Vísir - 23.12.1941, Blaðsíða 6

©
VlSIR
Theodór Áinoson:
Fvrstn Jóliii
§em e§: maii
Pau voru ekki háreist, húsa-
kynnin sem eg á bjartastar
endurminningar um. En svo var
J>ar vistlegt og notalegt alltaf,
og ’svo mildu ástríki var eg þar
umvafinn, að'enn leggur þaðan
iilýju inn í sál mína og hjarta
og mér birtir fyrir innri sjón-
um, er eg sit hér einn og rifja
upp atburði, sem þar gerðust
ífyrir nær hálfri öld, — atburði.
:sem þö eru svo skýrir í liuga
anér, að ef eg loka augunum,
þá sé eg þá, eins og }>eir héfðu
gerst fyrir stundu síðan, og mér
finnst eg jafnvel geta heyrt
'hinn ýmislega hreim i rödduin
þeirra, sem töluðu.
Foreldrar mínir yoru fátækir
á þeim árum, sem eg' man fyrst
eftir mér. Eg varð þess þó aldrei
var, að fátækt jieirra kæmi á
mokkurn hátt fram við mig.
Husakynni voru lítil, en þar var
þrifnaður og reglusemi í öllum
Ihlutum. Eít var einbirni og ailt
var til þess gert að mér liði allt-
af vel og sjálfsagl mikið á sig
lagt oft og tíðum til Jiess að
gleðja mig. Eg átti t. d. inikið
nf lerkföngum, en svo að segja
«öll voru þau lieimagerð. Faðir
aninn var liagur og smiðaði þau
:sjálfur. Hann vann öllum stund-
um, en alltaf gaf hann sér tíma
til að gleðja niig með nýjum og
nýjum leikföngum, — einum
fugíi, bundi eðá jafnvel liesti,
skornum af ýsubeini eða tré.
ÍHonum þötti ganian að þessu
;sjálfum, ekki sízt vegna j>ess,
-að hann vissi, að hverjum nýj-
um smáhlut var vel fagnað, —
þö það væri ekki annað en
„pinu“-lítill smáfugl úr beini.
Og á sama hátt var móðir mín
„vakin og sofin“ í því að gleðja
mig með vinnu siiina eigin
þreyttu lianda. Og eg var alltaf
ákaflega glaður yfir hverri nýrri
flík, sem hún saumaði á mig.
f>að þótti sem sé bera á }>ví
mokkuð snemma, að mér jxitti
gaman að vera vel til fara, —
eg var vist rétt nýhættur að
skriða, þegar eg var stundum
kallaður „tildurs-rófa“, af þvi
að eg vildi að minnsta kosti láta
þursta mig oft ef eg gat ekki
verið „fínn“ á annan liátt.
Desember var aðalmánuður-
5nn í árinu, — uin hann var oft
spurt, á hinum mánuðunum, og
við hann var svo öll tilveran
miðuð. Þvi að j>að var ekki nóg
með það, að þá væri jólin, held-
rnr var J>á lika afmælið mitt,
snemma i mánuðinum. Eigin-
lega byrjuðu jólin j>á, en til-
Makkið byrjaði með fyrsta degi
mánaðarins. „Hvenær byrjar
desember ?“ var spurt seint og
snemma. Það var svipað og
fyrir þeim, sem bíða áheyrnar
lijá konunginum: „Hvenær
verður hinn dýrlegi áheymar-
salur opnaður?“ hugsa þeir, og
biða með eftirvæníingu j>ess, að
vængjahurðunum sé hrundið
upp og j>eim hirtist öll liin mikla
dýrð, sem fyrir innan er. Fyiir
mér var }>að eiiis og að ganga
inn í einhverja æfintýra-dýrð,
j>egar svo var sagt við mig einn
inorgunninn: „Jæja, Tiddi minn
- nú er desember byrjaður.“
Það er eklci til neins að ætla sér
að reyna að lýsa fögnuðinum!
