Vísir - 23.12.1941, Blaðsíða 2

2
V í S I R
VÍSIF?
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjóri: Kristján GuSlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 3,00 á mánuði.
Lausasala 15 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Hvert er
ferðinni heitið?
þessu sinni halda fleiri
menn jól á íslandi, en
nokkurn tima fyr í sögu lands-
ins. Og þó hafa kannske aldrei
færri átt hér heima. Ekki eiga
útlendingarnir, sem hér dvelja,
lieima á þessu landi. Og við
sjálf - erum áreiðanlega ekki
„heima hjá okkur“ nema að
hálfu leyti. En þetta má maður
manni segja. í heiminum er allt
á tjá og tundri og ekkert á vis-
um stað. Flestir geta tekið und-
ir með flakkaranum: „Gestur
em ek, hvar eg fer.“
I>að sannast enn sem fyrr, að
enginn veit hvað átt hefir fyrr
en misst hefir. Mikið erum við
íslendingar búnir að barma
okkur yfir einangruninni. I>að
er eins og okkur hafi stundum
langað mest til þess, að tosa
landinu með öllu saman suður
á bóginn og leggja því þar kyrfi-
lega upp að meginlandinu. Okk-
ur hefir þótt það svo óbærilegt,
að vera svona fjarri „alfaraleið-
um hínnar glæsilegu heims-
menningár.“
Ætlí við þurfum lengur að
kvarta! Landið okkar er kom-
ið svo i þjóðbraut, að það er
hvorki meira né minna en sjálf-
brúin milli Evrópu og Ameríku.
Og hvað við reyndum að
vanda okkur hérna á árunum,
l>egar við héldum að einhverjir
útlendíngar gætu séð til okkar!
I>á var okkur allt annað en sama
um álit umheimsins. En hvern-
ig er það nú? Það er einblínt á
okkur og við látum eins og hálf-
vitar í dimmu herbergi.
Við höfum oftast verið í ein-
dæma basli. Nú höfum við loks-
ins fengið afl þeirra hluta, sem
gera skal: milljónir á milljónir
ofan. En hvað er svo gert, þegai'
aflið er fengið? Er verið að
auka ræktunina eða bæta húsa
kynnin, eða efla skipaflotann?
Ó-nei. Fólkið er á hröðum flótta
frá framleiðslustörfunum. Karl-
inn verður að slá og kerlingin
að raka, þvi strákarnir og stelp-
urnar eru að snúast í kringum,
komumennina. í fyrravor hlupu
ungir og liraustir menn, sum-
staðar í kauptúnum út mn land,
frá árinni á miðri vertíð suður
i Bretavinnuna. Það héldu þeim
engin bönd. Þeir æddu á fjöll,
beint af augum, eins og stroku-
hestar og lintu ekki fyri* en þeir
voru komnir á hið fyrirheitna
land — flugvöllinn í Reykjavik!
Svona er nú þetta. Við predik-
um þegnskap og ræktarsemi og
ættjarðarást — það vantar ekki.
En það er eins og flestir sjái
ekki nema eitt: gullið, sem gló-
ir. Og svo á allt að vera gull,
sem glóir. Það gerir ekkert tiL,
þó við týnum niður öllum okk-
ar fræðum, ryðgum í faðirvor-
inu, gleymum, að „fögur er vor
fósturjörð“, og könnumst ekk-
ert við, að sveitin okkar sé
„blessuð“. Allt, sem máli skipt- I
ir, er að við kunnum að segja
eins og hestastrákurinn: „Yes,
money, allright“. Og þetta höf-
um við líka lært aðdáanlega vel.
Það eru fleiri stríðsgróðamenn
en fiskútflytjendur. Hvers vegna
þýtur fólkið frá framleiðslu-
störfunum? Er það vegna þess,
að ekki sé hægt að koniast af
við þau? Nei, }>að er af því, að
fleslir, háir og lágir, sveitamenn
og kaupstaðabúar, þrá eitt og
hið sama: að vera stríðsgróða-
menn! Það er „Yes, money, all-
right“ frá yztu annesjum til
innstu dala.
