Vísir - 17.12.1939, Blaðsíða 2

a
VlSIR
ðAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Burt með
kommúnistana.
W*ommúnistum hefir tekist
undanfarin ár að ryðja sér
til rúms í ýmsum félagsskap,
komast þar í trúnaðarstöður og
stjórnir félaganna, en hitt er þó
vitað, að nú njóta þeir ekki hins
sama trausts og þeir hafa áður
notið, meðan að þeir brugðu
lýðræðisgrímunni fyrir andlit
sér. Það hefir þegar sýnt sig
innan þessara félaga, að þar
eru kommúnistar nú orðnir í
miklum minni hluta og hafa
fallið við kosningar að þessu
sinni, og mætti þar benda á fé-
lag múrarasveina, sem riðið
hefir á vaðið, og líkindi eru til
að reki kommúnistana af liönd-
um sér, senn hvað liður.
Þetta eru ánægjuleg veðra-
brigði, enda væri það furðulegt,
ef þeir menn, sem nú fordæma
alt atferli kommúnistanna,
tryðu þeim fyrir forystu í liags-
munamálum sínum, fé eða öðru
því, sem snertir liagsmunasam-
tök stéttarfélaganna. Það er vit-
anlegt, að ýms þessara félaga
hafa undir höndum ríflega
sjóði, sem þeim hefir tekist að
safna á undangengnum árum,
en ekkert er líklegra en að
kommúnistar reyni að ásælast
fé þetta, til flokksstarfsemi
sinnar, eftir því sem við verður
komið.
Nú er svo komið atvinnu í
landinu, að ýmsar stéttir iðnað-
armanna hafa lítið fyrir sig að
leggja, og verða jafnvel að
hverfa frá iðn sinni yfir í aðrar
atvinnugreinir, til þess að geta
dregið fram lífið, en það fé,
Ítalír bæta
verslanaraðstöðu sína.
Hvað gera ítalir? Þessi spurning var á allra vörum, er ófrið-
urinn hófst og hún er það enn þá. Höfundur greinar þessarar
er amerískur blaðamaður, Joseph C. Harsch, fréttaritari amer-
íska blaðsins The Christian Science Monitor (Boston) í Genf.
Harsch var sendur til Rómaborgar þegar ófriðurinn hófst, því
að hann var áður mjög kunnur ítölskum högum.
Tekst ítölum að varðveita
hlutleysi sitt? Og hverjum
munu þeir veila lið, ef það
tekst ekki? Vafalaust er öll
þjóðin, að örfáum einstakling-
sem þessir menn hafa lagt af
mörkum til félags síns, verður
þá eftir í höndum kommúnist-
anna, sem ráðstafa þvi í eigin
þágu. Þessu verður að biæyta,
og það verður því aðeins gert,
að kommúnistar verði hraktir
frá völdunum innan stéttarfé-
laganna, og það verður að gera
án nokkurrar nauðsynjalausrar
tafar.
Alþingi hefir þegar gefið for-
dæmið, er þingmenn allra
flokka tóku höndum saman og
véku fulltrúum kommúnista úr
þingmannasamtökunum, og
innan veggja þingsins er ekki
hlýtt á þvætting þessara manna.
Hér á landi hafa þeir engan
fagnaðarboðskap að flytja, en
boðskap Moskvavaldsins og ör-
eigaríkisins f ly tja þórdunur
þær, sem fallbyssur eða hríð-
skotabyssur þeirra framleiða í
Finnlandi. Blóð bræðraþjóðar
vorrar, sem úlhelt er fyrir frelsi
og menningú, hefir sannfært
hvern íslending um það, að
hver, sem ver morðingjanna
málstað „hins myrta dreyra á
sekum höndum ber.“
Þessa mættum við íslending-
ar minnast, og hver sá einstak-
lingur, sem vill reynast þjóð
sinni trúr, verður að leggja
fram krafta sína til þess að út-
rýma öllum áhrifum kommún-
ismans hér í landi, og hann
verður að gera það með því að
varast það að trúa þeim fyrir
velferðarmálum sínum, eða yf-
irleitt fyrir nokkru því, sem
einhverju getur varðar. Komm-
únistarnir verða að taka sinna-
skiftum til þess að þeim verði
trúað, en geri þeir það elcki,
verða þeir sjálfir að taka afleið-
ingunum, en við þá eiga Islend-
ingar engar skyldur að rækja.
um undanskildum, allshugar
fegin þvi, að enn er ítalia hlut-
laus og vonar að svo verði á-
fram. En framtíðin vellur einn-
ig á ýmsu, sem ítalir geta ekki
náðið við. Þótt þeir hafi ekki
þegar í stríðsbyrjun lagt út í ó-
friðinn með Þjóðverjum, gelur
enn farið svo að þeir geri það.