Og mín fyrstu jól byrjuðu
j>ess vegna miklu fyrr en lijá
öðru fólki, eða með desember-
hyrjun. Afmælið mitt, 10. des-
einber, var eins og „fyrsta liring-
ing“ fyrir liátíðina — aðaldýrð-
ina.
„Nú verður j>ú að vera góður
og prúður drengur,“ var sagt á
eftir. „Og nú ætla eg að segja
j>ér fallega sögu,“ sagði mamma
í rökkrinu daginn eftir afmælið.
Hún liefir ef til vill verið búin
að segja mér liana áður. En eg
man ekki eftir sögunni fyrr en
j>etta. Og þá var eg nýorðinn
þriggja ára. „Það er fallegasta
sagan, sem eg kann, og lang
merkilegasta sagan sem er til,
— sagan um það, liversvegna
jólin eru haldin“. Og svo sagði
hún mér j>á sögu alla, og ýmis-
legt fleira um Jesú, hið hlessaða
harn, Guðs son, sem fæddur var
i fátækt í heiminn á jólanótt og
búið um í jötu, en var til J>ess
borinn að leiðbeina mönnunum
og lijálpa J>eim og hæta fyrir af-
brot jíeirra. Það var tvennt, sem
einkum festist i liuga mér J>á, úr
Jiessari sögu, og mér var sögð
hún oftar, næstu daga: Eg gerði
mér einhverja inynd af þVí í
huganum hvernig um J>au hefði
farið í fjárliúsinu, Jósep og
Maríu og litla barnið. Það liefir
sjálfsagt verið ákaflega ófull-
komin mynd, en mér finnst eg
sjá hana fyrir mér enn. Það er
hlýtt og notalegt hjá J>eim, J>ó
að umhverfið sé fátæklegt og
J>au eru glöð. IJitt atriðið er líka
mynd: J>að eru liirðirnir úti í
liaga, „og mikil hirta ljómaði í
kringum }>á“ — og til }>eirra
koma englar fijúgandi, syngj-
andi hástöfum. Eg get ekki lýst
J>vi nú, livernig eg kom J>essum
myndum fyrir í huga mér, en
af J>eim stafaði mikil hirta, sem
einhvem veginn gerði mér J>að
alveg skiljanlegt, að jólin eru
Ijóssins hátíð og dýrðarinnar.
Þetta voru fyrstu kynni mín
af Jesú Kristi. Og svo mikil al-
úð var við J>að lögð að kynna
inér hann, svo innilegur elsku-
og lotningarhreimurinn í rödd
móður minnar, Jiegar liún var
að reyna að gera mér skiljanlegt,
liver liann var og er, að eg elsk-
aði hann alveg ósjálfrátt og
tignaði, eins og saklaust barn
getur elskað og tignað. Og nú
finn eg J>að, að J>ó að eg hafi ver-
ið á villugötum mikinn liluta æf-
innar, þá hefir hann aldrei liaft
af mér augun síðan, eða sleppl
af mér hendinni. Seint og um
síðir varð mér J>etta ljóst og
J>að, að hann er J>olinmóður og
ástríkur Lausnari — Lausnari
minn og bezti vinurinn. Þess
vegna er nú aftur hjart yfir mín-
um jólum, Jm> eg sitji hér einn,
í öinurlegu umliverfi og eigi fátt
annara vina. Og J>ess vegna er
mér unun að því, að rifja upp
minningar um allt ástríkið og
alla dýrðina i sambandi við
fyrstu jólin, sem eg man.
