður vandlega hvern mjólk-
urbrúsa, er berst til mjólkur-
i búanna, og endursenda ef inni,-
haldið er ekki hreint og órneng-
1 að. Stundum veldur það mis-
1 skilningi og óánægju, er mjólk-
: urbú endursenda mjólk. Mjólk-
urframleiðandi misvirðir botta
við starfsmenn mjólkurbúanna
og lætur það stundum bitna á
bílstjórunum, sem annast flutn
ingana. Slíkt stafar venjulega,
af því, að þeir, sem hlut eiga
að máli, eru hnútunum ekki
nægilega kunnugir. Er því vert
að athuga þá nokkru nánar, þ.
e.a.s. hvað það er, sem liggur
til grundvallar er ræðir um,
gæði mjólkur og vöruvöndun.
Þegar á fyrsta stigi slíkra at-
hugana rekumst við á bakterí-
ur, oft kallaðar gerlar. Verðui;
sxi reyndin á, að þeir eiga ekki
lítinn þátt í þeim erfiðleikum,
sem á vegi verða.
GERLAR OG GERLA-
GRÓÐUR.
Þegar horft er á gerla í smá-
sjá, getur að líta plöntur. Gerl-

Mjólkinni helt úr brúsunum — Ljósm. O. Ó1
ar eru plöntur eins og grasið,
sem grær á grænum völlum.
En þær eru langt frá því að vera
á stærð við stráin, en eru hins
vegar hinar smágerðustu plönt-
ur, sem vísindin þekkja. Að
vísu er heppilegt, að þær skuli
vera svo smáar, því að ekkert
annað kæmist fvrir á þessari
jörð vorri, væri hver einstök
þeirra á stærð við gulrófufræ.
Sumar plöntur eru til hagsbóta,
svo sem alfa-alfa' og smári. Aðr
ar eru til óþæginda, t.d. fífill
og sóley í túni, enn aðrar bein-
línis skaðlegar, svo sem eitur-
vafningurinn.
Eins og alkunnugt er valda
sumar bakteríur (gerlar) sjúk-
dómum, og aðrar eru banvæn-
ar. Sumar tegundir gerla ger-
breyta bragði mjólkur. Þeir
gera mjólkina sura, beiska eða.
maltkennda. Þeir geta breytt
mjólkinni svo mjög, að sllir,
sem nevta hennar. fái illt í
maga. En þar sc-m ógerlegt er
að skilja góðu gerlana frá hin-
um, sem verri eru, verður ekki
öðru til að dreifa en losna við
alla þá gerla, sem eiga ekki
heima í mjólkinni.
Venjulegar plöntur þróast í
sólskin.i og hreinu lofti en gerl-
um líður bezt í dimmu, röku
og hlýju úrhhverfi. Margir
þeirra þróast bezt í mjólk, eink
um volgri mjólk. Eins og mjólk
kemst næst því að vera hin full-
komnasta fæða handa mannleg-
um verum, er hún einnig hin
ákjósanlegasta fæða flestum
tegundum gerla. Ekki er neinn
gerill fy.rr kominn í mjólk eti
hann tekur að auka kvn sitt,
og æxlunin er mjög hröð.
GERLUM FJÖLGAR ÖRT.
Gerlar æxlast við beina skipt
ingu einstaklinganna. Þeir smá
þynnast um miðjuna, unz þeir
skiptast í tvo hluta, em hvor
um sig verður ný fruma. í
volgri mjólk tekur þessi skipt-
ing oft ekki nema 20—30 mín.
Gerum nú ráð fyrir, að hópur
af gerlum æxlist með þessum
'hraða. Eftir hálftíma eru hóp-
arnir orðnir tveir, eftir klukku-
tíma fjórir, eftir einn og hálfan
tíma átta, og eftir tvo tíma 16
o.s.frv. Á fimmtán klukkutím-
um mundi þessi eini hópur hafa
eignazt ,,börn og barnabörn11,
svo að mörgum milljónum skipt
ir, og enn mundi fjölgunin í
bezta gengi.
Þar sem gæði mjólkur eru
svo nátengd gerlagróðri, vakn-
ar sjálfkrafa sú spurning, hvern,
ig við megum sigrast á honum,
áður en hann verður ofan á i
viðskiptum við okkur og þær
mjólkurvörur, sem við erum að
framleiða. Nú er það ekki eins;
erfitt viðfangs og ætla mætti.
Ráðstafanir í þá átt eru aðal-
lega tvenns konar:
1. a'ð varna gerlum að komast
í mjólkina.
2. að stoðva vöxt og viðgang
þeirra gerla, senx hafa kom-
izt £ hana.
LONDON, fimmtudag. Mae-
millan, forsæíisráðherra, skýrói.
frá því í dag, að það muni ekí: i
verða fært að framkvæma al-
gjört bann við kjarnorkvxvopn-
um. I svari við spurningu í
neðri málstofunni sagði Mac-
millan, að slíkt bann væri að-
eins haegt að framkvæma, ef
hægt væri að gera grein fyrii
öllu kjarnakleyfu efni, sem
framleitt hefði verið til þessa,
og áleit ráðherrann það vera ó-
gjörning. „Brezka stjórnin álri-
ur framkvæmanlegt að setja
bann við frekari framleiðsLx
kjarnakleyfra efna, ef hægt er
að komast að samkomulagi um
nægjanlega gott eftirlitskerfh,
sagði Macmillan.
Jafnaðarmaðurinn Richartl
Stokes bað forsætisráðherrann
um að skýra frá hver væi i
veigamesta mótbára ríkistjóm-
arinnar gegn tillögunni um al-
gjört bann við tilraunum með1
kjarnörkuvopn í tvö ár. Mac-
millan kvað stjórnina, ásamt
stjórnum Kanada, Frakklands
og Bandaríkjanna, hafa lagl
fram tillögu, er gerði ráð fyrir
stöðvun tilraunanna sem fyrsta
liðar í afvopnunarsamningi.
Kvað hann stjórnina álíta þetta
beztu aðferðina, þar eð takast
mætti að koma á slíkum samn-
ingi, mundi það vera veruleg
f ramf ör.