Vísir - 17.12.1939, Blaðsíða 6

l»órður Kristleifsson: Tón-
lisiarmenn I. — Útgefandi
Isafoldarprentsmiðja h.f.
Alt íil ]>essa hefír næsta lítið
veríð ritað á íslenska tungu um
MJómlist og hljómlistarsögu.
Margur hefir fundið til þessar-
ar fátæktar í bókmentum vor-
um. Eg býst við því, að mörg-
aim se þannig varið, að hjá
Jjeim vakni löngun til þess að
•vita einhver deili á höfundum
faílegra tónverka, er þeir hefyra
aftur og aftur í útvarpi eða
smnarsstaðar, og er þeir hafi
svalaS fróðleiksþorsta sínum,
þa hafi það orðið til skilnings-
auka á tónverkunum svo að
þeir hafi litið þau eftir það í
inýrri hiriu. Það er viðurkent,
aS sögulegur fróðleikur um
Mjómlist er naúðsynlegur til að
glæSa skilning á lístinni og efla
áhuga manna fyrir henni. Eg'
býst viS þvi, að þessi bók sé
lcærkomtn öllum þeim, sem
3mdl hafa af liljómlist og vilja
fræSasl nm mikilmennin í ríki
Sónanna.
JEIiQÍkiii er engin tónlislarsaga
a samhengi, heldur aðeins 5
Igreínar um nokkura afburða-
menn á sviði tónlistarinnar. —
Bókin er nm tónskáldin Beet-
hoven og Bralims, söngkonuna
sænsku Jenny Línd, sem er
víðfrægust söngmær 19. aldar-
innarc blinda orgelsnillmginn
Pfannsthiel og söngvarann Car-
nso.
JMlur fyrri hlutí bókarinnar
er lielgaSur Beethoven, enda
varla unt að gera þessum meist-
ara skil að nokkru ráði í stuttu
máli. Er saga þessa mikilmenn-
ís eln lún átakanlegasta harm-
■saga viðþolslauss anda, er ör-
lögín léku grátt, en einnig saga
sim hetju, er vann sigur á
grixnmum örlögum. Beethoven
tök eymasjúkdóm innan við
|>rítugt, er ágerðist með árun-
mn og gerði hann alveg heyrn-
arlausan síðari æfiárin. Sjúk-
dómurinn mótaði þung örlaga-
spor i æfi hans. Áður en heyrn
iians tök að bila, brosti vegur-
ínn víð honum, þráðbeinn og
glæsitegur. Svo steyptist óliam-
ingjufargið yfir hann. Örlögin
•weitfaisj að honum miskunnar-
Tans og ögnandi. Gætir víða í
verkum hans baráttunnar við
orlögin, eins og í örlagasym-
fóníunni nr. 5 og siðustu sym-
fónímmi nr. 9, en í þessum
verkum hefur andi hans sig að
lokum upp úr sorginni og syng-
air gleðitóna. — Þórður Krist-
leífsson segír sögu Beethovens
æínkar vel og af miklum hjarta-
Ihita, svo að lesandinn hlýtur að
'verða snorfinn. En því er stund-
um likt varið með æfisögur
Irinna miklu tónsnillinga og
anynriimar af þeim, að höfund-
amir hafa tilhneigingu til að
varpa yfir þær fegurðarhjúp.