Það er einnig möguleiki fyrir
því, að þeir veiti að lokum
Bandamönnum lið.
Það sem úrslitum mun ráða
í þessu verða stríðsfréttirnar
fyrstu mánuði stríðsins. Þjóð-
verjar reyna e. t. v. að útkljá
það í einu vetfangi —■ með
„BIitzkrieg“. Ef sú tilraun ætl-
ar að hepnast eru Italir næstum
því neyddir til þess að ganga í
lið með Þjóðverjum.
En ef Englendingar og
Frakkar standast öll áhlaup
Þjóðverja og striðið verður fyr-
irsjáanlega langt þá aukast altaf
möguleikarnir fyrir því að ítal-
ir hallist að Bandamönnum.
Það má þvi reiða sig á það með
nokkurri vissu, að ef Italir fara
í stríðið á fyrstu sex mánuðum
þess, þá verður það við hlið
Þjóðverja1), en fari þeir ekki í
það fyrstu sex mánuðina, þá
sitja þeir altaf hjiá, eða fara að
lokum með Bandamönnum.
Erfitt val.
Það er ekki hægt að segja
annað en að ítalir sé í mestu
úlfakreppu. Þeir hafa lítið að
græða á því að fara í stríð, með
hvorum sem það verður og ekki
færi hjá því að mjög mikið
tjón yrði unnið á iðnaðar- og
akuryrkjuhéruðunum í noi’ður-
hluta landsins, hvort sem Italir
yrðu meðal sigurvegaranna eða
ekki. ítalir græða mest á því að
sitja heima — og þeirri skoðun
eykst fylgi í landinu með degi
hverjum.
1) Hér er þó þess að gæta, að
Þjóðverjar hafa enn ekki gert
neina tilraun til þess að hefja
„Blitzkrieg“.
Eldheitir fascistar og sérstak-
lega hinir yngri — sem eru full-
vissir um afturför breska
heimsveldisins og þess franska
og að ítalir sé arftakarnir —
vilja veita Þjóðverjum lið, en
þeir eru nú komnir í minni
hluta, því að menn vilja lielst
komast hjá því að leggja í neina
hættu.
Sú skoðun hefir fengið byr
undir báða vængi, að ítalir geti
grætt ekki svo lítið á stríðinu.
Ef þeir haldi sér hlutlausum, þá
vonast þeir til að fá jafnvel
eitthvað að launum — Djibouti
—og svo munu þeir eignast
nokkurn gullforða og komast
yfir nýja markaði, sem stríðsað-
ilar mega ekki vera að því að
sinna.
Verslunin við
Bandamenn.
Stríðið var varla liafið þegar
ítalir fór að ræða við Breta og
Frakka um viðskiftamál. En It-
alir fóru afar dult með það og
ef einhverjum tækist að birta
alt viðvíkjandi þessum umræð-
um, þá myndi það verða ein
mesta frétt um þessar mundir.
Útlendum blaðamönnum í
Rómaborg var harðbannað að
shna blöðum sínum eitt einasta
orð um hinar næstum daglegu
viðræður Ciano greifa, utanrík-
ismálaráðherra, við sendiherra
Breta og Frakka. Þessar við-
ræður stóðu oft klukkustund-
um saman og fara fram endrum
og eins ennþá. Þess var heldur
ekki langt að biða, að kaup-
sýslumenn kæmi á vettvang til
þess að taka þátt i viðræðum.
Öllu var haldið vandlega
leyndu, af þvi sem fram fór, en
þó fór svo að lokum að það fór
að kvisast sitt af hverju og
mátti af því ráða, að það væri
engir smámunir, sem um væri
að ræða.
Nýir
markaðir.
Ein verslun, sem talið er að
búið sé að ganga frá eru kaup
Bandamanna á ítölskum diesel-
vélum fyrir eimreiðar, og flug-
vélahreyflum fyrir 4—5 miljón-
ir sterlingspunda. Þýsk kol eru
að hverfa á Ítalíu, en i stað
þeirra koma kol frá Wales.
Auk þess fá nú ítalir greiðari
aðgang að hráefnalindum
Bandamanna, sem þeir verða að
nota til framleiðslu fyrir þá.
Öllu er þessu þannig komið fyr-
ir, að ítalir græði.