Við höfum allt í einu komið
úr þúsund ára einangrun inn í
bullandi hringiðu. Við vitum
ekkert, hvaðan á okkur stendur
veðrið. Hingað til höfum við
þurft að sveitast blóðinu til að
hafa í okkur og á. Nú eru sum-
ir orðnir svo ríkir, að þeir gætu
gengið með hendurnar í vösun-
um, ef vasarnir væri ekki
svona troðnir. Hér liafa orðið
endaskipti og hausavíxl og ótrú-
legasta rask. Við erum öll á
hraðri ferð, en enginn veit Iivert.
Það er eins og þegar flogið er
í skýjum eða náttmyrkri langt
yfir jörðu, þá veit flugmaður-
inn stundum ekki hvort höfuðið
snýr upp eða niður.
Þó við séum býsna liátt uppi
í bráðina, verðum við víst fein-
hverntíma að koma til jarðar-
innar aftur. En áður en að þvi
kemur, ættum við að reyna að
átta okkur á þvi, hvað upp á
okkur snýr eða niður. Það gæti
verið okkur lioll dægrastytting
um jólin, að hugleiða allt þetta
ofurlítið nánar.
a
'Ít'AÍlVH'ÖVÚÍíl
er miðstöð verðbréfavið-
skiptanna. — Sími 1710.
Hár
Vinnum úr hári.
Kaupum sítt afklippt hár.
HÁRGREIÐSLUSTOFAN
PERLA
Bergstaðastræti 1. Sími 3895.
Kven-
kápur!
með regnhettu og án hettu,
með belti og án beltis —
nokkur stykki. Enskar kápur.
(Vefnaðarvöruverzlun)
Grettisgötu 57. — Sími 2849.
„SÖNGUR LlFSINS“ leitar
að opnum eyrum og opn-
um sálum.
Reykjar-
pípur
í gjafaumbúðum, með gæti-
legu verðlagi.
BRISTOL
Bankastræti 6.
HUNDRUÐUSTU JOLIN.
SEM É6 LIFI.
Frásögfn IOO ára öldnngs, Joms Jön§§onar
Jóhann
Hjörleifsson
færði í letur.
iy| ÉR er í fersku minni sum-
arið og liaustið 1913. —
Það var þá laust eftir fyrstu
leitir, að eg lagði land undir
fót, og fór ein liesta vestan af
Snæfellsnesi og norður i Skaga-
fjörð. Dagleiðir minar voru
eðlilega stuttar, því að gæta varð
þess að klárinn dyggði í hina
löngu ferð. Einn bæja þeirra, er
eg hafði náttstað á, var Miðhóp
i Víðidal. Bóndi sá, er þá bjó þar
hét Sturla Jónsson. Hann hafði
verið í réttum um daginn og var
]>ví allmjög viðbundinn að
sinna fénaði sínum um kvöldið.
En eg hafði ekki setið lengi
inni er lil min kom faðir bónda,
blindur öldungur hvítur fyrir
hærum. Hann lióf þegar að
spjæja mig, liinn unga ferða-
lang, livaðan eg væri, hvert eg
ætlaði o. s. fiv.
Eg Ieysti úr spurningum hans
eftir því sem mér var unnt, en
spurningarnar urðu nokkuð
margar, er hann varð þess vís-
ari, að eg væri vestan áf Snæ-
fellsnesi. Eg er Snæfellingur
eins og þú, sagði gamli maður-
inn, og því langar mig til þess
að fregna þaðan. Þar er eg fædd-
ur og uppalinn, og fluttist ekki
þaðan fyr en eg var nær tvitugu.
Við röbbuðum svo saman fram
á nótt, ekki aðeins um Snæfells-
nes og fólkið þar, heldur og um
ýmislegt fleira, svo sem bækur,
skáldskap, landsmál o. s. frv.
Öldungurinn var hinn fróðasti
og mátti fljótt heyra, að hann
hafði lesið mikið á meðan sjón-
in leyfði.
