Vísir - 24.12.1927, Blaðsíða 7

V í S I R
Jól í Dallingdal.
Hallingdalur eða Haddingja-
.dalur i Noregi liefir löngum ver-
íð talinn sérkennilegur og íbú- ;
arnir ekki siður. Dalurinn var
fremur afskektur þangað til
Björgvinarihrautin mikla var ,
lögð eftir lionum endilöngum ,
.og vestur yfir fjall, enda þótt ,
póstleiðin milli austurlands og :
vesturlands lægi um liann á
.káíia. pangað til jámbrautin
köm til Osló, var um þriggja
daga leið í aðalkaupstaðinn,
Drammen, og var sumpart farið
vatnaveg eða isa. Aðalkaup-
^taðarvörurnar voru járn, salt
. og brennivín — handa þeim
-sem clcki kunnu að byrla þann
jlrykk sjálfir — og svo tóbak
og kaffi. Sj'kur var sárlítið not-
aður, og enn í dag eru Norð-
jnenn miklu minni sykurætur
en ísiendingar.
Nú brunar eimreiðin sex sinn-
,um á sólarhring um Haddingja-
dal fram og aftur og flytur
gamlar venjurburt í hverri ferð,
en skilur nýja siði eftir. Dal-
urinn er ágætt dæmi þess,
hvernig samgöngurnar um-
skapa fólk. í sjálfum aðaldaln-
um er alt orðið breytt frá því
sem var fyrir hálfum manns-
uldri, en í afdölunum, sem
liggja út frá Hallingdal er alt
með meii'i forneskjubrag, sem
,þó er óðum að ,uppbtast‘, síðan
daglegar bifreiðaferðir hófust
um dalinn á surnrin.
Hér skal leitast við að lýsa
nokkuð jólasiðum Hallingdæla,
,eins og þeir voru i gamla daga,
og eins og þeir eru enn sumstað-
;ar í afkimunum. Lýsingunni
verður vitanlega í ýmsu ábóta-
vant, einkum kann eg ekki frá
því að segja, liverjir af þeim
siðum sem þarna tíðkast, eru
sérkennilegir fyrir dalinn og
hverjir almennir norskir jóla-
siðir. Til þess brestur mig vit-
jieskju um aðra landshluta
Noregs.
Undirbúningurinn undir jól-
in hvíldi mest á húsfreyjunnni
eins og víðast tiðkast. Hún fór
,að baka og brasa mörgum dög-
úm fyrir jól, svo að smám sam-
an hlóðust upp heilir hraukar
.af flatbrauði, „lefsum“, rjóma-
brauði og laufabrauði, kring-
um hana. Flatbrauðið norskg er
bakað úr sigtuðum rúgi og lcart-
öflum, flatt mjög út i næfur-
þunnar skifur og bakað á hellu.
Er það svo hart, að það molnar
undir tönninni. „Lefsumar“
eru líkastar þvi flatbrauði, sem
á suðurlandi er kallað „liveiti-
kökur“ en undir jólin er mjög
til þess vandað, notað í það
bæði srnjör og rjómi og stráð
á það sykri, áður en það er etið.
í býtið á aðfangadaginn fer
húsbóndinn út í viðarhjallinn til
að höggva og saga i eldinn.
pótti það fyrrum slæmur bú-
maður, sem ekki bar inn á að-
fangadag eldsneyti er nægði
fram á þi'ettánda. Viðarliöggs-
maðurinn kynti eld fyrir fram-
an hjalldyrnar, þegar hann
byi'jaði á vinnunni, og varð
metingur um það milli ná-
granna, hver fyrstur yrði til að
kveikja jólabálið, og lieldur lít-
ilsvirðing að því að verða sein-
astur. Viðurinn var borinn inn
og lilaðið upp með hlóðunum
á báðar hliðar, svo miklu sem
fyrir komst, en síðan fyltur
hver krókur og kimi i stofunni,
m. a. undir öllum rúmum.