Ástæðan til J>ess, að desem-
bermánuður var svona frá-
brugðinn öðrum mánuðum i
bernsku minni, er mér skiljan-
leg nú. Það hefir verið um for-
eldra mína, eins og svo marga
aðra, að tilhugsunin um jólin
vakti lijá jjeim endurminningar
um J>eirra eigin hernsku — jól-
in í föðurhúsunl. Og við mig
voru svo J>essar endurminning-
ar rifjað,ar upp. Þar voru bæði
uppalin í sveit í öðrum lands-
fjórðungi, og bugsuðu þangað
með trega. Þess vegna var það,
að J>ó að eg nyti mikils ástríkis
alla daga, J>á var J>að J>ó enn
ríkara, J>egar fór að draga nær
jólum, og gætti þá oft klökkva
og angurværðar í sögunum,
sem mér voru sagðar um J>að,
bvernig jólin befði verið haldin
á Yngvörum og i Hamarkoti.
Þessa daga hlakkaði eg til rökk-
ursins. Mamma gaf sér þá alltaf
tíma til að sitja með mig ofur-
litla stund og segja mér eitthvað
af J>essum „jólasögum“. Og
mikið voru það indælar stundir.
Og indælir voru Jiessir dagar og
liðu fljótt, J>ó að eftirvæntingin
væri mikil. En J>að er nú oft svo,
að maður verður fyrir vonbrigð-
um, J>egar eftirvæntingin hefir
verið mest. Og það er þá einmitt
það, sem gerði þessi fyrstu jól
mín, sem eg man, svo eftir-
minnileg, að glæstar vonir mín-
ar rættust, og miklu meira en
það.
Þegar líða tók að jólunum
þóttist eg verða þess var, á orð-
um og athöfnum, að þau voru
að pukra eitthvað, pabbi og
mamma, sem eg mátti ekkert
um vita. Eg J>óttist vita að þetta
væri eitthvað í sambandi við
jólin og eg varð ákaflega forvit-
inn. Eg var viss um það, að ekki
mundi eg verða látinn „klæða
jólaköttinn“. En bvaða flik
skyldi J>að nú verða, sem
mamma ætlaði að gefa mér.
Aldrei sá eg hana með neitt
lianda á milli, sem nokkra bend-
ingu gæti um J>að gefið. Eg var
jafnvel að spyrja hana að þvi.
En hún bló bara að mér og sagði
að eg væri ósköp forvitinn. Um
kertið var eg lika viss. Pabbi
myndi sjá fyrir J>vi. En hvað
skyldi hann nú smíða handa
mér? Um það braut eg heilann
seint og snemma.
Eitt kvöldið kom liann heim
með tvo stóra vindlakassa undir
hendinni. Eg vildi fá að sjá ofan
í J>á, en J>eir voru tómir. Eg
spurði pabba, hvort eg mætti
eiga þá, en liann sagðist þurfa
að nota J>á ofurlítið fyrst, — eg
fengi J>á seinna.
Eg var háttaður snemma á
kvöldin og eg var líka kvöld-
svæfur. Þetta kvöld var eg hátt-
aður á venjulegum tíma og
sofnaði straxi. En J>egar nokkuð
var liðið á kvöldið vaknaði eg
aftur, af einliverjum ástæðum.
Eg var svo syfjaður, að eg gat
varla opnað augun, en grillti þó
foreldra mína. Þau sátu við
borð, skammt frá rúminu og
voru bæði önnum kafin.
Mamma sat við borðsendann,
sem f jær var rúminu og var að
sauma. Eg lét ekkert ú mér bæra
og reyndi að sperra upp augun.
Var eg nú að komast að leynd-
armálinu? En eg varð engu nær,
um það, hvað hún var að sauma.
Höfundur 3ja ára.
Það var ekki líkt neinni flik,
sem eg kannaðist við. Þetta var
einliver rauður leppur, sem eg
gat ekki séð nokkra lögun á. —
Pabbi sat fyrir miðju borðinu
og eg sá, að liann var búinn að
slá í sundur annan vindlakass-
ann og var að saga göt á hinn. í
þessu botnaði eg ekki heldur. Eg
J>óttist bara vita, að hann væri
að smíða eitthvað handa mér.