Síðan þetla var hefi eg oft
farið um Húnavatnssýslu. Mér
hefir óneitaulega stundum dott-
ið í hug blindi gráhærði öld-
ungurinn að Miðliópi en eg
hugði, að hann myndi fyrir
löngu genginn til feðra
.sinna, yfir fortjaldið mikla.
•— . En svo var það fyrir
einskæra tilviljun, að ég 'fékk
að vita nú fyrir skömmu,
að Tiann væri ennþá meðal vor,
hress og vel minnugur, að
minnsta kosti á hina eldri at-
burði. Hefði ennþá ferlivist, og
hefði um nokkurt skeið verið
heimilisfastur hér i Reykja-
vík. Hjá Ölínu dóttur sinni og
tengdasyni, Jóh. Kristjánssyni.
— Eg heimsótti því gamla
mannirin, til ]>ess fyrst og
fremst að þakka honuin fyrir
siðast, jafnframt þvi, sem eg
hugði mér gott til glóðarinnar,
að fræðasl hjá honum um ým-
islegt, er á daga hans hafði
drifið á hinni löngu æfi.
Já mikið erum við jarðarinn-
ar börn misjöfn í fangbrögðun-
um við „kerlingu Elli“ hugsaði
eg, er eg sá öldunginn, sem nú
vantaði ekki nema nokkura
mánuði til þess að hafa heila
öld ára að baki sér. Sumir hníga
fyrir fangbrögðum hennar
jafnvel laust eftir miðjan ald-
Ur, en öðrum fær hún vart á
kné komið. Hér stóð eg and-
spænis þeirri staðreynd. í stað
þess að sjá hér skugga af
manni, saman fallið gamal-
menni, kom inn í stofuna mað-
ur, sem geldc óstuddur að öðru
Ieyti en þvi, að haldið var í hönd
hans til þess að vísa honum
Ieið, skil dags og nætur hafði
hann ekki greint s. 1. 36 ár.
— Hann var hvítur fyrir
liærum, en aðeins lítið eitt lot-
inn í baki. Andlit hans var slétt
og hrukkulítið. Hann tók sér
sæti rétt hjó mér, sat keikur
og var hinn skrafhreifnasti.
Hann livarf þegar inn i heim
endurminninganna frá æsku-
og uppvaxtarárurium, og læt eg
hann nú segja frá:
Eg er fæddur að Dældarkoti
í Helgafellssveit á Snæfells-
nesi, hinn 11. okt. 1842, að þvi
er kirkjubækurnar munu telja,
en mér var jafnan sagt, að eg
væri fæddur 1841 og taldi mig
því verða 100 ára í haust. En
hér þýðir víst ekki um að deila.
Það sem Kirkjuækurnar segja
verður víst að teljast rétt. Eg ólst
upp á Ilelgafelli og Þingvöllum
í sömu sveit. Verða það því
hundruðustu jólin sem eg lifi,
ef eg lifi þessi jól, sem nú eru
að koma. Eg mun ekki hafa ver-
ið nema fárra daga gamall er eg
var vatni ausinn og skírður Jón.
Faðir minn hét og Jón eins og
eg. Hann var tvíkvæntur og
átti alls 33 börn. Fyrri kona
hans, sem var móðir mín, hét
Borgliildur Jónsdóttir. Með
henni átti hann 14 börn og var
eg yngstur þeirra. Hún
dó rétt eftir að eg fæddist.
Þremur árum eftir lát móður
minnar giftist faðir minn aftur
konu, er Kristín hét, og með
henni átli hann 16 börn. Tvö
átli liann á „milli kvenna“, sem
kallað var, óg eitt áður en hann
giftist móður minni.
Þegar eg var skirður höfðu
prestshjónin á Helgafelli, þau
sr. Ólafur Thorberg og kona
lians Guðfinna Hjaltadóttir,
komið yfir að Dældarkoti. Móð-
ir mín mun þá hafa verið að
dauða komin, og ástæður föð-
ur mins ekki verið sem beztar.