ÞaS er til mynd af Beethoven
gmngbúnum með stór og djúp
saugu, éins og menn gætu hugs-
■Æ sér hann er hann samdi
sorgarslaginn í 3. symfóníunni,
©g það er íll rómantisk mynd af
Iionnm með nötnablöð, er liann
cá áð vera að skrifa messuna há-
Síðlegu (missa solemnis), og svo
er tll mynd af honum frá síð-
uistu æfiárunum, sú er prýðir
|>essa bók, og er hann þar að
sjá einmana, stoltur, mikill í
sorginrií, eins og Lear konung-
lur hjá Shakespeare. Loks er til
Hnynd af honum, sem er alveg
sönn, eíns og hann var í raun
<og veru, ófriður og illa greidd-
air, en hana þekkja fáir, því eft-
3r henni er lítil eftirspurn. Menn
■wilja eiga myndir af liinum
ejgúMu meisturum eins og menn
Bækur á jólamarkaðinum
hugsa sér þá út frá tónverkum
þeirra. Og svipað má segja um
sumar æfisögurnar, eins og
liina frægu bók um Beethoveu
eftir Romain Rolland, þar sem
höfundurinn styðst engu síður
við skáldlegt imyndunarafl en
sögulegar staðreyndir, og mér
finst að sú mynd, sem Þórður
dregur upp af Beetlioven, sé of-
urlítið „færð í stílinn“.
Áhrif Beethovens á allan tón-
skáldskap eftir sinn dag og
fram á 20. öldina voru geysi-
mikil, og ekki síst á tónskáld-
skap Brahms, sem næsta grein
í bókinni fjallar um. En þar
sem bókin er samin með það
fyrir augum, að hún sé aðgengi-
leg öllum þorra manna og auð-
skilin hverjum ósérfróðum
manni, þá er slept eðlilega öllu
fræðilegu um listarstefnu þess-
ara tónskálda, en lögð áliersla
á að segja frá ætterni lista-
mannanna, uppeldi, mentun,
skapgerðareinkennum, sókn og
sigrum, svo og vonbrigðum og
ósigrum, og gefur þetta mönn-
um einnig innsýn í list þeirra.
Greinarnar um Jenny Lind,
„sænska næturgalann“, —
Pfannsthiel og Caruso eru all-
ar styttri, en vandaðar að máli
og búningi.
Það er skemtilegt að lesa um
þessa listamenn í frásögn Þórð-
ar og eru örlög þeirra ótrúlegri
en í nokkurri skáldsögu, þvi
blindir og heyrnarlausir vinna
þeir jafnvel hvert stórvirkið
öðru mikilfenglegra í þágu list-
ar sinnar og alls mannkynsins.
Frá þessu segir Þórður af skáld-
legri andagift og með mikilli
lotningu fyrir andlegum afrek-
um. Bókin er prýdd myndum
af listamönnunum og prentuð-
um nótum sem sýnishornum
af verkum tónskáldanna og er
prentun og allur frágangur
prýðilegur.
Baldur Andrésson.
C. Drayton Thomas: í
AFTURELDING ANN-
ARS LÍFS. Þýðing eftir
Einar H. Kvaran o. fl.
H.f. Leiftur, Reykjavík.
Bók þessi er samin af merk-
um enskum presti og sálarrann-
sóknarmanni og hefir inni að
halda lýsingar anda, sem sann-
að hafa, hverjir þeir eru, á vist-
arverum þeirra eða aðseturs-
stöðuin handan við dauðans
djúp. Auðvitað er ekki gott að
segja, hve mikið af lýsingum
þessum og frásögnum er svo-
nefndur hlutrænn veruleiki og
hve mikið af þeim er táknrænt,
enda er óvíst, livort munurinn á
hlutrænum veruleika og tákn-
rænum er jafn-mikill þar eins
og hér. En auðvitað verður að
liafa í huga, hvað sem þessu
atriði líður, að lýsingamar eru
ekki algildar, því að reynsla
manna er sjálfsagt að ýmsu
leyti ólík, þegar þangað kemur.
En óneitanlega er gaman og
gagn að því, að fræðast um
þessi efni, að svo miklu leyti
sem það er liægt, — en að vísu
má búast við þvi, að ýmislegt
verði vansagt, af ýmsum orsök-
um, og þá einkanlega af því, að
ýmislegt í reynslu hinna dánu
er ósegjanlegt með jarðneskum
orðum.