En það er ekki að eins versl-
unin við Bandamenn, sem hcr
um ræðir. Styrjöldin liefir
stöðvað verslun Þjóðverja við
S.-Ameríku og það gefur Itöl-
um tækifæri til þess að hefja
verslunarsókn þar, ef þeir fá
hnáefni til að framleiða úr fyr-
ir þann markað. En þau fá Ital-
ir ekki nema með samþykki
Bandamanna.
Italir liafa því um tvent að
velja: Framleiða fyrir Þjóðverja
og þurfa e. t. v. að lána þeim
vörurnar, eða framleiða fyrir
Bandamenn og nýja markaði og
raka til sín gulli. Um þessar
mundir er útlitið það, að ítalir
muni velja síðari kostinn.
Bandamönnum er þetta einn-
ig fullkomlega ljóst. Þeir koma
afar vinalega fram við Itali og
t. d. nota þeir sér ekki rétt sinn
til þess að leita að ófriðarbann-
vörum í skipum þeirra, eins og
annara þjóða.1)
Að sögn er allmiklu af olíu
frá Mexiko slept áfram til It-
alíu, þótt fullvíst megi telja, að
liún eigi að fara áfram til
Þýskalands. Af því má ljóst
vera, að Bandamenn telji það
sér til mikils hagræðis, að hafa
Itali á sínu bandi, jafnvel þótt
þeir (Italir) hjálpi Þjóðverjum
að einhverju leyti jafnframt.
Bandamenn vilja gera Itali svo
fjárhagslega liáða sér, að þeim
takist ekki að losna.
Möndullinn
og samningamir
við Rússa.
önnur ástæðan fyrir því,
hvernig ítalir hafa snúist er sú,
að nú hafa þeir minni vonir um
að hagnast á „möndhnum“.
Þegar ítalir mynduðu hann
með Þjóðverjum, ætluðu þeir
hann sem tæki til þess að koma
upp rómversku veldi umhverfis
alt Miðjarðarliafið. Þeir ætluðu
sér að ná miklum álirifum á
Balkanskaga, raunverulegum
yfirráðum við alt Adriahafið og
Miðjarðarhafsströndinni að
Hellusundi.
Þetta þurfti ekki að fara i
bág við Þjóðverja — þeirra
Drang nach Osten -— ef þeirra
1) Þess er rétt að geta að grein
þessi er rituð nokkru fyrir 4.
des., þegar Bandamenn hertu á
verslunarstríðinu við Þjóðverja.
sókn beindist meira í austur en
minna í suður en fyrir 1914. En
samningur Þjóðverja við Rússa
stöðvar Drang nach Osten og
gerbreytir öllum viðhorfuin á
Ballcanskaga.
Pan-Slavisminn var jafn
veigamikill liður í utanrikis-
stefnu Rússa á keisaratímunum,
sem yfirráðin í Eystrasalti. En
úr því að Rússar taka nú aftur
upp sömu stefnu gagnvart
Eystrasalti, geta þeir þá ekki
einnig tekið Pan-Slavismann
upp aftur? Enginn veit svarið
við þessu. Italir ekki fremur en
aðrir.
Því fylgir mikil óvissa og
hætta fyrir veldi ítala í Mið-
jarðarhafi, ef Rússar aukast að
veldi í Austur-Evrópu. Það má
þvi telja það nokkurnveginn
örugt, að ef ítalir rjúfa öxul-
inn, þá nota þeir sovét-þýska
samninginn sem átyllu.
Herinn er
áhrifamikill.
Herinn kemur einnig mikið
við sögu við stefnubreytingu
Itala í framtíðinni. (Hann er
mjög góður að mörgu leyti. Er-
lendir hermálasérfræðingar
telja flotann standa engum af
sömu stærð að baki og sama
segja þeir um loftflotann.
Hvað mannafla við kemur,
þá verður herinn einnig að
teljast góður að því leyti. Hvaða
lier sem er getur beðið ósigur
sem við Guadalajara og það
hefir oft komið fyrir. En ítalski
flotinn getur ekld ráðið niður-
lögum sameinaðra Miðjarðar-
liafsflota Bandamanna. Loft-
flotinn er ekki stór og flugvéla-
framleiðslan er að eins sex á
dag, sökum hráefnaslcorts.