Sá því prestskonan aumur á
mér og tók mig með sér heim
að Ilelgafelli. Sagði hún mér
síðar, að hun hefði borið mig
i svuntu sinni. Iljá þessum lieið-
urshjónum ólsl eg upp, og fór
ekki fná þeim fyrr en eg var
orðinn fullorðinn maður.
Fóslurforeldrar mínir flutt-
ust að Helgafelli norðan frá
Hvanneyri við Siglufjörð. Voru
þau mjög fátæk og var talið að
allur flutningur þeirra að norð-
an hefði verið hafður á einum
hesti. Börnin voru þá 6 og voru
fjögur þau yngstu höfð á ein-
um hesti, tvö og tvö í kláf. Á
leiðinni að norðan höfðu prests-
hjónin haft nokkura viðdvöl á
Skagaströnd. Sat þá sýslumaður
Húnvetninga, Arnór Amesen,
að mig minnir, að Ytri-Ey.
Hann liafði numið nokkuð af
skólalærdómi sínum hjá fóstra
mínum, sem var lærdómsmaður
mikill. Voru þeir því vel kunn-
ugir. Naut fóstri minn nú þessa
hjá sýslumanni, því að hann tók
tvö elzlu börn hans, Hjalta og
Maríu, til fósturs.
Þegar fóslurforeldrar mínir
reistu bú að Helgafelli var bú-
stofn l>eirra ekki annað en kú-
gildi jarðarinnar, En hér rætt-
ist fljótlega úr. Kona ein, Sigríð-
ur að nafni, gaf fóstra mínum
„próventu“ sína sem kallað var.
Átti húii gott bú og var talin
efnuð. í stað þess átti hann svo
að ala önn fyrir henni á meðan
liún lifði, sem hann og gerði
með prýði. Þessi kona annaðist
mig á meðan eg var barn og
var mér önnur móðir.
I. Bernska.
Eg held að eg muni fyrst eft-
ir mér þegar eg var þrgigja
eða fjögra árá gamall.
Eg hafði verið sendur aftur
heim að Dældarkoti til föður
míns, sem þá var giftur í
annað sinn. Mun hafa viljað
fá mig heim. En eg hefi
víst ekki kunnað meira en
svo vel við stjúpu mína,
því að einn góðan veðurdag
er faðir minn hafði skropp-
ið niður í Hólm, strauk eg frá
henni, áleiðis heim að Helga-
felli. Eftir þessu man eg vel. Eg
rölti eftir götunni, sem liggur
frá Dældarkoti heim að Helga-
felli. Klæði bar eg ekki önnur
en nærbuxur og skyrtugarm. Á
milli bæjanna er kelda eða smá-
lækur. Borð höfðu verið lögð
þar yfir, svo gangandi fólk
þyrfti ekki að vaða. yfir þetta
mannvirki J>orði eg ekki. Tók
eg því það fangaráð, sem venju-
lega verður úrræði barsins er í
nauðir rekur, að grenja og kalla
á mömmu. Hljóð min heyrðust
heim að Helgafelli, og lét prest-
konan því bregða við og sækja
mig hið snarasta. Um kvöldið,
þegar faðir minn kom heim úr
„Hólminum", kom hann upp að
Helgafelli og vildi taka mig með
sér, en eg þverneitaði að fara.
Varð þvi úr að eg varð eftir.
Þetta var í eina skiptið, sem
faðir minn gerði tilraun til l>ess
að fá mig heim. Út af þessu
varð enginn hávaði; var faðir
minn þó allmikið drukkinn,
eins og Helgfellingar voru
venjulega er þeir komu neðan
úr „IIólmi“.
/f
Húsakynni.
í æsku minni var stór bær á
Helgafelli, með þfem burstum
fram á hlaðið. Gaflarnir, sem
að Fellinu snéru voru úr torfi.
Bæjardyrnar voru í miðjunni,
búr og eldhús austast, en bað-
stofan vestast.