Á hádegi á aðfangadaginn
skyldi allri útivinnu lokið, öll-
um skepnum gefinn sérstakur
jólaábætir, óþreskt hálmvisk
hengd upp í húsagarðinum og
grautur lianda jólasveinunum
settur á hlöðuloflið. Helst sá
siður sumstaðar enn, músun-
um til huggunar. Tók nú heim-
ilisfólkið að hafa fataskifti, þvo
sér og snyrta og flestir eignuð-
ust einhverja nýja flík, sem þeir
gátu vígt. Hvitur dúkur var
breiddur á langborðið í stof-
unni um miðjan dag og dallur
fullur af smjöri settur á það
mitt og mátti ekki hreifa hann
af borðinu öll jólin. Kerli, sem
steypt voru sérstaklega fyrir
jólahátiðina voru látin á borð-
ið og kveikt á þeim undir eins
og fór að skyggja. Klukkan sex
var sest að borðum og matur
borinn fram, en áður en borð-
haldið hófst var lesinn jólalest-
urinn. Síðan var tekið til mat-
arins; var það rjómagrautur og
lútarfiskur. Er það harðfiskur,
sem lagður er i vatn, sem lútað
er með birlciösku. Fiskurinn
liggur þar þangað til hann er
gegnvotur og er síðan soðinn og
etinn með sméri og kartöflum.
Mun þetta fiskát vera kaþólsk
erfð, en er nú óðum að hverfa
úr sögunni. Allflestir til sveita
eta nú orðið steikt rifjaflesk á
aðfangadagskveld.
Á níunda tímanum var farið
áð hátta, og skyldu allir háttað-
ir áður en klukkan varð niu.
Að svona snemma var gengið til
sængur, stafaði mest af þvi, að
víða var langt til kirkjunnar og'
þurfti þvi að risa snemma úr
rekkju á jóladaginn og Ijúka
búverkum áður en farið væri til
kirkju. pangað fóru allir sem
vetlingi gátu valdið, þvi það
þótti heiðingjaháttur og mann
orðsskemd að sitja heima á
jóladaginn.
Víða var þriðji dagur jóla
lieildinn lielgur, en annars liófst
hinn eiginlegi jólagleðskapur
þann dag, svo sem heimboð,
drykkjur og dansgleði. pá byrj
uðu unglingarnir að „gaa jule
buk“ — klæddu sig fáránlega
og höfðu gi'ímur fyrir andliti
og gengu svo bæ frá bæ, eink-
um á þá staði, sem mest var
vonin um rausnarlegar veiting
ar. pó boðsgestir væri fyrir, þar
sem þeir koniu, þótti sjálfsögð
skylda að taka þessum boð-
flennum méð virktum og bjóða
þeim alt það gott, sem heimil-
ið hafði til. Voru þess dæmi um
suma fátæka umrenninga, að
þeir lifðu algerlega á þessum
heimsóknum fram á þrettánda
dag hvern i dýrðlegum fagnaði
þó sulturinn væri daglegur gest
ur þeirra allan ársins hring. En
ýmsa siði urðu þeir að kunna
lil þess að vei'ða ekki af veiting-
unum; t. d. máttu þeir ekld
svara játandi, er þeim var boð-
ið eitthvað, heldur afþakka i si-
fellu þangað til ekki var meira
að bjóða. Var þá alt borið fram
sem boðið hafði verið. Og yrði
þeim það á, að drekka í einum
teig úr staupi, sem þeim var
boðið, urðu þau ekki fleiri.
Fjvölmenni safnaðist einkum
að stórbæjunum og var þar oft
dans og drykkja dögum sarnan,
eins og í brúðkaupsveislum.
Dansaðir voru einkum svokall-
aðir „springdansar“, dansa þar
saman karl og kona og reynir
þar mest á, að maður kunni
fimlega að hringsnúa stúlkunni
eins og skopru. Spi*ingdansar
eru dansaðir ýmsan veg i hverju
bygðarlagi, þó upprunalega sé
dansinn hinn sami. Hallingdælir
eiga sérkennilegan dans er ,Hal-
ling‘ nefnist; er hann dansaður
af körlum eingöngu og reynir
mjög á fimi og fræknleik. ]>yk-
ir það lélegur dansari, sem ekki
getur spvrnt fæti upp í bita á
meðalhárri Hallingstofu í dans-
inum, enda er það eldvi nema
rúm mannliæð. þó mundi eng-
inn geta það,mema með mikilh
æfingu. Góðir dansarar voru al-
staðar aufúsugestir, og gengu
vel i augun á kvenfólkinu. Og
fiðlararnir voru alstaðar nauð-
synlegir þar sem samkvæmi
var. Langspil tíðkaðist víða
fram yfir siðustu aldamót.
Á þrettánda skyldi öllum
jólagleðskap vera lokið. pó var
það siður í sumum bygðum að
hafa jóladagana tuttugu en ekki
þrettán, og lengdist fagnaður-
inn að sama skapi. pó eru tví-
tugnættu jólin fremur sjaldgæf,
en að þau séu þrettán dagar
muna Norðmenn austanfjalls
miklu betur en við. prettánda-
kveld var einskonar lokahátið
lialdin þar í sveitinni sem liúsa-
kynni voru mest, eftir að allir
þátttakendur höfðu ekið i sleð-
um fram og aftur um sveitina
við bjölluhljóm og söng.