En það er auðsætt, að andar,
sem liafa sannað fullum fetum,
hverjir þeir eru, og sagt frá
ýmsum atvikum og aðstæðum,
sem áreiðanleg hafa reynst, eru
ekki líklegir til að fara með
tómt fleipur um það líf, sem
þeir lifa, eða þann heim, sem
þeir byggja, þó að gera megi,
eins og áður er á minnst, ráð
fyrir, að ýmsir örðugleikar á
sambandinu milli lieimanna
geti haft sín áhrif á skeytin
handan að og áreiðanleikþeirra.
Og áreiðanlega er það harla
merkilegt og mikilvægt að fá
nokkra fræðslu um ]>að, hvað
liklegt sé að biði vor á þvi landi,
sem óhjákvæmilega mun verða
heimkynni vort eftir lengri eða
skemmri tíma.
Miðill sá, sem hefir verið far-
vegur fyrir lýsingar þessar, er
hinn heimsfrægi sannanamiðill,
frú Osl>orne Leonard, og faðir
höf. og systir hans eru einna
helst af öndum þeim, er hér láta
til sín heyra. —
Einar H. Kvaran rithöf. var
byrjaður á að þýða þessa bók,
nokkru áður en liann lést, og
hafði lokið um það bil helmingi
hennar, en eftir andlát hans tók
sonur hans, Ragnar Kvaran, við
verkinu, en gat lítt sint þvi,
vegna heilsuleysis, og er liann
andaðist síðastliðið sumar, tók
bróðir hans, Einar E. Kvaran,
við af honum og lauk við verk-
ið. Er þýðingin prýðilega af
hendi leyst, eins og vænta mátti
af þeim feðgum.
Jakob Jóh. Smári.
•
Sögur frá Alhambra og
Þöglar ástir. — Þýtt af
Stgr. Thorsteinsson.
Þeir, sem nú eru að alast
upp, geta trauðlega gert sér í
hugarlund, hversu mikinn hlut
Stgr. skáld Thorsteinsson átti í
þeim bókakosti, sem gladdi
okkur, sem nú erum fimtugir
cða meira, mest i uppvexti okk-
ar. „Þúsund og ein nótt“ og
„Sögur frá Alhambra“ opnuðu
fyrir okkur töfralieima hinnar
arabisku menningar á miðöld-
unum og veittu barnsliuganum
holla næringu. Þeir fjölbreyttu
og dásamlegu undra-heimar
birtust í glitfögrum íslenskum
búningi, sem var hvorttveggja
í senn, tiginn og alþýðlegur.
Það var ógleymanleg rerynsla,
að lesa þessar og þvílíkar bæk-
ur- —
Nú eru komnar út „Sögur frá
Alhambra“ (3. útg.), sem líkast
1. útgáfunni (þ. e. án greinar-
innar „Hugleiðingar um veru
Serkja á Spáni“, sem þýdd var
af Ben. Gröndal), og „Þöglar
ástir“ (2. útg.). Er útgáfan hin ]
vandaðasta (þó ekki alveg laus
við prentvillur), og gefst nú ís-
lenskum börnum og unglingum
kostur á að kynnast að nýju
uglunni og páfagauknum í sög-
unni um „pílagrím ástarinnar“,
meykerlingunni Friðgunnu og
svip serknesku konungsdóttur-
innar í sögunni um „rósina í
Alhambra“ og draugnum á
Rymilsbergi í „Þöglum ástum“.
Munu þessar sögur áreiðanlega
enn sem fyr gleðja ísleriska
æsku.
Jakob Jóh. Smári.
•
TVÆR BARNABÆKUR.
Jonatlian Swift: Ferðir
Gullivers, og Rudyard
Kipling: Litli fíla-
smalinn.