Og út frá þeirri bugsun sofnaði
eg aftur og vissi ekki frekar um,
hvað þau höfðnst að, kvöldin
sem'eftir voru til jóla.
Við mamma vorum líka að
]>ukra, okkar á milli, ýmislegt
sem pabbi mátti eklcert vita um
fyrr en á aðfangadagskvöld.
Og eg var upp með mér af þvi,
að eiga að „J>egja eins og steinn“
yfir þvi, — og stóð mig vel. Það
kom Jx> fyrir, oftar en einu
sinni, að eg ætlaði að fara að
grobba af því við pabba, að eg
vissi svo sem, hvað hann ætti
að fá í jólagjöf. — En mamma
hafði keypt forláta pipu, sem eg
átti að gefa honum, en sjálf var
liún að sauma handa bonum
skyrtu og eitthvað fleira.
Pabbi hafði víst minni trú á
þagmælsku minni, þvi að J>að
var ekki fyrr en í rökkrinu á
aðfangadag, sem hann fékk mcr
laumulega böggul og sagði, að
eg skyldi fela hann að sinni, því
að Jxitta væri jólagjöfin, sem eg
ætti að gefa mömmu. Eg vildi
vita, livað J>að væri, —- en hann
sagði að J>að væri slifsi og að eg
þyrfti ekki að sjá það, fyrr en
mamma opnaði böggulinn.
Skömmu síðar fór mamma
að baða mig — í þvottabalan-
um sínum. Og þá fór nú heldur
að liækka á mér brúnin, þvi að
þá vissi eg að jólin voru alveg
að byrja. Og sannarlega byi'juðu
þau fyrr en mig varði, þvi að
þegar mamma var búin að
klæða mig í nærfötin, skrapp
hún fram með balann og kom
inn aftur að vörmu spori, með'
alveg spán-ný föt, sem hún hafði
saumað. Hvort eg varð glaður?
En eg bað hana að lofa mér að
skoða fötin og eg gerði það
vandlega. Nei, — eg sá hvergi
rauðan lepp á þessum flikum.
Og eg leit víst spyrjandi á
mömmu. En hún skildi mig
ekki. Og eg þagði. „Eklci allt
búið ennþá “ hugsaði eg.
Þegar eg var kominn í nýju
fötin vissi eg ekkert í hvorn fót-
inn eg átti að standa. En nú
verð eg að fara fljótt yfir sögu.
Eg var sendur niður, til mæðg-
inanna, sem áttu húsið sem við
bjuggum í, til þess að óska J>eim
gleðilegra jpla — og sýna mig
í nýju fötunum. Þar var mér
gefin stór kleina, svartir sokk-
ar og — munnharpa, fyrsta
hljóðfærið sem eg eignaðist á
æfinni. Og glaður lcom eg úr
þeirri heimsókn, — en mig
minnir, að hún móður mín væri
ekkert hrifin af munnliörp-
unni.
Það lá við, að eg fengi ofbirtu
í augun, J>egar eg opnaði dyrnar
í stofunni okkar. Og sannarlega
var ]>ar nú bjart. Auk lampans,
hafði pabbi kveikt á tveim stór-
um kertum, sem voru í stjök-
um á hornhyllum. En á borð-
inu á milli glugganna var lítill,
renndur stjaki, sem eg sá strax
að pabbi myndi liafa smiðað,
J>ví að liann hafði lært renni-
smíði, og i þeim stjaka rautt
jólakerti, en umhverfis hann á
borðinu var raðað bögglum
misjafnlega fyrirferðarmikl-
um.
Það fór að fara um mig.
„Jæja, Tiddi minn,“ sagði
jiabbi. „Þá eru nú blessuð jólin
komin. Og nú skulum við byrja
á J>ví, að lesa jólalesturinn“.