Dansarnir norsku, sem áðui
settu svo mikinn svip á alt sam-
kvæmislíf, eru nú mikið til
horfnir, æskulýðurinn kann þá
ekki, en oftast nær verða þó
einhverjir til að sýna þá á
skemtisamkomum. Hins vegar
liefir talsvert fjör færst i viki-
vakana liin síðari ár; eru það
einkum tvær konur, Hulda Gar-
borg og Klara Semb, sem unnið
liafa að þvi að útbreiða þá.
Kalla Norðmenn þá „Folkvise-
lek“ og dansa þá laglega, þó
ekki komist þeir i hálfkvisti við
Færeyinga enn þá. Og brenni-
vínið setur minni svip á jóla-
gleðina en áður. Hallingdælum
var tamt að grípa til hnifsins
þegar þeir urðu ölvaðir, og bar
það oftast við í samkvæmum að
einliverjum blæddi. En slikt er
nú orðið sjaldgæft nema lielst :i
brúðkaupum inni í afdölum.
pað er örstutt síðan Halling-
dælir fóru að nota jólatré. peim
muri eklci hafa fundist nein liá-
tiðabrigði að því, að taka ung-
grein úr skóginum heima við
ldað og bera liana inn i bæ. En
venjan sú komst til þeirra
skömmu fyrir aldamót. Og um
likt leyti hættu þeir að steypa
stóru jólakertin.
Sk.
Laufblaðið
Eftir Ólaf ísleifsson.
'Jólin voru komin, og jólagjaf-
irnar streýmdu að fólkinu úr öll-
um áttum. En einhvernveginn var
'aö svo, aö allar jólagjafirnar
slreymdu frani hjá mér. Eg fór
aö hrjóta heilann um þaö, hvernig
á þvi stæöi, aö eg skyldi ekki geta
fengiö jólagjafir eins og aörir. En
ætta varö mér fljótráöin gáta.
Þetta var ofboö einfalt og auð-
skiliö mál. Eg haföi sjálfur engar
jólagjafir gefið nokkrum m.anni,
þess vegna var þaö ósanngjamt
af mér, aö hugsa til þess, aö nokk-
ui færi að gefa mér jólagjafir. Egv
fór aö liugsa um þaö, hvort eg
ætti nú ekkert til, sem eg gæti
gefið sem jólagjöf. Ósjálfrátt þreif
eg í boröskúffu mína og dreg
hana fram. Sé eg þá, aö ofan á
hvítum pappír, sem eg átti þar
inni, liggur grænt laufblaö.
Laufblaöið var safarikt og
mjúkt, eins og þaö heföi verið
tekið af stofni þess í gróanda.
Hvernig stóö nú á þessu? Úti var
írost og snjór, og öll laufblöð
voru, nú um þetta leyti árs, visin
og fokin af trjám fyrir löngu siö-
an. Þar að auki var þetta laufblað
svo einkennilegt, að eg hefi aldrei
séð neitt laufblað þessu líkt.
Laufblaðið gladdi mig mjög, og
meira en nokkur jólagjöf, sem eg
befi fengið um dagana. Eg tók
laufblaðið upp á ný og kysti það
hvað eftir annað. Þá finn eg ein-
kennilegan ilm af því, sem fyllir
upp herbergi mitt, og eg finn ein-
kennilegan kraftstraum fara í
gegnum mig allan, og eg verð svo
hress og hugreifur, að mér finst
eg geta lýst því, sem eg haföi ald-
rei séð og aldrei heyrt. Þá opnast
ciyrnar á herbergi minu og inn
kemur til min lítil dúfa.
Iiún flögrar nokkrum sinnum
um herbergi mitt og sest svo á
skrifborðið. Hún litur i kringum
sig, eins og hún sé að skima eftir
einhverju, svo lítur hún á skúff-
una, sem laufblaðið var i. Nú dett-
ur mér i hug, að erindi hennar
sé eitthvað i sambandi við lauf-
blaðiö, svo eg dreg út skúffuna,
sem laufblaðið var í, og læt þaö
á borðið fyrir framan dúfuna.
Þá bregður svo við, að hægri
hönd mín hristist, svo eg fékk ekki
við það ráðið, að taka laufblaðið
upp aftur af borðinu og fara að
skoða það nákvæmlega.