Báðar þessar hækur eru eft-
ir þekta breska höfunda. Jóna-
than Swift var uppi um alda-
mótin 1800 og var á þeim tíma
kunnur fyrir ádeilurit sín. —
Ferðir Gullivers er eitt þeirra,
en er þó þektara sem barna-
bók heldur en ádeilurit. Þessi
bók hefir áður verið gefin út
á íslensku og varð þá vinsæl
meðal barna. Sennilegt er, að
hún njóti sömu vinsælda nú og
hún gerði þá, enda er þetta
einhver vandaðasta útgáfa, er
hér hefir sést, myndum skreytt
og annar frágangur í samræmi
við það.
Litli fílasmalinn er eftir No-
belsverðlaunahöfundinn Rud-
yard Kipling, sem heimsfrægð
hlaut fyrir þjóðlífslýsingar sín-
ar frá Indlandi. Þessi skemti-
lega barnahók er um indverskt
þjóðlíf, þjóðtrú og dýralíf,
með skemtilegum og sönnum
náttúrulýsingum.
í lienni er einnig fjöldi
mynda og munu báðar þessar
bækur verða kærkomnar jóla-
gjafir.
Stefán Einarsson: Þór-
bergur Þórðarson fimt-
ugur.
Þetta bókarkver er gefið út í
tilefni fimtugsafmælis Þórbergs
Þórðarsonar, eins stílfimasta og
að ýmsu leyti sérkennilegasta,
eða öllu heldur sérvitrasta rit-
höfundar okkar Isl.endinga.
Bókin er hressilega skrifuð
og hún er skrifuð, ekki aðeins
af samúð, heldur og af aðdáun
á ritstörfum Þórbergs. Höfund-
urinn virðist hafa leitað sér ná-
kvæmra heimilda og er auð-
sjáanlega þaulkunnur öllum
ritstörfum Þórbergs — jafnvel
þeim óprentuðu.
Hinsvegar gætir liöfundarins
furðu lítið í bókinni. Hann læt-
ur Þórberg tala sem mest sjálf-
an, eða telur upp æfiatriði og
aðra viðburði eftir ritum og rit-
gerðum Þórbergs. Það er helst í
síðasta kafla bókarinnar —
„Skáldið“, sem Stefán talar frá
eigin brjósti, og gerir það þá
af kunnáttu bókmentafræð-
ingsins og skarpri íhygli.
Enda þótt þessi bók sé all
sæmileg frá hókmentalegu
sjónarmiði, þá nægir það sjón-
armið ekki til að bókin geti
gefið neina heildarlýsingu á
Þórbergi Þórðarsyni. Það er
varla hugsanlegt, að liægt
sé að gefa sanna mynd
af persónu Þórbergs af öðrum
en sálfræðing. Þórbergur Þórð-
arson er svo sérstakt sálrænt
fyrirbrigði, að það þarf alveg
sérstaklega sálfræðing til að
skýra hinar djúpu og margvís-
legu andstæður í persónu hans
og störfum. Og það þeim mun
fremur sem þessar andstæður
í lífi hans hafa gert hann að
þeim snilling, sem hann er.
Þetta vantar í bók Stefáns, og
þess vegna er hún ekki nema I
hálfkveðin vísa — en hún er
góð og skemtileg það sem hún
nær.
A. Chr. Westergaard: Sand-
hóIa-Pétur, II. bindi.
Barnablaðið Æskan liefir um
undanfarin ár gefið út allmarg-
ar barna- og unglingabækur og
farist sú útgáfustarfsemi yfir-
leitt vel úr liendi. Þessar bækur
hafa orðið vmsælar meðal litlu
lesendanna og þeir hafa drukk-
ið efni þeirra í sig með mikilli
éfergju.