Skortur er einnig á nýtisku
stórskotaliði af sömu ástæðum,
lu-áefnaskorti. Og enn ein á-
stæða er fyrir stefnubreyling-
unni: Iðnaðar- og Iandbúnaðar-
héruðin í N.-Italíu eru að lieita
má opin fyrir loftárásum, hvort
sem er frá Frakklandi eða
Þýskalandi. Með hvorum sem
ítalir færi í stríð, myndi þeir
altaf eiga það á hættu, að ráðist
yrði inn í Pódalinn, eða a. m. k.
að þar yi’ði gei’ður hinn mesti
usli á mönnum og mannvirkj-
um.
Af þessu öllu miá sjá, að Italir
munu í lengstu lög fylgja hlut-
leysisstefnu þeirri, sem Viktor
Emanuel lýsti yfir þ. 2. sept. s. 1.
RITFREGN
STEINGRÍMUR THORSTEINSSON:
ÚRVALSLJÓÐ. — Axel Thorsteinson
valdi Ijóðin. — Útgefandi: Isafoldar-
prentsmiðja h'/f. — 1939.
Sum Ijúfustu og bestu kvæði Stgr. Th. liafa
nú verið sungin um land alt í tvo mannsaldra
eða lengur. Þau lifa enn á vörum þjóðarinnar
og munu lifa, meðan íslendingar skemta sér við
söng — í heimahúsum, á gleðimótum og góðra
vina fundum. Eru mörg þeirra kveðin undir
fögrum og kunnum lögum og urðu brátt land-
fleyg, er skáldið lét þau frá sér fara. Hafa ætt-
jarðarljóð Steingríms og eggjunarkvæði lengi
verið í miklum metum höfð, enda edga þau það
skilið. Þótti þar kenna þess elds, sem ekki má
kulna, ef vél á að fara, og þess metnaðar, sem
þjóðin má með engu móti án vera. Þar er og
margt spaklega hugsað og prýðilega orðað. Hinn
Ijúfi kveðskapur höfundarins er og þjóðkunnur
og mikils metinn. Ber hann — ekki síður en
ættjarðarljóðin — órækt vitni um heitar tilfinn-
ingar og viðkvæma sál. Og enn má nefna stökur
hans af ýmsu tæi, sumar yndislegar, aðrar kald-
ar og sár-beittar. Stgr. Th. varð ungur „skáld
þjóðarinnar“ og hefir kveðskapur hans löngum
notið mikilla vinsælda meðal alls almennings. —
íslendingar hafa verið svo lánsamir, að eiga
mörg góð skáld og fáein, sem fram úr hafa
skarað, m. a. sakir óvenjulegrar orðlistar og
bragsnildar, hugsjóna-auðs og fegurðar í ljóði,
en hjá aðeins örfáum hafa allir hinir bestu og
glæsilegustu skáld-kostir farið saman. — Einn
skarar fram úr i þessu, annar i hinu. — Rímið
eitt eða hagmælskan heldur engu skáldi á floti
til lengdar. Þar verða aðrir kostir til að koma,
ef duga skal. Hagmælskan getur jafnvel orðið
til sárra leiðinda, ef andríki skortir og annað
það, sem „gerir gæfumuninn“. Lesandinn verð-
ur beinlínis leiður og þreyttur á liinu sífelda
rím-lulli og skokki um flatneskjuna þvera og
endilanga. Hins vegar geta rím-busar orðið all-
merkileg skáld og slórt eitthvað „út yfir gröf
og dauða“, ef mentun er i góðu lagi, mannvit og
smekkvísi, og ef þeir kunna þá list, að velja
yrkisefni við sitt hæfi. En alt af er þó hnoðið
leiðinlegt og klaufaskapurinn til angurs. Kvæði,
sem með þrautum fæðast og ofsalegum átökum
við mál og rím, eru æfinlega auðþekt og sjaldan
ánægjulegur skáldskapur. Málinu er einatt mis-
boðið á ýmsa vegu, en andlegu torfi, leir og
öðru dóti hnoðað í eyður og skörð, sakir rím-
nauðar og sárra vandræða. Getur þá viljað til,
að réit hugsun brjálist og að úr öllu saman verði
hálfgerður óskapnaður.
----o-----
Steingrímur Thorsteinsson dvaldist í Kaup-
mannahöfn um tuttugu ára skeið eða rúmlega
það og var allan þann tíma liandgenginn Jóni
forseta Sigurðssyni. Á þessum árum munu
frelsiskvæði lians flest og hvatningarljóð til
orðin. Þeir höfðu eklci hallann af þvi, stúdent-
arnir islensku — fremur en aðrir — að kynnast
Jóni Sigurðssyni. Steingrímur Thorsteinsson
mun hafa metið Jón umfram alla menn aðra og
borið til hans mikla elsku. Og sennilega hefir
hann ort sum allra bestu kvæði sin fyrir áhrif
frá Jóni og ef til vill beinlínis að hvötum hans.