Þá sé eg, að þetta er ekki eins
og vanalegt laufblað, því jaðrar
þess voru misþykkir, og smáhnúð-
ar voru hér og þar á þvi. Svo fór
eg að handleika það hvað eftir
annað. Þá kemur það í ljós, aö
blaöið er tvöfalt. Eg fer að reyna
að ljúka þvi upp, án þess að
skemma það, og mér tekst það.
En aldrei á æfi minni hefi eg séö
cnnur eins kynstur koma út úr
jafnlitlu hóIfi.Þetta hrundi í hrúg-
um niður á borðið hjá mér, svo
eg fékk varla stöðvað forvitni
mína að skoða hvað þetta væri.
Loksins virtist þetta litla hólf
tæmt. Þá sé eg, mér til mestu
unclrunar, að þetta er alt saman
lýsandi smáhnettir, sem glóðu
lijartara en gimsteinar í myrkri.
Hvað á eg að gera við allan
þennan mikla fjársjóð, datt mér
i hug aö spyrja. Þá var eins og
hvíslað að mér og sagt: Þú þarft
ekki að hafa áhyggjur af því, þvi
það er dúfan, sem á að úfbýta
þessum auð meðal fólksins. Þetta
cni alt jólagjafir, sem hún á aö
fara með til allra þeirra, sem vilja
taka á móti fögrum jólagullum.
Þessir lýsandi ljóshnettir, sem
liggja á borðinu hjá þér, eru ljós-
fræ, sem á að sá í sálir mannanna,
y.vo að ekki verði dimt í sálum
þeirra um jólin. Þeir, sem ekki
vilja fá jólaljós eða þykjast hafa
nóg ljós í sjálfum sér, þeim þarf
ekki að bjóða þetta, því sá, sem
ekki finnur til þess að hann þurfi
á meira ljósi að halda, honum þýö-
ir ekki að bjóða jólaljós. Og þeir
eru altof margi,r sem þykjast hafa
nóg af þvi, sem þá tilfinnanlega
vantar mest.
Þeir, sem eru orðnir vanir miklu
rnyrkri, þeir þola svo illa að fá
ljósið inn til sín snögglega. Sá,
sem er vanur að sitja í myrkri,
hann veit sjálfur ekki af sinu eig-
in myrkri. Það er ekki nema hin
leitandi mannssál, sem tekur þakk-
samlega á móti hverju geislabroti
og hverjum smá ljóshnetti, sem
henni berst utan úr myrkrinu. Því
eru það ekki nema tiltölulega fáir
af fjöldanum, sem full not liafa af
jólaljósinu, þvi eng'inn getur feng-
ið það, sem hann vill ekki taka
á móti.
Þegar eg fór nú aö athuga þenn-
an dúfugest minn, sá eg, að hún
hafði hirt alt, sem úr laufblaðs-
liólfinu kom, svo eg segi við liana:
„Það er víst best að þú farir með
allan þennan fáséða fjársjóð og
miðlir honum meðal mannanna,
sem fúsir eru að taka á móti hon-
um. Og i sama bili var dúfan
horfin.
Eg stóð einn eftir og horfði út
í bláinn, og það var eins og allar
hugsanir minar hefðu þotiðáburtu
með þessu fáséöa gulli, sem dúf-
an fór með. Eg' vissi ekki hvað
íengi það var, sem eg sat svo, að
engin hugsun bærðist hjá mér, en
skyndilega var eftirtekt mín vakin
á því, að það er eins og eitthvað
komi við herbergishurð mína, svo
eg lýk henni upp. Þá kemur inn
t’I mín hálfnakinn fugl, sem eg
kannaðist við, að var sama dúfan,
sem fór út frá mér fyrir lítilli
stundu. Hún flögraði upp á borð-
ið, sem hún áður hafði setið á, og
nú lætur hún falla á borðið hjá
mér ofurlitla kristalskúlu, sem
klofnar í tvent á borðinu. Eg tók
þessi litlu hálfhólf og skoöa þau
í krók og kring. Þá verð eg' var
við, að þessi hálfhólf eni full af
einhverju ósýnilegu, lifandi og
verkandi afli, sem fer um mig áll-
an, likt og straumhrif frá deyjandi
kveðjuroða, sem er að hverfa nið-
ur fyrir hafsbrún á fögru vor-
lcvöldi, og himininn málast með
rósrauðum purpurablæ. Mér fanst
þetta sem fyrirboði einhvers þess,
er eg ekki skildi. Og nú fer eg að
hugsa um aö láta ljósið mitt á
hentugri stað í herberginu, svo
það lýsti það alt jafn vel upp, því
eg vildi ekki vita af nokkrum
skugga inni hjá mér sjálfa jóla-
uóttina. Þá verður mér litið á