Eg liefði nú víst lieldur vilj-
að láta það bíða, þangað til búið
væri að fletta utan af bögglun-
nm. En auðvitað varð allt að
vera eins og pabbi vildi. Eg átti
litinn stól, sem pabbi hafði
smiðað og gefið mér á afmæl-
inu mínu. Setan var þó það mik-
ið „við vöxt“, £ið það var rétt
svo, að eg gat mjakað mér upp
á liana. Eg tók nú Jiennan stól
og settist á liann, fyrir miðju
borði, eða öllu beldur undir
því; pabbi tók stóra bók úr
bókaskápnum og síðan settust
þau bæði við borðið, mamma
og pabbi, ákaflega alvarleg á
svipinn.
Pabbi fór að lesa, jólaguð-
spjallið, söguna um fæðing
Jesú, kunni eg nú næstum því
orðrétta. En.þá tók við óralöng
þula, sem eg botnaði ekkert i,
— og er ekki heldur von, að
þriggja ára bnokki skilji hróka-
ræður eftir blessaðan Jón biskup
Vídalín. Og ef ekki hefði verið
bögglarnir, þarna uppi jTir
höfðinu á mér og öll Ijösadýrð-
in, er hætt við að eg liefði stein-
sofnað. Loks var lestrinum lok-
ið og stóðu þau þá upp, foreldr-
ar mínir, og óskuðu hvort öðru
gleðilegi-a jóla með kossi. Eg
mjakaði mér ofan af minum
stól og þau kysstu mig bæði og
óskuðu mér gleðilegra jóla. Og
nú spurði eg, undur hógværlega,
hvort jólin væri nú ekki alveg
komin.
Mamma kvað það vera og
taldi líklegt, að mig væri farið
að langa til þess að skyggnast í
bögglana. Hún átti kollgátuna!
Pabbi sagði mér nú að ná i
böggulinn liennar mömmu. Og
eg var ekki seinn á mér, að
finna hann og fá heimi. „Þetta
er n ú jólagjöf frá mér,“ sagði eg
með merkissvip, — og svo flýtti
eg mér að ná í böggulinn hans
pabba og fá lionum bann. Og
þau voru bæði svo glöð yfir
þessum gjöfum, að nú var eg
eiginlega sjálfur orðinn alveg
ánægður með jólin. En það var
öðru nær en að allt væri búið.
Kertastjakann litla átti eg, og
lionum fylgdu tólf mislit kerti.
Og þegar eg var búinn að taka
utan af bögglunum tveim, sem
eftir voru, ætlaði eg alveg að
ganga af göflunum af fögnuði.
Eg sá þá sem sé, til hvers pabbi
hafði þurft „að nota“ tómu
vindlakassana. Þeir voru að vísu
orðnir lítt þekkjanlegir, þvi að
haim Iiafði smíðað úr þeim bús.
Það var með risi og „kvisti“,
gluggum og dyrum, hvítmálað,
með grænu þaki og gluggaum-
gerðum. Lítill böggull var þarna
með, og áður en liann var opn-
aður, sótti pabbi allstórt, grænt
spjald, og setti það undir húsið.
Það var lóðin, sem húsinu
fylgdi. En í litla bögglinum
voru allskonar dýr: hestur,
bundur, kindur og fuglar og
einn strákur, — allt smíðað úr
ýsubeinum. Strákinn lét pabbi
standa í liúsdyrunum, en hest-
inn, kindumar og hundinn á
„túnblettinum“ fyrir framan
húsið, en alla fuglana að húsa-
baki. Ekki man eg til þess, að
eg fengi nokkurntíma á þessum
árum leikfang, sem mér þætti
eins vænt um og þetta hús og
það sem þvi fylgdi, — þangað
til eg eignaðist fyrstu skiðin.
Annað leikfang fékk eg líka
þetta kvöld, sem mér þótti lengi
vænt um, en það var gríðar-stór
„druslu-strákur". Þar kom í
leitimar rauði leppurinn, sem
mamma hafði verið að liand-
leika. — Það var jakkinn á
þessum strák, — með gylltum
hnöppum.