En hvað sem um það er, þá á skáldið heiður og
þökk fyrir þau kvæði, enda eru mörg þeirra
stór-merkileg og höfðu mikil og góð áhrif á
hugsunarhátt þjóðarinnar, þó að lítt hafi þvi
verið á loft haldið. Og svo sagði mér bóndi norð-
ur í Húnavatnssýslu, er eg var drengur, að vænt
hefði mönnum þar um sveitir þótt um Vorhvöt
Steingríms, er þeir kyntust henni (Þú, vorgyðja,
svífur úr suðrænum geim á sólgeisla vængjun-
um breiðum o. s. frv.). Hefði þá mörgum manni
hlaupið kapp í kinn og fest það lieit með sjálf-
um sér, að liggja ekki á liði sínu, heldur duga
landi og þjóð sem best. Kvæðið er afburða fag-
urt og snjalt og mikill fengur í tvennum skiln-
ingi: sem eggjunarljóð og listaverk. Það er ort
í Kaupmannahöfn, eins og mörg hin fegurstu
og bestu ættjarðarljóð íslenskra skálda. Höf.
biður vorgyðjuna að bera Ijóð sitt og kveðju
„heim í ættjarðarskaut“. I kvæðinu syngur
skáldið m. a.
um þjóðvorið fagra, sem frelsi vort skal
með fögnuði leiða’ yfir vengi.
Þá vaxa meiðir, þar vísir er nú —
svo verður ef þjóðin er sjálfri sér trú.
Höf. biður Fjallkonuna að vakna nú til fulls
„við vonsælan glaum af vorbylgjum tímans á
djúpi.“ Og liann ráðleggur henni að halda ekki
lengur fyrir eyi’un. Hún þurfi að hlusta eftir
hjartaslögum erlendrar mentunar og menning-
ar miklu betur en hún hafi gert að þessu. Og
nú megi hún ekki fresta því Iengur, að strjúka
af augum sér „dapurleg ský“, þau er dulið hafi
fyrir henni „heiminn og fremdarljós ný.“ Þjóð-
in þurfi að líta í kring um sig í morguns-árinu,
íhuga hvar hún sé stödd og hvert henni beri að
stefna. Dagur sé upp kominn, húmskýin rofin,
sól á fjöllum, vor um alla jörð. Og skáldið
spyr:
Hver óskar nú lengur á blindninnar bás,
að bolast af þrælkun frá tímanna rás?
Þjóðin má ekki láta bugast, þó að liún hafi
lengi setið í þröngum staldvi og illa verið að
henni búið. Hún á að rísa á legg, sýna fullan
manndóm, heimta rétt sinn, láta afkomöndun-
um í té fagurt fordæmi. Hún þarf að láta sér
skiljast, að
feðranna dáðleysi er barnanna böl
og bölvun í nútíð er framtíðar kvöl.
„En bót er oss heitið, ef bilar ei dáð Ef
þjóðin sækir rétt sinn í hendur Dönum, von-
djörf og samtaka — liinn heilaga rétt frelsis
og fullveldis, þá mun vel fara um síðir. Góð-
ur málstaður er sigursæll og einhuga þjóð verð-
ur alt að vopni:
Og jafnvel úr hlekkjunum sjóða má sverð
í sannleiks og'frelsisins þjónustu gerð.
Síðasta erindi þessa prýðilega kvæðis er þannig:
Svo frjáls vertu, móðir, sem vindur á vog,
sem vötn þín með straumunum þungu,
sem himins þíns bragandi norðljósalog
og Ijóðin á skáldanna tungu.
Og aldrei, aldrei bindi þig bönd,
nema bláfjötur Ægis við klettótta strönd.
Skáld, er svo kveður, verður ekki með orð-
um vegið og ekki þagað í hel. Kvæðið „Vor-
hvöt“ verður ódauðlegt í bókmentum þjóðar-
innar. Og svo mun reynast um mörg önnur
kvæði höfundarins.
-----o——
SteingrímurThorsteinsson fluttist hingað heim
rúmlega fertugur og gerðist kennari í Latínu-
skólanum. Og þar sat hann það sem eftir var
ævinnar, full 40 ár, og sleit sér út á kenslu.
Hann orti nokkur snildarkvæði fyrstu ár sín
heima, en eftir það tólc honum að daprast flug-
ið. Lífið varð tilbreytingarlaust og starfið þreyt-
andi. Níu mánuðir ársins fóru í seig-drepandi