Síðasta bókin sem „Æskan“
hefir gefið út, er n. bindi af
Sandhóla-Pétri, eftir liinn vin-
sæla danska barnabókahöfund,
A. Chr. Westergaard. Hafa bælc-
ur hans náð miklum vinsældum
og mikilli útbreiðslu í Dan-
mörku, enda hefir hann mjög
léttan frásagnarstíl og mjög við
hæfi unglinga. Hér á landi liefir
I. bindi af Sandhóla-Pétri einnig
náð miklum vinsældum, svo
ekki þarf að efa, að II. bindið
verður ungu lesendunum kær-
komið, sem beðið hafa óþrevju-
fullir eftir því. ,
•
John Hagenbeck: CEYLON.
Tuttugu og íimm ár í
paradís hitabeltisins. Með
myndum. Rvík 1939. —
Ársæll Árnason.
Höfundur þessarar hókar seg-
ir frá því, að þegar liann var
kominn lil vits og ára liafi bróð-
ir hans, Carl Hagenbeck, verið
farinn að „reka stórfelda versl-
un með vilt dýr“. Varð þessi
verslun heimskunn. „Þarna ólst
eg upp innan um allskonar
dýr“, segir Jolm Hagenbeck,
andaði að mér allskonar dýra-
eim, varð útsmoginn um allan
dýragarðinn, eða dýrageymsl-
una, sem þá var á Neuer Pferde-
markt í Hamborg. Hér varð eg
stöðugt fyrir nýjum áhrifum.
Ný dýr, nýjar tegundir komu,
önnur fóru. Þannig liðu sesku-
ár mín.“ Skýrir hann svo nán-
ara frá uppvexti sínum, þar til
hinn „afdrifarikasti viðburður“
gerðist í lífi hans, en það var
árið 1885. John Hagenbeck var
þá 19 ára og var sendur í fyrstu
langferð sma á sjó, austur til
Ceylon, til þess að kaupa fíla o.
s. frv. Honum fanst nafnið
Ceylon liafa „alveg séi*stakan
hljóm í minum eyrum, þvi að
svo margt var tengt við það af
mírium duldustu draumum, svo
mörg tengsli voru milli stofnun-
ar okkar í Hamborg og ]>essarar
hitabeltiseyjar“. Og Ceylon og
öllu liinu furðulega, sem þar
var að sjá, átti fyrir John Hag-
enbeck að liggja að kynnast svo
vel, að fáir Evrópumenn munU
kunnari þar ýmsu, svo sem
dýralífinu. Mörgu æfintýralegu
er lýst í bókinni, sem er alveg
bráðskemtileg og fróðleg lýsing
á Ceylon, íbúum hennar, siðum
og liáttum, dýralífi o. m. fl. ■— I
upphafi bókarinnar lýsir
hann því, er hann fer út í víða
veröld í fyrsta sinni, þar næst
fyrstu framkvæmdum sínum á
Ceylon, frá því, er liann gerðist
kaupmaður, dýrasali og plant-
ekrueigandi, þá frá Ceylon,
landinu og ibúum þess, fílum
og fílaveiðum, skjaldbökum,
slöngum og krókódílum, mein-
lætamönnum, töframönnum og
sjónhverfingamönnum, og svo
er kafli sem heitir „Meðal hinna
viltu frumbyggja“ — og loks
„vísað úr landi“. — Þýðingin
er vel af hendi leyst.
Frágangur bókarinnar er
vandaður og myndir margar og
góðar. Þetta er bólc, sem fóllc á
öllum aldri hefir gagn og gam-
an af að lessa, en einkanlega er
hún alveg tilvalin handa fróð-
leiksfúsum unglingum.
A.
Jóhannes úr Kötlum: Hart
er í heimi (ljóð). — Útgef.
Bókaútgáfan Heimskringla
Jóhannes úr Kötlum er Breið-
firðingur að ætt, og er hann
kom fram á sjónarsviðið í
fyrstu gerðu menn sér vonir
um, að liann myndi skipa virðu-
legan sess meðal hreiðfirsku
skáldanna, sem eru mörg og
merkileg. Þessar vonir liafa því
miður ekki ræst, — ekki af
þeim sökum að gáfan sé ekki
fyrir hendi, lieldur er orsökin
hin, að Jóhannes hefir af sjálfs-
skaparvíti kosið sér set á skör
bekkjarins og lienni ekki alls-
kostar hreinni.