Miðliluti bæjarins, sem kall-
aður var bæjardyr var 12 álna
breiður. Þar hafði átt að þilja
af herbergi, en ekki komizt i
framkvæmd. Aftur á móti hafði
verið þiljað sundur þar uppi, og
var það kallað „dyraloft“.
Baðstofan var þiljuð í sund-
ur í þrennt, þrjú stafgólf, sem
kallað var. Prestshjónin bjuggu
i syðsta stafgólfinu, stúlkurnar
i miðstafgólfinu, en piltarnir í
þvi nyrzta.
Timburgólf var i öllum bæn-
um nema búri og eldhúsi.
Jól og jólasiðir.
Það var föst venja lijá fóstra
mínum, á meðan liann var á
Helgafelli, að láta hringja aun-
ari kirkjuklukkunni ld. 6 á af-
fangadagskvöldið. Þá hættu all-
ir vinnu, þvoðu sér og höfðu
fataskipti, kvenfólkið fór í!
peysuföt, að sjálfsögðu úr is-
lenzku vaðmáli, þvi ekki var
um annað efni að ræða, og pilt-
arnir sömuleiðis í sín beztu föt.
Var alltaf hringt minni klukk-
unni. Stóra klukkan var yfir-
leitt ekki notuð nema í þremur
tilfellum: þegar samhringt var
til messu, þegar virðingamenn
voru jarðaðir og við giftingar..
Þegar menn höfðu þvegið sér
og hafl fataskipti var Iesinn
„húslesturinn“. Fékk fóstrí
minn venjulega þarin sein bezt
var læs til þess; því að sjálfur
var hann frekar málstirður, og
þvi stirt um að lesa. Var alltaf
sungið fyrir og eftir lesturinn.
Það áttu allir sína sálmabók, og
söng hver sem liann gat. AS
lestrinum loknum sögðu allir:
„Þölck fyrir lesturinn“. Þá var
venjulega næst afhentur
jólamaturinn. Það var hangi-
kjöt, reyktur magáll, svið,
sinjör, kæfa og liangikjötsflot,
að ógleymdu laufabrauðinu.
Karlmennirnir fengu líka heilt
rúgbrauð, en stúlkumar ekki
neina liálft. Ilverjum eiustakl-
ing var skammtað út af fyrir
sig, var l>etta mikill skammtur
og góður. Þessi jólamatur kom
aðeins í staðinn fyrir miðdegis-
inatinn á jóladaginn, engin önn-
ur máltíð féll niður. Mjög var
það misjafnt liversu lengi
mönnum entist jólamaturinn,
en flestir minnir mig að hafi
verið búnir með hann um
þrettánda.
Þá var það gert til liátíða-
brigða á jólakvöldið, að kveikt
var á kertum i stað lýsislamp-
anna, sem annars voru ein-
göngu notaðir, að undanteknu
þvi, að í herbergi prestshjón-
anna var alltaf kertaljós.
Fyrir jólin voru steypt stór
tólgarkerti, sem úlbýtt var
venjulega með jólamatnum.
Fékk liver sitt kerti, og voru
sum þeirra oft gríðarstór, allt
að því eins og handleggur á
manni. Piltarnir fengu alltaf
stærstu kertin. Kerti j>essi not-
aði liver einstaklingur fyrir sig,
sem aukaljós, þegar hann þurfti
sérstaklega á því að lialda.
í kertunum voru jafnan fii'u-
kveikir. Fífuna vorum við
krakkarnir látnir tína á sumrin,
og hún svo geymd til vetrarins.
Áður en kertin voru steypt voru
kveikirnir búnir til, en l>að var
gert á þann hátt, að hið hvita
úr fífunni var snúið saman í
sveran þráð. Þetta gerði maður
allt á hné sér. Samskonar kveik-
ir voru og alltaf notaðir í lýsis-
lampa.
Á jólakvöldið mátti enginn
skemmta sér, eða vera með
glens eða gamanlæti. Það þótti
ekki sæmandi á hinni miklu
hátíð, og leit fóstri minn ríkt