Það er ekki liægt að lýsa því
hvað eg var glaður og þakklát-
ur. Og mér fannst, að það geta
ekki komið til mála, að nokkur
drengur ætti jafn góða foreldra
og eg.
En nú var komið að þátta-
skiptum.
Pabbi var nm, þessar mundir
heimiliskennari Iijá verzlunar-
stjóra við danska selstöðuverzl-
un, og þangað vorum við öll
boðin til kvöldverðar og „á jóla-
tré“.
Börnin voru þrjú, sem hann
kenndi, en fjórða barnið var
drengur á svipuðu reki og eg, en
stærri og' þrekmeiri. Við vorum
leikbræður og eg minnist hans
jafnan sem indælasta drengsins,
sem eg hefi þekkt. En hann dó
ungur. Fimmta barnið vai'
stúlka, ári yngri en við og þótti
okkur Theóbald — en svo hét
drengurinn — fátt um liana.
Nú var eg dúðaður og siðan
lagt af stað „upp í Neðribúð“.
Þar var vistlegt og notalegt um
að litast, margar stofur og
smekklega búnai'. Eg hafði oft
komið þangað áður, en þá jafn-
an farið upp á loft, til leikbróð-
ur mins. Þetta var í fyrsta sinn,
sem eg kom inn í stofurnar, aðr-
ar en borðstofuna.
„Faktorinn“, — en svo var
verlunarstjórinn jafnan nefnd-
ur, — tók á móti okkur í and-
dyrinu, vingjarnlegur, eins og
hans var vandi, en óvenju glað-
ur í bragði. Hann tók við mér
úr fangi föður míns og vafði
utan af mér yztu umbúðunum.
Síðan lét hann mig á gólfið og
sagði eitthvað um það, að eg
væri ákaflega „finn“. Það átti
nú við mig, trúi eg, að hann
skyldi sjá það strax, að eg var
i nýjum fötum. „Hún mamma
saumaði þau“, sagði eg, „og svo
gaf pabbi mér ósköp fallegt hús
og — —“
„Ja, hættu nú að telja upp,
Tiddi minn, — líklega þykir
Jxir fyrir því, að bafa þurft að
fara frá þessu. En eg skal reyna
að bæta þér það upp. Bráðum
skal eg sýna þér nokkuð, sem
þú liefir aldrei séð, og eg er viss
um, að þér þykir gaman að. Og
hver veit, nema eg éigi líka
eitthvert smáræði í pokahomi
lianda Jxir, — en farðu nú inn
til lians Theóbalds. Hann biður
eftir þér.“
Og Theóbald mætti mér i
fremstu stofunni og leiddi mig
inn. Mér varð mikið um það,
sem þarna bar fyrir augu og
fannst eg vera kominn í annan
heim. í fremstu stofunni var
hálfrökkur og sá eg ekki vel,
hvernig þar var umhorfs, en í
næstu stöfu var mikil ljósadýrð
og varð mér einkum starsýnt á
stóran hlut, sem þar stóð upp
við vegg, en á honum voru tvær
kertaálmur meðlogandi kertum.
Theóbald sá, að mér varð star-
sýnt á þennan hlut og útskýrði
strax fyrir mér, livað þetta væri:
„Þetta er píanóið hennar Stínu“,
sagði hann. „Það er jólagjöfin
hennar, — það er bara hún ein,
sem hefir fengið jólagjöf, — við
hin fáum ekkert fyrr en búið
er að borða. Og jólatréð höfum
við ekki fengið að sjá, því að
það er inni á „kontór" hjá hon-
um pabba.“
Eg fór nú að segja honum frá
liúsinu minu, tusku-stráknum
og öllum dýrunum, og mér
þótti vænt um að hann sam-
sinnti því, að þetta væri fjarska-
lega mikið. Hann var í nýjum
fötum, eins og eg, og mér þótti
heldur en ekki gaman að þvi,