Brengluð þjóðfélagshugtök
virðast liafa náð um of tökum
á huga skáldsins, sem lifir í
draumóralcendri trú á komm-
únistiskar skoðanir, þannig að
mannúð hans, sem er mikil i
eðli sínu, fær ekki notið sín
fyrir áróðurskendúm geðtrufl-
unum og liysteriskum yfir-
borðsskap. Skáldið yrkir til
þjóðar sinnar, að því að manni
skilst, af þeim sökum, að hann
telji sig liafa fundið stein visk-
unnar, og býður henni „hug og
hönd til hjálpar, ef þú slítur
loks þín bönd“, og nær loka-
sigri frelsis síns, sem er vænt-
anlega öreigaveldi á íslandi.
Ekki vantar foringjann í þeirri
baráttu, með því að í hinu næsta
kvæði ávarpar landið skáldið
og segir: „Sá, sem koma sltal
næst, verður þú, einmitt þú, —
það ert þú, sem eg fel nú minn
hag“. — I sama kvæði spyr
skáldið þó ósköp spekingslega
og svarar um hæl: „Hvað er
eg ? Hvað ert þú ? Hvað er hún ?
Hvað er hann? Sama hönd,
sama önd, sama blóð?“
Það eitt nægir ekki, að ísland
kalli á foringjann og skáldið,
heldur kallar Spánn til hans
einnig og „sonur Spánar blæs
í blóðugt horn, uns bylgjur
hljómsins flæða í rauðum lit“,
og það er æðsta boðorðið að
láta lífið, — og þá væntanlega
að drepa aðra, fyrir rétt hins fá-
tækasta manns á jörðu hér, sem
á hinn veraldlega mælikvarða
skáldsins ætti ekki að finnast á
Spáni. En hvað um það! Alt eru
þetta órar skáldsins, sem fæðst
hafa í trú, og ekkert af þessu
á nokkur lifsskilyrði hér uppi á
íslandi. En hvað er svo fram-
undan þegar hlekkirnir bráðna
í sundur? I kvæðinu átján syst-
ur segir skáldið: „Nær kemur
sú stund? Sjá, átján ástmeyjar
bíða .... Ungi maður! Flýttu
þér — dagarnir líða.“ Sá hefir
nóg að gera, en hver veit nema
að skáldið telji stund frelsisins
svo nálæga, að er liann velur
næstu bók sinni nafn hafi ungi
maðurinn komist til hinna át-
ján systra, og mætti skáldið þá
velja næstu vísuhendingu við
„Hart er í heimi“, sem nafn á
hinni nýju bók.
íslendingar fella sig ekki við
boðskap Jóhannesar úr Iíötlum,
hvort sem um er að ræða
stjórnmál eða trúmálaskoðanir
lians. Kommúnismi og guðlast
eru hversdagsleg fyrirhrigði,
sem vekja hjá lesandanum
vorkunn með höfundinum og
bókina sem heild leggur liann
frá sér með ógeði. Hér er ekk-
ert nýtt, aðeins skoðanir
fram settar lélegar en margir
aðrir hafa gert, og slíkt er ekki
eftirsóknarvert.
Um lesendurna má vafalaust
segja, eins og skáldið segir
sjálft:
„Þeir skildu, ef hér átti að
skapa fegurð,
sem skáld höfðu túlkað í
óljósri þrá,
varð vitið að sigrast á
andhverfum öllum,
sem ógnandi sveifluðust til
og frá.“
Það er ósk mín til Jóhannes-
ai úr Kötlum, að liann láti vit-
ið sigrast á andhvérfunum, og
að liann yrki að minsta kosti
þannig, að almenningur nenni
að leggja sig niður við að lesa
bækur hans.
K. G.